Халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференцияның ЕҢбектері

219 
 
 
 
 
 
ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ПАТРИОТИЗМДІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ МӘДЕНИЕТ ПЕН ӚНЕРДІҢ 
МАҢЫЗЫ 
 
ЗНАЧЕНИЕ КУЛЬТУРЫ И ИСКУССТВА В ФОРМИРОВАНИИ КАЗАХСТАНСКОГО 
ПАТРИОТИЗМА 
 
THE MEANING OF ART AND CULTURE IN THE FORMATION OF KAZAKHSTANI  
PATRIOTISM 
_________________________________________________________________________________________ 
 
ҼОЖ 781.21.:78 
 
МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНА ҚҦҚЫҚТЫҚ ТӘРБИЕ БЕРУДІҢ  КӚКЕЙКЕСТІ 
МӘСЕЛЕЛЕРІ 
 
Ағабекова С.С., Примкулова Ш.Н., Жанабаева Р.К. 
М.Ҽуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан  
 
Резюме 
В  данной  статье  рассматриваются  актуальные  проблемы  правового  воспитания  учащихся 
общеобразовательной школы. 
 
Summary 
Actual problems of legal education of schoolchildren in general secondary school is considered in this 
paper. 
 
Қазақстан  Республикасы  мемлекеттік  тҽуелсіздікке  ие  болғаннан  кейін  елімізде  азаматтардың 
ҿміріне тірек болатын қҧқықтық жҥйе қалыптасуда. Алға қойып отырған мақсат-қҧқықтық мемлекет, 
демократиялық қоғам қҧру, азаматтылық татулық пен ҧлтаралық келісімді баянды ету, адам қҧқықтары 
мен  бостандықтарына  шынайы  кепілдік  беру.  Осы  мақсатқа  жетуде  қҧқықтық  мҽдениеттілікті, 
ҽдептілік,  қҧқықтық  сана-сезімді  қалыптастыру  қажет.  Ол  ҥшін  жас  ҿспірімдеден  бастап  ересектерге 
дейін  елімізде  қабылданып  жатқан  қҧқық  жҥйесінің  принциптерімен,  заңдарымен,  халықаралық 
қҧқықтық қҧжаттарымен таныстырып, оларды жеке адамдардың ой-санысына, іс-ҽрекетіне бағдар ету 
ерекше  рол  атқарады.  Бҧл  мақсатты  іске  асыру  ҥшін  заң  білімін  насихаттаудың,  халықты  қҧқықтық 
тҧрғыдан тҽрбиелеудің ҥлкен маңызы бар. 
Ҽдеп пен қҧқықтың тығыз байланысты екенін тҥсіндіріп, ізгілік, ҽдеттілік, ар-ҧят, жаман-жақсы, 
жауаптылық, намыс, қайырымдылық, адамгершілік, ҿнегелік ҧғымдарының мҽн-жайын оқушылардың 
санасына жеткізу қажет. 
Қҧқықтар мен міндеттердің тҧтастығына оқушылардың кҿзін жеткізіп, міндеттерді орындау жеке 
тҧлғаның игілігіне, қоғамға қажетті екенін тҥсіндіру керек.  
Оқушыларға  қҧқықтық  білім  берудің  жаңа  мазмҧны  тоталитаризмнен  азаттық  алған, 
демократиялық  даму  жолына  енген  Қазақстан  Республикасында  болып  жатқан  ҿзгерістерді  ескере 
отырып  анықталады.  Мҧнда  Қазақстан  азаматының  жағдайы,  мемлекет  пен  тҧлға  арасындағы 
қатынастың  сипатына  қарай,  тҥбірінен  ҿзгереді. Ол  шын  мҽніндегі  демократиялық  бостандық  алады. 
Ол  ҿзін  тҧлға  ретінде  экономикалық,  саяси  салада  кҿрсете  алады  жҽне  оның  ҿз  тағдыры  мен  ҿмір 
жағдайы ҥшін жауапкершілігі артады.  
Нарықтық  қатынастың  даму  барысында  индивид  заңды  бҧзбай,  ҿз  қҧқығын  қорғай  отырып, 
ҽлеуметтік-экономикалық  жҥйеде  іскерлікпен  дҧрыс  бағдар  алып,  ҿзін  ҿмірлік  табыспен  қамтамасыз 
етуді анықтау керек. 
Қазақстанның саяси-экономикалық қайта қҧруларының барысында адамдардың ҿміріне, қоғамға 
қауіп тҿндіріп отырған жағымсыз қҧбылыс-қылмыстық ҽрекеттердің ҿсуі болып табылады.  
Қазақстан  азаматтарының  қҧқықтық  мҽдениеттілігін  қалыптастыруды  мектеп  жасынан  бастау 
қажет.  Ол  ҥшін  1-сыныптан  11-сыныпқа  дейін  оқушыларға  ҿнегелілік-қҧқықтық  тҽрбие,  азаматтық 
білім берудің тҧтас жҥйесін жасау қажет.  
Қазақстан  Респуликасының  Конституциясында  кҿрсетілген  білім  беруді  ізгілендіру  бағыты 
қоғам мен жеке адам мҥддесіне сҽйкес мектепті жаңаша қҧрудың ҿзегі болады.  

220 
 
Қҧқықтық  мҽдениеттің  тҧлғалық  мҽнінде-бҧл  тҧлғаның  кҥрделі,  кешенді  қасиеттері.  Негізінен 
тҧлғаның қҧқықтық мазмҧны бар ҽрекеттер мен қылықтарының орынды бағытын анықтайды.  
Адамның қҧқықтық мҽдениеті –кҥрделі. Ҽңгіме адам, оның санасы, мінез-қҧлқы, жҥріс-тҧрысы 
туралы  болғанда  кҿптеген  сҧрақтар  туындайды.  Шындығына  келсек  бҧл  сҧрақтарға  педагогика, 
психология, социология, медицина, заң т. б. ғылымдар ҽлі толық жауап бере алмай отыр. 
Дегенмен,  қоғам  болашағын  қҧқықтық  мемлекет  тағдыры  мен  байланыстыра  қарап  отырған 
шағымызда аға ҧрпақ іс-тҽжірибесі мен қарым-қатынасы тҽжірибесін негізге ала отырып жас ҧрпақтың 
қҧқықтық тҽрбиесі мҽселесін педагогика ғылымы мазмҧнында қарастырғанымыз жҿн. 
Қазіргі  орта  мектептерде  қҧқықтық  тҽрбие  беру  кҥрделі  мҽселелердің  біріне  айналуда.  Ҿйткені 
мектептегі  жасҿспірімдер  арасындағы  қылмыс  бҧзушылық,  бҧзақылық,  ҧрлық,  зорлық-зомбылық 
фактілерінің сандық кҿрсеткіші кҿбеюде. Сондықтан «Баланы бастан» деген халықтық мақалды пайдалана 
отырып  Бастауыш  мектептен  бастап  бітіруші  сыныптағы  балаларға  дейін  қҧқықтық  тҽрбие  беру-қазіргі 
қоғамның кҥрделі мҽселесі болып отыр. Сондықтан да қазіргі мектептердегі қҧқықтық тҽрбие берудің тҥрлі 
тиімді жолдары іздестірілуде. Осы ізденістердің ішіндегі ең маңыздысы, ҽрі кҿрнектісі Шымкент қаласы,  
Ҽ. Ысмайылҧлы атындағы орта мектептің қҧқықтану пҽні мҧғалімі  
А.  Жаңғарованың  :  «Жас  ерекшелік  кезеңдерін  саралау  арқылы  орта  мектепте  қҧқықтық  тҽрбие  беру 
мҽселесін жетілдіру» атты еңбегімен мен тҽжірибесін ҧсынғым келіп отыр.  
Орта  мектепте  қҧқықтық  тҽрбие  берудің  кезеңдері.  Оқушыларға  қҧқықтық  тҽрбие  беру  мектепте 
қалыптасқан дҽстҥрге байланысты ҥш кезеңге бҿлінеді:  
I кезең - 1-4-сыныптар;  
II кезең - 5-9-сыныптар; 
 
III кезең 10-11 сыныптар.  
Қҧқықтық  тҽрбие  берудің  мазмҧны  оқушылардың  жас  ерекшеліктеріне  барланысты 
психологиялық дамуларын ескере отырып анықталады. 
Қҧқықтық  тҽрбие  мазмҧны  ҽр  кезеңдегі  ҿткізілетін  дҽрістер  мен  сабақтан  тыс  жҥргізілетін 
жҧмыстардың тҥрлерінің бағыттарына сҽйкес белгіленеді.  
I кезең (1-4-сыныптар) 
Бҧл кезеңде қҧқықтық тҽрбие берудің мазмҧны мына сипапа белгіленеді. 
-
 
Бастауыш сынып оқушыларының таным дҥниесінде жаңашылдық компоненттер жетекші рҿл атқара 
қоймайды,  кҿбінесе  нақты  кҿз  алдындағы  ҽлемді  санасыз  басшылыққа  алады.  Балалардың  бҧл 
кездегі рухани дамуы таза кҿңіл-кҥйдің терең жҽне тҧрақты ҽсерінен келіп туады. 
-
 
Бала ҿз айналасындағы қатынас жасаушы адамдар шеңберінің кеңеюі нҽтижесінде жаңа ҽлеуметтік 
рол,  мектеп  оқушысы  атағын  алады.  Ол  адамдар  мҧғалімдер,  сыныптастар,  олардың  ата-аналары, 
басқа  сынып  оқушылары.  Бастауыш  мектеп  оқушыларының  қатынас  мҽдениетінің  қалыптасуы 
ерекше  ҿзекті  мҽселе.  «Мектеп  -  оқушы»  ҽлеуметтік  ролі  жаңа  ережелерді  меңгеруге  ҥйретеді. 
Мектеп  жағдайы  талап  ететін  оқушының  ҿз  қҧқығын,  міндітін  тҥсінуі  жҽне  орындау  қажеттілігі 
туады. 
-
 
Баланың  қала  тҧрғыны  ретіндегі  ҽлеуметтік  ролінің  ҿзгергенін  ескеруіне  тура  келеді.  Оның  ҿз 
бетімен  қатысатын  орындарының  шеңбері  кеңейеді.  Осыдан  келіп  қалаға  шығу,  кҿлікте,  кҿшеде, 
спорт  клубтарында,  дҥкендерде,  кҿрмелерде,  мекемелерде  ҿзін  қалай  ҧстау  керектігі  туралы  білім 
алып,  ережелерді  меңгеруіне  тура  келеді.  Оларға  ҿзін  қалай  ҧстау  ережелерімен  қатар,  тыйым 
салушы ережелерді де ҧғыну қажет болады. 
-
 
Бастауыш  сынып  оқушылары  оқу  барысында  Отан,  Қазақстан  Республикасы  жҽне  оның  заңдары, 
ҿзін қоршаған орта туралы алғашқы жҥйелі білім алады. Бірақ оқушыларды ҿзін қоршаған ортамен 
таныстыру  жеткіліксіз.  Олардың  оқыған  қҧбылыстарын  ҿз  бетімен  бағалауға  тҽжірибелері 
жетіспейді.  Сондықтан  оларға  мҧғалім  берген  білімнің  рҿлі  ҿте  жоғары.  Олар  ҥшін  оқытушыдан 
артық  білімпаз  жоқ.  Оқытушы  беделі  бастауыш  сынып  оқушысы  ҥшін,  оның  гуманистік, 
адамгершілік бағытының дамуы ҥшін нағыз ҥлгі болады. 
-
 
Бастауыш мектеп оқушысы мектепке дейінгі бҿбектерге қарағанда ҿз бетімен ҽрекеттенуіші, қатынас 
жасау  шеңбері  кеңігенмен,  ҿмірлік  тҽжірибесінің  ҽлсіздігі  нҽтижесінде,  эмоциялық,  санасыздық  іс-
ҽрекеттермен қаскҥнемдердің зорлығына ҧшырап отырады. 
Сондықтан  бастауыш  сынып  оқушыларына  олардың  кауіпсіздігін  сактау  мақсатында,  кездейсок 
қатерлерден сақтанудың тҽртіптері мен ережелері туралы ескерту қажеттігі туады. 
Оларға  қауіп  тҿнгендей  жағдайда  кімге  хабарлауы  керектігі  туралы  айтып  отыру  қажет.  Тіптен 
ата-аналары  тарапынан  жҥгенсіздік  болған  жағдайды  да  ескерткен  артық  болмайды.  Оларға  берілген 
бҧл  хабарлар  машықтық  кҿмек  қана  емес  ҿз  ҿмірлерінің  қҧндылығын  ҧғынуына  да  мҥмкіндік  береді. 
Республикада  тҿменгі  сынып  оқушыларының  санасыз  қатысуы  арқылы  болып  жатқан  криминалдық 
қҧбылыстарды  таллау  қажет.  Себебі  олардың  арасында  ескерту  жҧмыстарын  жҥргізу  бҥгінгі  таңның 
ҿзекті  мҽселелерінің  бірі.  Бірақ  тҿменгі  сынып  оқушыларын  қорқыту,  тҽртіп  бҧзушылықты  жазалау 
саясатын.іске асыру болмауы керек. 

221 
 
Бастауыш  мектепте  тҽртін  бҧзушылықтан  сақтандырудың  жолы  адамгер-шілікке  тҽрбиелеу 
болып табылады. Оларды қҧрметті адам болуға, сыйластыққа, жаманнап қашып, жақсылыққа ҧмтылуға 
тҽрбиелеу,  санасына  жеткізу  қажет.  Жауапкершілікке,  ҧятшылдыққа  тҽрбиелеу,  ҿз  пікірін  ортақ 
пкірімен, ҿз тҽртібін басқалармен салыстыруға бейімдеу басты орыналуы тиіс. 
Жоғарыда  айтылған  қҧқықтық  тҽрбие  берудің  мазмҧны  бастауыш  сыныптарда  ҿткізілетін  барлық 
пҽндерінің  қҧрамдас  бҿлімдері  болып  табылады.  Олардың  ҽрбір  буындарын,  дҽрістердің  мҥмкіншілігіне 
қарай, қолайлы ҽдістер пайдалану арқылы енгізіп отыру қажет. 
Сонымен  бірге  оқушылардың  дҽрістерде  алған  білімдері  сабақтан  тыс  ҿткізілетін  ҽңгімелерде 
толықтырып айтылуы керек. 
Бҧл ҽңгімелер тҿменгі сынып оқушыларының ҿнегелілік бағдарының қалыптасуына, мінез-қҧлық 
ережелерін ҧғынуына тікелей нҧсқау болады. 
Бҧл  ережелерді  оқушылар  мҧғалім  тҥрлі  ойындарды  тиімді  пайдаланғанда  тез  игеретін  болады. 
Сондықтан  ойындар  сабақтан  тыс  уақытта  ҿткізілгенде  білімді  тҧрақтандыруға  ҥлкен  кҿмек  береді. 
Ҽсіресе мінез-қҧлық ережелерін ойын арқылы ҧғындырғанда оқушылар тез қабылдап естерінде сақтап 
қалады. 
II кезең (5-9-сыныптар) 
Ҧсынылып  отырған  тҧжырымдаманың  екінші  кезеңі  екі  сатыдан  тҧрады.  Олардың  бір-бірінен 
ерекшелігі  сонда:  қҧқықтық  білім  беру  кҿлемі  ҽр  тҥрлі  бҿліктен  тҧратындығымен  қатар,  оқушылардың 
ҧғып алуын ҧйымдастырудың ҽр тҥрлілігіне де байланысты. 
ІІ кезеңнің бірінші сатысы: 5-7 (8) сыныптарға арналған 
Бҧл  сатыда  оқушылардың  ізгіліктілік,  ҿнегелілік  бағдарын  қалыптастыру  жҧмыстары  жҥргізіліп, 
олардың жҥйеленбеген болса да, ҽділеттілік сипаттағы білім алуы камтамасыз етіледі. Бҧл білім осы жастағы 
оқушылардың  жас  ерекшелігіне,  ҽлеуметтік-қҧқьіқтык  жағдайына  сҽйкес  келуі  керек.  Оны 
«Азамат» деп атадық.   
ІІ кезеңнің екінші сатысы: 8-9 сыныптар (немесе тек 9-сынып) 
Қазақстан  азаматтары  14—15  жасқа  келген.  соң,  олардың  қҧқықтық  жағдайы  ҿзгереді.  9-сыныпты 
бітірген  соң,  ҿздерінің  жуықтағы  ҿмірлік  жоспарлары  пайда  болады.  Сондықтан  қҧқықтық  білім  берудің 
мазмҧнының  сапасын  арттырып,  жаңа  талаптар  негізінде  жҥргізу  қажеттілігі  туады.  Бҧдан  туындайтын 
талаптар,  7-9  сынып  оқушылары  жҥйелі  азаматтық  білім  алуға  тиіс.  Ҽсіресе  Қазақстан  азаматтарының 
мемлекет  алдындағы  жҽне  жеке  тҧлғаның  қҧқықтық  міндеттерін.  алғашқы  қҧқықтық  негізде  сауатты 
тҥсінуін қамтамасыз ету болып табылады. 
II кезеңнің бірінші сатысына кӛшкен кезде оған, яғни 5
_ 
7 (8)-сыныптар ҥшін қҧқықтық тҽрбие 
берудің мазмҧнын анықтау барысында оқушылардың жас ерекшелігін (11-13 жас) ескере отырып, І кезеңмен 
байланысты ҥзбей, жаңа материалды реттеу қажеттігі туады.  
5-7 сыныптар ҥшін қҧқықтық білім берудің мазмҧнын  реттеуде мына жағдайларды ескерудің маңызы 
ерекше орын алады: 
-оқушылардың есеюіне байланысты, ҿмірдегі қҧбылыстарға ҿз беттерімен араласа бастауы, оған ата-ана 
тарапынан сенімнің артып, бақылаудың  кемуі. Жасҿспірімдер кҿп жағдайда ҿздерінше еңбектенудің тҥрлерін 
таңдап алады (спорттық жҽне пҽндік ҥйірмелерге қатысу немесе кҿшеде жҥру, дҥкендер маңында қыдыру).  
Соған байланысты І кезеңде басталған қоғамдық орында ҿздерін ҧстау ережесін оқытуды жалғастыру 
керек. 
-бҧл  жаста  мектептен  бастап  қатынас  жасау  шеңбері  кеңейеді,  мҧғалімдер  саны  артады,  жасы  ҥлкен 
жоғарғы сынып оқушыларымен араласу басталады.  
Сондықтан  қатынас  жасау  мҽнедиетін  мінез-қҧлық  ережесінің  негізінде  қалыптастыру  ҿзекті  мҽселе 
болып қала береді. 
5-7-сыныптарда қҧқықтық тҽрбие беруде оқу-тҽрбие процесіне ерекше орын беріледі. Бастауыштағы 
сияқты,  бҧл  сыныптарда  да  дҽрістердің  барысында  оқушылардың  санасын  ізгіліктілікке,  мҽдениетті 
қатынас жасауға бағыттай отырып, оқушылар ережелері мен сыпайы мінез-қҧлыққа тҽрбиелеу қайталанып 
отырады.  
Мысалы  жантану  жҽне  Жағырапия  пҽндері  табиғатты  сыйлау  мен  қорғауға  ҥйретіп,  ҿмірге 
ҧқыптылықпен  қарауды  қалыптастырады.  Ҽдебиет  сабақтары  жақсылық  жасау  мен  дербестіктің 
кҥрделілігін, бағалылығын қайталанбайтын қасиеттер иесі екендігін сезінуге тҽрбиелейді. Эстетикалық пҽндер 
адамның  сҧлулығын,  керемет  жасалынған  табиғи  туынды  екенін  сезіну  мҥмкіндігін  іске  асырады.  Ҿлкетану 
сабақтары туған ҿлкенің тарихи-мҽдениет ескерткіштеріне ҧқыптылықпен қарауды қалыптастыруға бағыттайды. 
Саяхаттар жасау қоғамдық орындарда ҿзін мҽдениетті ҧстай білу мінездерін қалыптастырады.  
5-8  сыныптарда  ҽдеттегі  сабақтар  арасында  қҧқықтық  тҽрбие  беруде  орталық  орынды  тарих  сабағы 
алады.  Ҽлемдік  тарих  пен  Қазақстан  тарихының  қҧрамдас  бҿлімдері  мемлекеттің  қалыптасып  дамуы 
болып табылады. Ол дҽрістер барысында қҧқықтық қағидалар мен сҿздіктер жҥргізуге толық мҥмкіншілік 
береді.  Оқушыларды  ҽр  кезеңдермен  ҽр-тҥрлі  елдерде  болған  Заң,  Қҧқық,  Конституция,  Қҧқықтық 
процестер  сияқты  тҥсініктермен  толық  таныстыруға  мҥмкіндік  береді.  Тарихты  оқыту  барысында 

222 
 
мемлекет жҽне қҧқық негіздерінің тығыз байланыстылығын, қҧқықтың реттеуші ролін, тҧлғаның қоғамда 
алатын орнын, қоғамдық тҽртіптер мен ережелердің даму байланыстылығын жан-жақты кҿрсетуге болады. 
Тарихи қҧбылыстарды ҿту барысында мемлекет пен азаматтық байланысын, дербес тҧлғаның қҧқықтары мен 
бостандығының  даму  жолдарын  айқын  дҽлелдермен  санаға  жеткізуге  болады.  Сонымен  бірге  бҧл 
тҧжырымда 5-7 (8)-сыныптарда арнайы курс Қҧқық пҽні енгізіледі, оның аптасына 1 сағат, яғни жылына 34 
сағат  (102-136  сағат)-  оқу  жҥктемесі  болады.    Бҧл  бастауышта  басталған  қоршаған  ортамен  таныстыру 
курсының жалғасы рстінде жҥргенмең, ҿз ерекшелігі бар. Онда оқушыларды практикалық қызмет  атқаруға 
дағдыландырады.  Ҽрбір  оқу  жылына  4-5  тақырын  жоспарланады.  Олар  мына  мҽселелерді  оқытады:  «Ҽмір 
жҽне  адам  денсаулығы»,  «Мектеп  жҽне  білім»,  «Қала,  кҿше,  кҿлік»,  «Экономика,  еңбек,  ақша», 
«Сыпайылық», т.б. 3—4 жылда12 тақырып ҿткізу қарастырылған.   
ІІ кезеңнің екінші сатысы (9-сынып немесе 8-9 сыныптар) 
9 немесе 8-9-сынып оқушыларына берілетін қҧқықтық тҽрбие мазмҧнын мына шарттар анықтайды: 
-    14-15  жастағы  оқушылардың  жинақтаған  тҽжірибелері,  достар,  таңдау,  мінезін  қалыптастыруға, 
ҿмірге ҿзінше жоспар жасауына негіз бола алады. 
Бҧл  жастағы  жасҿспірімдердің  «ересектену»  ҧғымы  кеңінен  байқалады.  Сондықтан  олар  мінез-
қҧлық  нормаларын,  ҿзінің  қылықтарына  жауап  беруді  ҽрбір  ҽрекеттерінің  нҽтижелерін  мойындауды 
ҥйренуі қажет. 
14-15  жастағы  жасоспірімдердің  бос  уақытта  еңбекқе  араласу,  қҧқықтық  қатынастардағы  іс-
ҽрекеттерге  қатысуы  мҥмкін,  Олар  колледжтД  арнайы  орта  білім  беретін  оқу  орын-дарында  оқып, 
стипендия  алады.  14  жаста  олі  заттық  каты-настын  субъсктісі  бола  алмаса  ла,  ксйбір  жагДайларда 
қыл-мыстық жҽне затгық жауапкершілікке тартылуы мҥмкін. 
Бҧл  жағдайлар  оқушылардың  қоғамдық  қауіпті  іс-ҽрекеттері  ҥшін  жауапты  болатындығын 
білуін  жҽне  жҥйелі  қҧқықтық  тҽрбие  алуының  қажеттілігін  кҿрсетеді. Олар қҧқықтық  қатынастарды 
ажырата білетіндей ҧғымға ие болуы керек. 
Жоғарыда айтылған жағдайлар 9-сыныпта қҧқықтық тҽрбиені беруді қажет етеді.  
9 жҽне алдыңғы сыныптарда қҧқықтық білімдер мҽселелерін оқып ҥйрену арқылы оқушылардың 
білім  дҽрежесін  меңгеру  қабілетінің  артуы  мектеп  оқушысына  тҽн  жағдайда  болуы  керек.  Яғни  олар 
жана қҧқықтық мемлекет азаматы атағына лайық болады. 
ІІІ кезең. (10-11 сыныптар) 
10-11-сыныптарда  қҧқықтық  тҽрбиелеу  бҧрынғы  алған  білімдерін  дамыту  жҽне  орта  мектепте 
азаматтық білім алуды, аяқтау болып табылады. 
Заңдылықты  сезіну  қҧқықтық  межелер  негізінде,  ар-ҧжданына  сай  шешім  қабылдауға 
кҿмектеседі.  Заңдылықты  сезіну-ҧяттылық.  Заңдылықты  сезіну  мен  ҧяттылық  мораль  мен  қҧқықтың 
мызғымас бірлігінен туындайды. 
Мораль  адамдарды  орынсыз  қылықтардан  бойын  аулақ  санауға  жҽне  қайырымдылық  жасауға  
шақырады. Бҧл жеткіліксіз болған жағдайда моральға заң кҿмеккке келеді.  
Бір  қарағанда  мораль  мен  қҧқық  қатынасы  жҽн  нҽрсе  сияқты.  Шындығында  бҧл  қатынас  ҿте 
кҥрделі. Адам мҥмкіндігінше бас бостандығына ҧмтылады. Ал қоғам ҽр адамның бос тандығын қоғамға 
зиян келмейтіндей деңгейде ғана мҥмкіндік береді. Ҥңіле қарасақ адамның бостандыққа ҧмтылуы мен 
бостандықтың  қоғамдық  қажеттілігінің  адамгершілікті  негізі  бар.  Ал  бҧл  екеуінің  қатысын,  шын 
байланысын қҧқық қамтамасыз етеді. 
Адам  табиғатындағы  жақсының  бҽрі  ең  алдымен  ҥйелменнен  ауқымына  жҧмсалады. 
Туысқанларымызға, жақындарымызға қатынасымыз неғҧрлым адамгершікті балса соғҧрлым еңбек жҽне 
қоғамдық  ҿмірімізден  қылықтарымыз  берік  жҽне  жоғары  болады.  Ҿте  тҥсінікті  сияқты.  Бірақ 
тҽжірибеде бҧлай бола бермейді. 
 
Әдебиеттер  
1.
 
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың 2007 жылдың 28 ақпанындағы   
қазақстандықтарға  жолдауы. -Егеменді Қазақстан. 2007ж, 1-наурыз. 
2.
 
Тҧрғанов С. Мектеп азаматтық білім беру. –Алматы, 2005 
3.
 
Ҽбенбаев С. Мектептегі тҽрбие жҧмысының ҽдістемесі. -А., 1999. 
4.
 
Тілеуова С. С, Ҽліпбек А. 3. «Педагогика», Шымкент, 2006 ж. 
5.
 
Сманов І,. Оңғарбаев Ҽ. «Педагогика», Шымкент, 2005 ж. 
6.
 
Ҽбиев Ж., Бабаев С, Қҧдиярова А.Педагогика. - Алматы: Дарын. 2004. 
 
 
 
 
 

223 
 
 
 
 
 
УДК:37.013:78.071.1(574) 
 
ФОРМИРОВАНИЕ ГОТОВНОСТИ БУДУЩЕГО ПЕДАГОГА-ХОРЕОГРАФА  К 
НРАВСТВЕННОМУ ВОСПИТАНИЮ ОБУЧАЮЩИХСЯ СРЕДСТВАМИ 
ТРАДИЦИОННОГО КАЗАХСКОГО ФОЛЬКЛОРА 
 
Ажибекова З.Б. 
ЮКГУ им. М.Ауэзова, Шымкент, Казахстан  
 
Түйін 
Мақалада педагог-хореограф маманын дайындау проблемасы қарастырылған 
 
Symmary 
In  the  given  article  are  investigated  possibilities  of  a  "traditional  Kazakh  folklore"  in  the  formation  of 
professional  readiness of the teacher-choreographer. 
 
Формирование   профессиональной  готовности будущего  учителя-хореографа,  осуществляемого 
в  процессе  изучения  цикла  специализированных  (хореографических)  дисциплин  на  кафедре 
хореографии,  с  одной  стороны  обеспечивает  прочное  усвоение  заданного  материала,  с  другой  – 
формирует  и  развивает  необходимые  умения  и  навыки  специализированной  хореографической 
деятельности  будущих  специалистов  в  области  хореографии    и,  в  частности,  создает  условия  для 
личностного  (индивидуального)  саморазвития,  проявления  новизны  и  оригинальности  в 
самостоятельной  профессиональной  работе,  в  творческом,  интерпретационном  подходе  к  знаниям  и 
традициям  исторических  национальных  танцев,  образовании  пластики  основных  танцевальных 
движений  преломленных  через  призму  преемственности  в  обучении.  По  мнению  Д.Абирова    задача 
учителя-хореографа, заключается в том, чтобы «знакомить будущих артистов, педагогов-хореографов, 
с  замечательными  памятниками  старины,  критически  их  осваивать  и  претворять  по-новому  в  жизнь. 
Учиться  самим  на  произведениях  замечательных    мастеров  и  учить  своих  воспитанников».  [1.  С.3]  
Поскольку  специфика  процесса  формирования  профессиональной  готовности  будущего  учителя  к 
нравственному  воспитанию  посредством  искусства,  а  в  частности  национальной  хореографии,  то 
следует особо обратить внимание на мнение Б. М. Неменского о том, что «в искусстве заключены два 
огромных  человеческих  опыта.  Во-первых,  это  профессиональный  опыт  искусства,  во-вторых, 
человеческий,  эмоционально-нравственный,  отношенческий  (ценностный)  опыт  человечества».  [2. 
С.48] Ценна, на наш взгляд его мысль о том, что «искусство и выпрямляет, и облагораживает человека 
– путем приобщения…. Точно так же, как знания в точных науках приобщают к многовековому опыту 
покорения человеком сил природы, искусство приобщает к огромному духовному опыту человечества, 
сконцентрированному  в  нем».  [2.  С.49]  По  нашему  мнению,  именно  здесь,  в  этом  процессе 
приобщения,  заложены  художественно-педагогические  возможности  национальной  хореографии  в 
духовно-нравственном воспитании школьников.  В связи с чем, возникает необходимость разработки 
целенаправленной  методики  исследования  искомого  понятия  и  ее  ориентированности  на 
аксиологические  аспекты  нравственного  воспитания  обучающихся  посредством  использования 
художественно-педагогических возможностей национальной хореографии.  
Таким образом, профессия учителя хореографии сочетает в себе разностороннюю деятельность, 
включая  умения  и  навыки  педагогической,  воспитательной,  организаторской,  просветительской, 
методической,  исполнительской  работ.  Данные  направления  в  совокупности  связаны  со 
специализированными хореографическими умениями как, исполнительское мастерство, знание теории 
и методики различных движений, передача манеры и характера танцевальных па, образного мышления, 
эмоционального  воплощения,  самостоятельного  сочинения,  идейности,  которые,  развивая 
художественный,  эстетический  потенциал    в  специалистах,  ориентированны  на  изучение 
аксиологических  аспектов  нравственного  воспитания  школьников.  В  плане  сказанного,  научный 
подход  к  изучению  основ  казахского  танца  подтверждает,  что  научное  обоснование  и  трактование 
понятийных,  базовых,  специфических  знаний  в  становлении  казахской  национальной  хореографии  и 
хореографическом  образовании  получил  свое  развитие  в  последние  50-60  лет.  Анализ  специальной 
научной,  научно-методической,  научно-педагогической  литературы  в  области  хореографической 
педагогики 
и 
педагогизации 
(методические 
аспекты 
учебно-воспитательного 
процесса) 
профессиональной  подготовки  педагогов-хореографов  дает  нам  возможность  констатировать  о  том, 

224 
 
что  искомая  нами  проблема  не  была  исследована.  Так  же,  проведенный  обзор  имеющихся  научных 
исследований  в  области  развития  национальной  хореографии,  позволяет  сделать  вывод,  что  в  них 
рассматриваются  различные  аспекты  профессиональной  подготовки  будущих  учителей-хореографов, 
но  упускаются  из  виду  проблемы  формирования  профессиональной  готовности  будущих  учителей-
хореографов к  художественно-педагогической деятельности, а в частности, недостаточно разработаны 
и исследованы возможности казахского танца в воспитании нравственности молодого поколения. 
Примечательно,  по  нашему  мнению  и  то,  что  данное  исследование    способствует 
совершенствованию  приобретенных  специализированных  знаний,  умений  и  навыков  (будущих 
учителей-хореографов)  и  трансформировать  их  через  призму  традиционного  казахского  танца. 
Чрезвычайно  важно  отметить,  что  актуальность  данной  проблемы  заключается  в  возрождении  и 
становлении казахского танца в современных условиях, как самого молодого и в то же время самого 
древнего  вида  художественного  искусства,  потерявшего  свои  оригинальные  корни  танцев  в  силу 
различных  исторических  и  географических  обстоятельств.  Кроме  того,  следует  особо  подчеркнуть  и 
тот факт, что хореографическое искусство имеет практическую исполнительскую направленность, где 
молодые  специалисты-хореографы  развивают  и  совершенствуют  свои  знания,  свое  исполнительское 
мастерство во время
 
участия в конкурсах, фестивалях в виде концертно-исполнительской деятельности 
и в показательных выступлениях (например, в период написания данной работы соискатель участвовал 
в организации трех конкурсов казахского танца, в 1991 году (Алматы), 2001 (Уральск), 2006 (Уральск).  
В  контексте  нашего  исследования  анализ  учебных  программ  цикла  базовых  дисциплин, 
предусмотренных  учебным  планом  для  специальности  521700  «Искусство»,  специализации  521734 
«Хореография»  и  специфических  особенностей  его  в  учебно-воспитательном  процессе  на  кафедре 
хореографии  показывает,  что  методика  формирования  ценностной  ориентации  педагогической 
готовности  будущих  учителей-хореографов  состоит  из  нескольких  взаимообусловленных  этапов, 
которые  способствуют  последовательному  и  продуктивному  усвоению  студентами  теоретических    и 
методических (специализированных) знаний, в приобретении практических навыков обеспечивающих, 
сформированность  высоких  уровней профессиональной  готовности  будущих  учителей-хореографов к 
нравственному  воспитанию  школьников.  Внедрении  элективного  курса  «Традиционный  казахский 
фольклор», разработанный автором исследования, на кафедре хореографии ЮКГУ им. М.Ауезова (для 
студентов  3  курса)  усиливает  воздействие  на  образовательный  компонент  хореографического 
образования  выработку.  Общепризнанно,  что  содержательная  характеристика  деятельности  учителя-
хореографа  зависит  от  тех  представлений,  которые  складываются  в  процессе  подготовки  в  учебном 
заведении  и  в  самостоятельной  практической  деятельности.  С  этой  точки  зрения  мы  предлагаем  
пилотный  проект  разработанного  нами  элективного  курса  «Традиционный  казахский  фольклор» 
призванный    способствовать  преодолению  вышеуказанных  противоречий  в  системе  вузовской 
подготовки.  Структура  элективного  курса  составляет  четыре  раздела,  рассчитанные  на  34  часа,  из 
которых 16 часов занимает лекционный материал, 18 часов – лабораторно-практические занятия. 
Тематический  план  программы  элективного  курса  «Традиционный  казахский  фольклор»  для 
специальностей 521700 «Искусство» специализации 521734 «Хореография» 
 
Тематика 
Количество часов 
Лекций 
 
Практических 
Лабораторных 
Введение. 
Раздел I. Основные этапы развития традиционного 
казахского фольклора в Казахстане. 
1. История развития традиционного казахского 
фольклора. 
2. Казахский фольклор – традиции и новаторство. 
3. Региональные особенности развития традиционного 
казахского фольклора в южном регионе. 
 
2ч 
 
 
 
2ч 
 
2ч 
 
2ч 
 
 
Раздел II. Выдающиеся хореографические постановки 
«золотого» фонда национальной хореографии. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4. Хореографические постановки ведущих 
балетмейстеров Казахстана. 
2ч 
 
 

225 
 
5. Тематика мотивов казахского орнамента. 
6. Лирическая тематика в женском образном 
фольклоре. 
7. Традиционно-танцевальный казахский фольклор 
бытовых процессов труда, празднеств, игр и т.д. 
8. Танцевальный фольклор, основанный на сюжетах и 
персонажах сказок, легенд и исторического эпоса. 
9. Сатирические танцы традиционного казахского 
фольклора.  
 
 
 
 
 
 
2 ч 
 
 
2 ч 
 
 
2 ч 
1ч 
 
1ч 
Раздел  III.  Самостоятельная  работа  студентов  по 
сочинению простейших этюдов на основе пройденного 
материала. 
10. Утверждение музыкального материала. 
Утверждение темы, идеи, задач будущего этюда.  
11. 
Утверждение 
композиционного 
плана 
и 
хореографической лексики. 
12. Самостоятельная работа студентов под 
руководством преподавателя по сочинению 
простейших этюдов. 
 
 
 
 
 
 
 
 
1 ч 
 
2 ч 
 
 
 
 
2 ч 
 
 
2 ч 
 
1 ч 
Раздел  IV.  Педагогическая  работа  будущего  учителя 
национальной хореографии. 
13.  Методические  рекомендации  будущему  учителю-
хореографу  по  подбору  репертуара  для  детских 
хореографических коллективов. 
14.  Психолого-педагогические  условия  организации 
урока «Казахский танец». 
15. 
Музыкально-ритмические 
движения 
для 
подготовки к занятиям по казахскому танцу. 
16. 
Художественное 
осмысление 
пластики 
эмоционального 
состояния 
педагога-хореографа 
посредством невербальных компонентов. 
 
 
 
2 ч 
 
 
 
2 ч 
 
 
 
 
 
2 ч 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2 ч 
 

жүктеу/скачать 3,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: