Халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференцияның ЕҢбектері

212 
 
2008 
1349,4 
1222,7 
126,8 
48,0 
90,6 
9,4 
2009 
1305,7 
1209,1 
96,6 
46,9 
92,6 
7,4 
2010 
1304,0 
1216,8 
87,2 
46,6 
93,3 
6,7 
2011 
1279,4 
1212,9 
66,5 
46,4 
94,8 
5,2 
2012 
1265,8 
1207,9 
57,9 
46,5 
95,4 
4,6 
Источник: Национальное информационное агентство «КазИнформ» 
Уровень занятости молодежи  от  15—24  лет в 2012  году  составил  около  94,4 %  к ее экономической 
активности. Занятости способствовали усилия со стороны государства: 
- улучшение нормативно–правовой базы; 
- увеличение уровня самозанятости населения; 
- активная поддержка малого и среднего бизнеса [2]. 
В  период  с  2008  по  2012  годы  наблюдается  демографический  спад,  но  в  динамике  снижается 
уровень безработицы и повышается уровень занятости населения. 
По данным Агентства РК по статистике основная причина неактивности молодежи в возрастных 
группах — обучение в учебных заведениях  (Таблица 3). 
 
Таблица 3-Причины экономической неактивности молодежи 
  
год 
Экономически 
неактивное 
население 
В т. ч. по причинам экономической неактивности 
 
Учеба 
(дневная 
форма) 
Ведение 
домашнего 
хозяйства 
По  состоянию  здоровья 
(нетрудоспособность  в 
связи инвалидностью) 
Другая 
причина 
2009 
1319,5 
1214,5 
34,8 
20,5 
50,1 
2010 
1307,6 
1207,9 
27,7 
23,3 
48,7 
2011 
1315,7 
1220,8 
31,4 
20,3 
43,3 
2012 
1316,1 
1231,7 
29,8 
17,6 
37,0 
Источник: Национальное информационное агентство «КазИнформ» 
Среди  факторов,  влияющих  на  занятость  молодежи  можно  также  выделить: наличие  рыночно 
ориентированного  образования  у  молодежи,  стремление  к  обучению,  к  получению  опыта  работы,  к 
удачной карьере, ценность знаний у молодежи, более мобильное мышление, чем у старшего поколения, 
воспитанного  в  плановой  экономике,  инновационное  мышление,  не  скованное  стандартным 
мышлением,  рост  спроса  на  рынке  труда,  поддержка  со  стороны  государства,  активная  деятельность 
молодежных НПО. 
Структура занятости молодежи РК по секторам экономики на 2012 год представлена в таблицах 4 и 5. 
 
Таблица 4-Структура занятости молодежи по секторам экономики в 2012 году 
  
Вид деятельности 
Количество  занятых 
(тыс. чел) 
Занятое население всего 
1198,1 
Сельское, лесное и рыбное хозяйство 
420,9 
Промышленность 
101,3 
Горнодобывающая 
23,8 
Обрабатывающая 
57,9 
Электроснабжение 
13,0 
Водоснабжение 
6,6 
Строительство 
95,8 
Оптовая и розничная торговля 
193,9 
Транспорт и складирование 
60,6 
Услуги по проживанию и питанию 
21,9 
Информация и связь 
17,8 
Финансовая и страховая деятельность 
17,8 
Операции с недвижимым имуществом 
18,4 
Профессиональная научная и техническая деятельность 
24,5 

213 
 
Деятельность  в  сфере  административного  и  вспомогательного 
обслуживания 
21,2 
Государственное управление и оборона 
49,7 
Образование 
79,8 
Здравоохранение и социальные услуги 
33,3 
Искусство, развлечения и отдых 
15,9 
Предоставление прочих услуг 
22,4 
Деятельность домашних хозяйств, нанимающих домашнюю прислугу и 
производящих товары и услуги для собственного потребления 
3,0 
Деятельность экстерриториальных организаций и органов 
- 
Источник: Агентство РК по статистике 
По сферам молодежной занятости — сельское хозяйство и сфера торговли — это те сектора, где 
большинство молодых людей 16-24 лет находят свои рабочие места. Традиционно к числу организаций 
с высоким уровнем работающей молодежи относится сфера услуг (кафе, рестораны, ночные клубы и 
различного рода увеселительные учреждения, торговые точки). До сих пор на селе для молодежи мало 
возможностей  получить  подходящую  работу.  Основным  работодателем,  и,  прежде  всего,  с  точки 
зрения  предоставления  стабильных  заработков  на  селе  является  государство.  Развитие 
предпринимательской  деятельности  на  селе  проходит  сложнее,  нежели  в  городе,  в  связи  с  этим 
государству необходимо: 
- Совершенствовать нормативно–правовую базу предпринимательства, 
- Создавать условия для развития предпринимательской деятельности на селе, 
- Продолжать работу по малому кредитованию на селе. 
- Это создаст условия: 
-Для развития инфраструктуры села, 
- Для занятости молодежи на селе, 
- Для сокращения разности в уровнях жизни города и села. 
В  целом  за  2009—2012  года  наблюдается  рост  численности  наемных  работников,  из  которых 
большая часть занята в негосударственных организациях [3]. 
В  ЮКО  проживает  свыше  772тысяч  молодых  людей,  то  есть  одна  третья  часть  населения 
области  –  молодежь  (в  аулах  -  471  тыс,  в  городах  -  301  тыс.),  при  этом  уровень  безработицы  среди 
молодежи составляет 1,1%.  
 
Таблица 5-Занятость молодежи по секторам экономики в 2009—2012 годах (тыс. чел) 
  
Год 
2009 
2010 
2011 
2012 
Занятое население всего 
1194,4 
1199,3 
1195,5 
1198,1 
Наемные работники, в том 
числе занятые 
665,6 
687,3 
681,1 
691,7 
В 
государственной 
организации 
140,7 
166,3 
175,3 
189,6 
В 
негосударственной 
организации 
344,3 
354,1 
340,6 
340,4 
У физических лиц 
111,7 
115,5 
115,5 
110,9 
В 
крестьянском 
(фермерском) хозяйстве 
68,9 
51,4 
49,7 
50,9 
Самостоятельно  занятые, 
в том числе 
528,8 
512,0 
514,4 
506,4 
Работодатели 
7,1 
19,9 
18,4 
16,2 
Самостоятельные 
работники 
498,1 
469,2 
470,6 
467,8 
Члены кооператива 
5,6 
5,5 
7,1 
5,5 
Неоплачиваемые 
работники 
семейных 
предприятий 
18,0 
17,5 
18,2 
16,9 
Источник: Агентство РК по статистике 
По  Южно-Казахстанской  области  экономическую  активность  населения  на    4  квартал  2012  года 
представляет таблица 7. 

214 
 
 
 
 
Таблица 7-Экономическая активность населения ЮКО за 2012 год 
 
год 
Эконо-
мически 
активное 
население 
(тыс. чел) 
В том числе 
Уровень, в процентах 
Занятое 
(тыс. чел) 
Безработное 
(тыс. чел) 
Эконо-
мической 
активности, 
% 
Занятости,
 % 
Безработ
ицы, % 
2012 
1243,4 
1173,7 
69,7 
71,3 
94,4 
5,6 
Источник: Агентство РК по статистике 
Экономически  неактивное  население  составило  500,6  тыс.человек,  уровень  экономической 
неактивности – 28,7% [4]. 
Чтобы повысить уровень занятости населения в ЮКО на 2013 год предусмотрено создать 25231 
новых рабочих мест. На 1 марта создано всего 412 новых рабочих мест. 
С  начала  года  в  органы  занятости  обратилось  13113  чел.,из  них  3486  чел.  или  26,5  % 
трудоустроены  на  постоянную  работу.  За  счет  местного  бюджета  146  чел.  привлечены  на  временно 
общественно-оплачиваемую работу, 40 чел. направлены на профессиональное обучение. Численность 
официально зарегистрированных безработных составила 13634 чел.  По «Программе занятости 2020» 
из числа включенных в состав участников Программы 5837 чел. заключены социальные контракты с 
5828  чел.  Из  них  9,4%  (545  чел.)–самозанятые,  81,5%  (4752чел.)–безработные,  9,1%  (531  чел.)  –
малобеспеченные, 50,7% (2956 чел.) – молодежь от 16 до 29 лет, 51,1% (2978) – женщины. 
По первому направлению за счет вакансий, имеющихся в базе данных на 1 марта трудоустроено 
757 чел. 4296 чел. направлены на социальные рабочие места, среднемесячная заработная плата которых 
составила 49,4 тыс. тенге. Для получения первоначального опыта работы по своим специальностям 739 
выпускникам организована Молодежная практика. 
Как известно, молодежь нацелена на быстрый карьерный рост и рассматривает работу в качестве 
«социального  лифта».  Работодатель  же  не  всегда  имеет  желание  траты  дополнительных  расходов  на 
«дообучение» молодых кадров. 
Своеобразной  попыткой  решения  данной  проблемы  была  акция  «С  дипломом  в  село».  В  2012 
году в ЮКО создано управление по вопросам молодежной политики.  В рамках данной программы в 
сельскую  местность  направлен  321  молодой  специалист,  выплачены  подъемные  в  размере   36,4  
млн.тенге. Для приобретения жилья выданы льготные кредиты на общую сумму 342,1 млн. тенге, 147 
специалистов справили новоселье. 
В  текущем  году  данная  программа  будет  продолжена.  Вследствие  чего,  планируется 
предоставление бюджетного кредита в размере 3,5 млрд. тенге, а также трудоустройство 6582 молодых 
специалистов. 
А  во  всем  Казахстане  реализуется  ряд  проектов  по  трудоустройству  граждан,  в  частности 
молодежи: 
1.Акимат  города  Астаны  открыл  электронный  портал  по  трудоустройству  горожан.  Все 
соискатели  на  портале  могут  найти подходящую  работу,  а  работодатели — на  бесплатной  основе 
размещать свои вакансии; 
2.В  Алматы  открылась  конференция  для  студентов  высших  и  средних  специальных  учебных 
заведений.  Цель  мероприятия — подготовить  будущих  молодых  профессионалов  к  эффективной 
трудовой деятельности.  
3.В регионах Казахстана местные власти, организации образования и здравоохранения все силы 
направили на привлечение молодых специалистов в село и создание максимально комфортных условий 
жизни  и  работы  для  дипломированных  специалистов.  В  некоторых  областях  молодым  педагогам  и 
врачам в качестве подъемных предлагается до полумиллиона тенге. 
4.Регулярно в вузах проводятся ярмарки вакансий и учебных рабочих мест. 
5.Работают школы — тренинги для организации профессиональной ориентации граждан в целях 
выбора сферы деятельности (профессии), трудоустройства, профессионального обучения, организация 
психологической  поддержки,  профессиональной  подготовки,  переподготовки  и  повышения 
квалификации; 
6.Проводится организация временного трудоустройство несовершеннолетних граждан в возрасте 
от 14 до 18 лет в свободное от учебы время, безработных граждан в возрасте от 18 до20 лет из числа 
выпускников  образовательных  учреждений  начального  и  среднего  профессионального  образования, 
ищущих работу впервые. 

215 
 
В заключении можно сделать вывод, что для решения проблем занятости молодежи необходима 
реализация следующих мероприятий: 
- Активизация работы бирж труда; активная помощь в поисках работы молодежи. 
- Восстановление системы распределения; включает в себя систему адресной подготовки специалистов 
по заявкам предприятий и организаций. 
-  Принятие  городской  программы;  данная  программа  может  быть  основной  частью  Городской 
программы молодежной политики. 
-  Стимулирование  предпринимателей;  рост  предпринимательской  активности  будет  способствовать 
созданию новых рабочих мест. 
-  Увеличение  подготовки  через  «Болашак»;  предусматривает  подготовку  высококвалифицированных 
кадров зарубежом 
-  Уменьшение  трудовых  мигрантов;  большое  количество  трудовых  мигрантов  наносит  ущерб 
национальным интересам страны. 
-  Установление  квоты  на  предприятиях  для  молодых  специалистов;  такое  мероприятие  станет 
стимулом для трудоустройства выпускников по специальности. 
  
Литература 
1.
 
Экономика труда и социально-трудовые отношения /Под ред.Г.Г.Меликьяна, Р.П.Колосовой - М.: 
Изд-во ЧеПо, 1996 
2.
 
«Экономическая активность населения Казахстана» Статистический сборник /Астана, 2012 
3.
 
Статистический ежегодник «Казахстан в 2012 году», Астана,2013 
4.
 
www.stat.kz 
 
 
ҼОЖ 343.21.7 
 
ҚЫЛМЫСТЫҚ ЖАУАПКЕРШІЛІК ПЕН ЖАЗАДАН БОСАТУ ИНСТИТУТЫНЫҢ 
ТУЫНДАУЫ ЖӘНЕ ДАМУ ТАРИХЫ. 
 
Шалдарбекова М.Б., Жҧманова Қ., Садибекова М. 
М. Ҽуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан 
 
Резюме 
В статье рассматриваются становлениястановления и развития основных институтов уголовного 
права. 
 
Summary 
The fovmation and deveioptent of the main  cviminal law institutes are considened in the paper. 
 
Қылмыстық  заңнамларда  қылмыстық  жауапкершілік  пен  жазадан  босату  институты  оныншы 
ғасырдың  ҿзінде  ақ  пайда  бола  бастады.  Кҿне  орыс  мемлекетінің  «Орыс  шындығы»  ең  маңызды 
заңнамалық  ескерткіші  ҿкінішпен  байланысты  жазадан  немесе  жауапкершіліктен  босату  мҥмкіндігін 
кҿрсететін жекелеген нормаларда мазмҧндалған. Осы заңға сай тауарды шығындаған тҧлға оның иесіне 
тауар  қҧнын  тҿлеу  жағдайында  жазадан  босатылатын.  Ҧрлық  жҿніндегі  істер  бойынша  «...  кімде  кім 
біреу  ҧстап  алмай-ақ,  зат  иесіне  ҧрлаған  затын ҿзі  алып  келген  жағдайда  ешқандай  жауапкершілікке 
тартылмайды».  «Орыс  шындығы»  ел  ішіндегі  редакциясының  34  тармағы  жоғалған  заттың  иесі  ҿз 
затын басқа біреудің иелігінде тапқандығы жҿнінде кҿпшілік алдында мҽлімдеген жағдайда бҧл затты 
қайтадан  ҿзіне  қайтарып  алу  қҧқығына  жҽне  тағы  да  ҿзінің  ренжігені  ҥшін  3  гривен  алуға  қҧқылы 
болғандығы жҿнінде айтады.  
1550  жылдың  заңшығарушу  айыпталушының  ҿкінуіне  байланысты  жауапкершіліктен  босату 
нормаларын қарастырған жоқ. Керісінше оларды қатаңдандыра тҥсті. Сонымен жеке ҿзіндік мойындау 
мен істің барлық себептерін анықтауға кҿмек беру айыптылықтың шартсыз дҽлелдемесі бола алған жоқ 
жҽне айыпталушы ҿлім жазасына кесілетін.  
1775  жылы  ҽскери  Артикул  баспадан  шығарылды  жҽне  дегенмен  жазаның  басты  мақсаттары 
қорқыту  мен  ҥркіту  болып  табылады,  дегенмен  жекелеген  жағдайларда  айыпталушының  ҿтініші  де 
есепке алынды. 96 Артикулда былай айтылған: «Егер кімде-кім ҿзі жҥгіргеннен кейін, жолда ҿкініп ҿзі 
қайтадан оралып ҿзінің офицеріне ерікті тҥрде берілсе, онда ол шындығында ешнҽрседен ажырамайды, 
дегенмен оның қара ниеті бар болғандығы ҥшін уақыт ҿтуі жағдайында жҽне заңда қарастыру бойынша 

216 
 
қандай да бір жазаны ҿтуі тиіс». Жоғарыда айтылғандар мҧнда дезертильдің еріткі кҿрінуі жағдайлары 
қарастырылғандығын кҿрнекті айғақтайды. Соңғысы бҽрібір сот қарастыруы бойынша шпицрутинмен 
не болмаса басқа да жазамен жазаланады, дегенмен ҿлім жазасы оған қолданылмайды.  
Сонымен  қатар  ҽскери  Артикулда  қылмыс  жасаудан  ерікті  тҥрде  бас  тарту  мҥмкіндігі 
қарастырылған.  
Қылмыстық  жауапкершілік  пен  жазадан  босату  институтының  ары  қарайғы  дамуы  алғашқы 
жҥйелендірілген қылмыстық қҧқықтық акт- қылмыстық жҽне тҥзету жазалары жҿніндегі 1845 жылғы 
Ережелерде дами тҥсті. Сонымен, ереженің 160 тармағында жазадан босатудың жаңа тҥрлерінің пайда 
болуын байқауға болады:  
• 
Қылмыскердің ҿлуінен кейін;  
• 
Жҽбірленгенмен ымыраласуы салдарынан;  
• 
Мерзімі ҿтуі салдарынан. 
Ереженің  161  тармағында  тҿмендегідей  айтылған:  «Сотталғанның  ҿлімі  ҥшін  оның  ҿзін-ҿзі 
жазалауы  жҿніндегі  ҥкім  алмастырылады,  дегенмен  оның  қылмысы  салдарынан  болған  жеке  талап 
арыздар мен    сот бойынша  жазалауға  қойылатын  жазалау  талабын  жоққа  шығарғанда  оның мҥлкіне 
қатысты  болады.  Осылайша  қылмыскердің  ҿлуі  жағдайындағы  жазаның  алмастырылуы  азаматтық 
ҿтініш жҽне жазалау талабын ҿндіру бойынша шешімді орындауды жоққа шығармайды».  
Жҽбірленушімен  татуласу  туралы  айтатын  болсақ,  онда  162  тармақта  былай  атап  ҿтіледі: 
«Қылмыс немесе осындай тҥрдегі іс-ҽрекет ол заң негіздемесінде сот жҥргізуімен қарастыруына тиісті 
болмағанда жеке тҧлға ҽкелген заңға қарсы іс-ҽрекет арқылы жҽбірленуші немесе қорланушы шағым 
жасауы  салдарынан  болса,  онда  айыптыны  жазалау  жҿніндегі  ҥкім  шығарылмайды,  бҧл  ҥшін  шағым 
тҥсіруші  ҥкім  орындалу  алдында  айыпталушымен  келісімге  келуі  қажет...».  Жҽбірленушінің  шағым 
тҥсіруі  салдарынан  туындайтын  іс  бойынша  жақтардың  келісімге  келуі  барлық  уақытта  жазаны 
болдырмайтындығын атап ҿту қажет. Ары қарай осы тармақта кездейсоқ жағдайлар тізімі берілген. Бҧл 
426  тармақ  (қарамағындағыларды  басшылықтың  жҽбірлеуі),  1998-2005,  2007  (зорлаудың  жҽне 
қинаудың  ҽралуан  жағдайлары),  2027,2028  тармақтар  (еркіндіктен  ерікті  ажырату),  2040,2042 
тармақтар (заңға қарсы некеге тҧру).  
1845 жылдағы Ережеде қарастырылған жазалаудан босатудың келесі тҥрі- мерзім ҿтуі бойынша. 
Ол қазіргі қылмыстық қҧқықта кеңінен қолданылады.  
1845 жылғы ережеде қылмыс категориялары ҽлі айқын анықталмаған болатын, дегенмен мерзім 
ҿтуі кезеңдері дифференциациялы тҥрде анықталған, ол жазалау ауырлығына – 10 жыл, 8 жыл, 5 жыл, 
3 жыл жҽне т.б. байланысты болды.  
Бҧдан  басқа  1845  жылғы  қылмыстық  жҽне  тҥзету  жазалары  жҿніндегі  Ережеде  жазалаудан 
босатудың  ҽралуан  тҥрлері  нығайтылып,  қылмысты  аяғына  дейін  жеткізуден  ерікті  тҥрде  бас  тарту 
институтының айқын заңнамалық сипаттамасы берілген болатын. 119 тармақта тҿмендегіше айтылған: 
«Қылмысқа даярлыққа кіріскен немесе сол кездің ҿзінде-ақ оны бастап жіберген тҧлға ойына алған істі 
ҿз  еркі  бойынша  жҥзеге  асырмай  ҿзін-ҿзі  тоқтатқан  жағдайда  ол  жасаған  іс-ҽрекетте  немесе  оның 
даярлығы мен басқа да қылықтарында қылмыс болған жағдайда ғана жазалауға ҧшырайды, ол жҥзеге 
асыруға ниет қылған нҽрсесі ҥшін жазаланбайды».  
Осылайша  егер  де  тҧлға  ҿз  жеке  қалауы  бойынша  қылмыс  немесе  ҧрлыққа  даярлықтан  бас 
тартқан  болса,  онда  ол  жазалауға  ҧшырамайды.  Соңғысы  қылмыс  жасаумен  ҧрлық  жасауға  даярлық 
қылмыс ретінде қарастырылатын іс-ҽрекет ол жҥзеге асырылған жағдайда ғана анықталуы мҥмкін.  
1864  жылы  ҽлемдік  соттарға  жҥктелген  жазалау  жҿніндегі  Жарғы  бекітілген  болатын.  Бҧл 
нормативті  акт  1845  жылғы  Ереже  сияқты  22  тармағында  тҿмендегі  сияқты  жасалау  тҥрлерінен 
босатуды  қарастырады:  жҽбірленушінің  ҿлуі,  мерзімі  ҿтуі  жҽне  заңда  кҿрсетілген  жағдайларда 
жҽбірленушімен  келісімге  келу.  Дегенмен  1864  жылдың  жарғысы  жеткілікті  жоғары  деңгеде 
жасалмағандығын  жҽне  бҧл  кҿбінесе  22-тармақта  сипатталғандығын  атап  ҿту  қажет.  Сонымен  онда 
жақтардың  келісімге  келуі  ҥшін  жазаның  орындалмауы  жҿніндегі  20  тармақ  нормасы  қайталанады, 
дегенмен іс-ҽрекеттің мерзімі ҿтуі ҥшін жазаны орындамау жҿнінде ештеңе айтылмаған.  
Жазалаудан  босату  тҥрлерінің  ҿзіне  келетін  болсақ, онда  айыпталушының  ҿлімі  жағдайындағы 
мҽселе  1845  жылғы  ережедегі  сияқты  шешілді.  Яғни  іс-ҽрекет  ҥшін  салынған    ақшалай  айыппҧл 
сотталушының  ҿлімінен  кейін  де  орындалуы  мҥмкін.  Жҽбірленушімен  келісімге  келу  жҿнінде 
Жарғының  20  тармағында  айтылады:  «18  жҽне  19  тармақтарда  белгіленген  іс-ҽрекеттер 
жҽбірленушінің немесе зардап шегушінің келісімге келуі жағдайында жазалауды болдырмайды». Ары 
қарай  кҿрсетілген  тармақта  осындай  іс-ҽрекеттер  тізімі  беріледі,  олар  бойынша  істер  тек 
жҽбірленушінің  шағымы  бойынша  ғана  қозғалды.  Бҧл  ҧрлық,  алаяқтық,  жҧбайлар  арасындағы  бҿгде 
біреудің  мҥлкін  иемдену,  сондай-ақ  адамгершілікке  жҽне  жеке  тҧлғалардың  қҧқығына  қарсы  іс-
ҽрекеттер.  
1864 жылдың Жарғысының 21 тармағында іс-ҽрекет ҥшін жауапкершілікке тартудың мерзімі ҿту 
кезеңдері анықталады: «Айыптылар ҧрлық, алаяқтық пен бҿгде біреудің мҥлкін иемдену 2 жыл ішінде, 

217 
 
қалған қылмыстар олардың жҥзеге асырылған уақытынан бастап 6 ай ішінде бейбіт сотта ҽйгіленбесе 
немесе  полицияға  хабарланбаса  немесе  мерзімі  ҿтуі  бойында  ол  бойынша  ешқандай  ҿндіріс 
жҥргізілмесе жазалаудан босатылады». Осылайша мҧнда мерзім ҿту кезеңдері қылмыстық жҽне тҥзету 
жазалары  жҿніндегі  ережеде  қарастырылғаннан  елеулі  тҥрде  қысқа  болады,  ҿйткені  мҽнділігі  аз  іс-
ҽрекеттерден қалған ҽсерлер адамдардың жадысында жылдамырақ жойылады, елеулі мерзім ҿткеннен 
кейін ол жҿнінде дҽлелдемелер жинау қиынға тҥседі.  
17  тармақтағы  бейбіт  соттарға  салынатын  жазалау  жҿніндегі  жарғыда  іс-ҽрекетті  аяқтаудан 
ерікті  бас  тарту  жҿнінде  айтылады:  «Сотталушының  жеке  ҿзінің  еркі  бойынша  қалдырылған  іс-
ҽрекетке ниеттену жазаланбауы тиіс».  
1903  жылдағы  қылмыстық  ережелер  алдыңғы  екі  нормативтік  актілерден  айырмашылығында 
жазалаудан  босату  тҥрлерінің  осындай  тізімімен  мазмҧндалған  жоқ.  Мҧнда  68  тармақта  мерзімі  ҿтуі 
ішіндегі  жазалауды  қолданбай  жҿнінде  ғана  айтылды.  Мерзім  ҿту  кезеңдері  бҧл  қҧжатта  қайтадан 
елеулі  ҧлғайтылған  болатын.  Олар  қылмыс  ауырлығы  мен  жазалауға  байланысты  15  жыл,  10  жыл,  8 
жыл, 3 жыл, 1 жыл тҥрінде дифференциациялық анықталды.  
Сондай-ақ  қылмыстан  ерікті  тҥрде  бас  тарту  жҿнінде  де  айтылған  болатын.  Қылмыстық  ереже 
бҧл институттың не екендігі жҿнінде кең ҧғым берген жоқ, тек 49 тармақта тҿмендегіше кҿрсетіледі: 
«Қылмыс  жасауға  ниеттену  жазаланбайды».  Тҿңкеріске  дейінгі  ресейдің  қылмыстық  заңнамаларын 
талдау қорытындыларын келтіре отырып бҧл кезеңдерде нормативтік актілерде жазалаудан босатудың 
ҽралуан тҥрлері ғана қарастырылғандығы жҿнінде тҧжырым жасауға болады, олардың базасында ары 
қарай қылмыстық жауапкершіліктен толығымен босататын нормалар пайда бола бастады.  
Ресейдің Европалық бҿлігі мен Сібірдегі Уақытша ҥкімет кезеңінде қылмыстық жазаны орындау 
жҥйесінде  тҿмендегідей  каторгалық  тҥрмелер  қызмет  кҿрсетуді  жалғастырады:  Николаевская  №2, 
Шлиссельгуркская,  Смоленская,  Саратовская,  Баршавская,  Владимирская,  Тобольская,  Орловская, 
Псковская,  Херсонская  жҽне  т.б.  Уақытша  ҥкімет  кезеңінде  Ресей  мемлекеті  ҿңірінде  тарихи  ҿлшем 
бойынша оншалықты ҧзақ болған жоқ, дегенмен ол сол кезеңдегі ресей ҥшін мҽнді болатын. Уақытша 
ҥкімет тҥрме жҥйесіне де қатысты жаңа бетбҧрыстарға кірісті. Бетбҧрыстың негізгі бағыттары орталық 
тҥрме  мекемелері  бҧйрықтарында  анықталды.  Оларда  жазалаудың  негізгі  міндеті  адамды  қайта 
тҽрбиелеу  болып  табылатындығы  баса  кҿрсетілді,  жаңа  міндеттерді  шешуге  қабілетті  мамандарды 
сҧрыптау мен даярлауға баса назар аударылды. Ары қарай жазаны ҿтеудің  сотталғандардың тағдыры 
оның  қоғамдық  мінез-қҧлқына  тікелей  тҽуелді  болатын  ілгерілемелі  жҥйедегі  бостандықтан  айыру 
орындарын енгізу міндеті қойылды.  
Қазан  тҿңкерісінен  кейін  Ресейде  бостандықтан  айыру  орындарындағы  жетекшілік  халықтық 
ҽділет  комиссариатына  жҥктелді,  олар  сонымен  қатар  жаңа  сот  жҥйесі  қҧрылысымен  де  айналысты. 
Бҧл кезеңде қылмыстық іс-ҽрекет саяси қылмыспен байланыстырылды жҽне сондықтан да жаңа билік 
ҿз діңгегін қамтамасыз ету ҥшін дабыл кҿрсетуді жҽне контр революциялық, қылмыстық іс-ҽрекетпен 
кҥрестегі  табандылықты  кҿрсетуді  қажет  деп  санады.  Кеңестік  Республиканы    тап  жаулары  іс-
ҽрекетінен қорғау мақсатында Халық Комиссарлар Кеңесі РСФСР-да «Қызыл террор жҿнінде» қаулы 
қабылдады,  онда  концентрациялық  лагерлерде  тап  жауларын  аулақтату  қарастырылды. 
Концентрациялық  лагерлер  ведомстволық  ВЧК    қҧрыла  бастады  жҽне  НКВД-ға  бағынышты 
мҽжбҥрлеуші жҧмыс лагерлері де қҧрылды. Оларда тап бағытталушылығы айқын кҿрінетін. Дегенмен 
20  жылдардың бас  кезеңінде  сотталғандарға  ізгі  қарым-қатынас  жҿніндегі  ой-пікірлер жиірек  айтыла 
бастады,  бҧл  кейіннен  РСФСР-дың  Қылмыстық  Кодексінде  ҿз  сипатын  тапты.  Ал  «Сотталғандарды 
шартты мерзімнен бҧрын босату тҽртібіндегі бостандықтан айыру жҿніндегі» декретте олармен жҧмыс 
істеудегі оң нҽтижелерге бағытталушылық заңды тҥрде бекітілді.  
Шартты мерзімінен бҧрын босату барлық сотталғандар арасында  олар жҥзеге асырған қылмыс 
сипатына  тҽуелсіз  тҥрде  қолданылды,  тек  олар  ҿз  іс-ҽрекетімен  қоғам мен мемлекет  тарапынан  ҿзіне 
деген сенім қҧқығына қол жеткізсе болды.  
Кейінгі  жылдары  қылмыстық  жҽне  қылмыстық  атқарушылық  заңнамаларда  жазалауды 
орындаудағы  таптық  тҽсіл  бекітілді,  дегенмен  ҽлеуметтік    жағдайына  байланысты  сотталғандарды 
тҥзету  мен  қайта  тҽрбиелеу  міндеттерінің  арақатынасы  жҿніндегі  дау-жанжалдар  мен  пікірталастар 
жалғаса  тҥсті.  20  жылдардың  аяғына  қарай  РСФСР-дың  Жоғарғы  Соты  мен  Халық  ҽділет 
комиссариатының 1928 жылдың 28 тамызындағы «Қылмыстық саясат жҿніндегі» дерективті хатымен 
сҽйкестікте    бҿгде  деп  саналған  тҧлғаларға  қарым-қатынас  бойынша  репрессия  кҥшейтілді,  олардың 
ҿмір сҥру жағдайлары қатайтылып, оларды жазалаудан шартты мерзімнен бҧрын босату шектелді. 30 
жылдарда  жҥргізілген  қылмысқа  қарсы  саясат  жазаның  барлық  тҥрлерін  орындаудың  заңнамалық 
базасын  ҿзгертуге  алып  келді.  КСРО  ІІХК  «Жҧмыс  кҥндерін  есепке  алу  тҽжірибесі  мен  шартты 
мерзімнен бҧрын босатуды ҿзгерту жҿніндегі» бҧйрығымен  қҧрылыс пен ҿндірісте  сотталғандардың 
жҧмыс  кҥшін  барынша  пайдалану  мақсатында  сотталғандарды,  оның  ішінде  тҥзеу  жолына 
қойылғандарды мерзімінен бҧрын босату жҥйесі ҿзгертілді.  

218 
 
КСРО  Қылмыстық  заңнамаларының  негіздері  1958  жылы  жазалау  шараларын  анықтау  кезінде  
барынша  ҥнемдеу  идеясын  туындатты.  Жҥзеге  асырған  қылмысына  байланысты  сотталғандар 
жазалаудың анықталған мерзімінің жартысының немесе 3/1 –нің ҿтуі бойынша шартты мерзімнен тыс 
босатыла алатын болды.  
70-80 жылдары шартты мерзімнен бҧрын босатуды қолдану мҥмкіндіктері елеулі кҿбейтілді. Бҧл 
институт  тек  айрықша  қауіпті  рецидивистерде,  айрықша  қауіпті  қылмыстары  ҥшін  сотталған 
тҧлғаларға ауыр жағдайлардағы қасақана кісі ҿлімін жҥзеге асырғандарға ғана емес сол бҧйрықты ҿлім 
жазасы  тҥріндегі  жаза  кешірім  жасау  немесе  қайырымдылықт  тҥріндегі  бостандықтан  айырылу 
алмастырылан тҧлғаларға да қолданылды.  
90  жылдары  Ресейде  жҥрген  қоғамдық,  мемлекеттік  жҽне  экономикалық  бҿлімдегі  тҥбірлі 
ҿзгерістер  қылмыстық  атқарушылық  жҥйенің  басқа  да  қызмет  ету  ерекшеліктерімен  байланысты 
болды.  Қылмыстық  атқарушылық  жҥйені  қайта  қҧрастыру  жҿнінде  жҽне  қылмыспен  кҥрес 
саласындағы  саясатты  қалыптастыру  мен  қылмыстық  жазаларды  қолдануда  РФ  Қылмыстық  Кодексі 
жҽне  гуманизм  жҽне  ҽділеттілік  қағидаларын  жҥзеге  асырған  РФ  Қылмыстық  –атқарушылық  кодексі 
қабылданған  болатын  жҽне  олардың  нормалары  халықаралық  стандарттар  талаптарымен  сҽйкестікке 
келтірілген.  
 

жүктеу/скачать 3,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: