ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
лемикалы сын мақалаларындағы
қым-қиғаш айтылған пікірлерде
тап шылдық көзқарас сезіле отыр-
ғанымен, саяси астар іздеуден көрі
теориялық тұрғыда талдауға ойысуы
дәлел.
1930 жылдардағы ұлттық әдеби-
теориялық ой-пікірдің асу, кемел-
дену жолындағы ізденістерінде сәт-
ті қадамдар жасауға деген талпы-
нысын әдеби даму процесіндегі
күрделі мәселелерге араласуы да
танытады. Кеңестік әдебиеттану
ғылымында бүкілодақтық деңгейде
сөз болған натурализм, формализм
туралы айтысқа тартынбай баруы
оны тағы да дәлелдей түседі. Про-
летариат әдебиетінің атасы М. Горь-
кий «Правда» газетіндегі ма қала-
сында шығарманың формалық және
идеялық тұтастығы туралы ой-
толғамын ортаға сала келіп, кеңінен
пікір алысуға шақырған үндеуіне
қазақ әдебиетші-сыншылары да қызу
үн қосты. Қазақ әдебиетіндегі нату-
рализм, формализм туралы Қазақстан
Жазушылар одағы ұйымдастыр-
ған пікірталас 1936 жылдың 2 көке-
гінде басталып үш күнге созылды.
Әдеби айтыс дәрежесінде еткен
бұл пікірталастағы негізгі ойлар
баспасөз бетінде жарық көрді. «Со-
циалды Қазақстан» газетінде «Көр-
кемөнердегі формализмге қар сы»
(№64), «Жазушылардың әдебиет
жө ніндегі айтысы» (№ 86,87) деген
атпен мақалалар жарияласа, «Қазақ
әдебиеті» айтыстағы М. Әуезов,
С. Мұқанов, Р. Жаманқұловтың сөй-
ле ген сөздері мен Ә. Тәжібаевтың
«Адал сырым», Ө. Тұрманжановтың
«Үлкен әдебиет үлкен мәдениет ар-
қылы жасалады» аталатын мақала-
ларына орын берді ( 1936, № 16).
Негізінен алғанда орыс әде-
биеттану ғылымындағы формализм
мен натурализм туралы дискус сия-
ның тууы социалистік реализмнің
ендігі дамудағы негізгі әдіс болып
танылуы жолындағы ұмтылысы мен
өз позициясын анықтау үшін жүр-
гізген күресінен туындады. Орыс
әдебиетіндегі формалисттер және
тағы басқа да әдеби ағымдар өкіл-
дері социалистік реализм алдағы
көркемдік даму процесінде симво-
лизм, футуризм, имажинизм, кон-
струк тивизм, формализм, натура-
лизм дердің осы кезеңге дейін қол
жеткізген табысын негізге ала оты-
рып, кеңінен пайдалануы керек деген
көзқарас туғызған болатын. Мыса-
лы, К. Зеленский: «Я думаю, что по-
следнее должно соединить стилевые
черты трех основных школ: реализ-
ма, символизма, конструктивиз ма»,
– деп жазды [71, 223]. Формализм,
натурализмге қарсы шабуылдың
күшті болғаны соншалық, орыс
формалистерінің ірі өкілдерінің бірі
В. Шкловский: «Формалисты вместо
того чтобы поднимать целину, па-
шут там, где было распахано» деген
Ре
по
зи
то
ри
й
Ка
рГ
У