І БӨЛІМ. Әдеби мұраны зерттеудің негізгі арналары
ғана қалды деп есептесе, мифолог
әдебиетшілер шамандық дініне не-
гізделген аңыз-жырларды ерекше
құрмет тұтқандықтан христиан ді-
ні мифтік образдардың сыртқы бел-
гілерімен ғана ұқсасады деп тап ты.
А. Н. Веселовский бастаған зерт-
теушілер бұл екеуіне де қарсы шы-
ға келіп, жаңа діннің догмалық қа-
ғидаларын халық бірден қабылдауы
мүмкін еместігіне сүйене отырып,
шамандық пен христиандықтың бір-
біріне үстемдік етуі үшін күреске
түсуі барысындағы дүниетанымдық
көзқарас әдеби шығармаларда кө-
рініс табатынын, олар бір-бірін то-
лықтыратынын, жаңа ескінің өзіне
қажетті деп тапқан белгілерін ал-
май қоймайтынын айтады. Олар
тұрмыс-тіршіліктің өзгеруіне бай-
ланысты шамандыққа тән мифтік
ұғым дар ескіріп, жаңа дінге тән
сипат қабылдап өзгеріске түседі де-
ген тұжырымға ден қояды. А. Н. Ве-
се ловский жаңа фантастикалық об-
раздар жасау үшін шамандық мифо-
логияның ерекше дамуы қажет емес
екенін айта келіп: «Если в такую
умственную среду попадает остов
какого-нибудь нравоучительного апо -
лога, легенда, полная самых ас ке-
тических порывов, они выйдут из
него сагой, сказой, мифом», – деп жа-
зады. Мақала авторы «Қобыланды ба-
тыр» жырын зерттеуде осы А. Н. Ве-
селовский бастаған ғалымдар по-
зициясы тұрғысынан қарайды. Оны
автордың: «В былине ярко обрисо-
ва на глубокая симпатия народа к
своим старым верованиям, поневоле
уступающим место и значение
новым мусульманским. Герой Ко бы-
ланды тотчас же навлекает на себя
и свой народ бедствия, как толь ко
перестает следовать старым ве рова-
ниям. Но язычество уже до воль-
ствуется лишь пассивным учас тием
в жизни, предоставив дея тель ное
направление и судьбы и пос тупков
человека мусульманству, введ шему
в жизнь неумолимый закон пре-
допределения. Мы выбрали эту ин-
тересную для изучения киргизов и
их культуры былину «Кобыланды»,
для рассмотрения типов киргизской
женщины, как более подходящую
по своей популярности и отно-
сительной правдивости. Никакая
дру гая былина не может лучше отве-
тить на интересные вопросы, чем
«Кобыланды», благодаря ее поло-
жению на рубеже двух верований
народа – на вопросы о киргизке-
язычнице, о том, как стала она
мусульманкой, и о взглядах на жен-
щину киргиза-мусульманина и кир-
гиза-язычника», – деп жазуы анық
көрсетеді [13, 320]. Әрине, мұн-
дағы киргиз дегеннің қазақ екені
түсінікті. Еңбек орыс тілінде жазыл-
ғандықтан және орыс тіліндегі ба-
сы лымда шыққандықтан автор со-
лай алуға мәжбүр болған. Сол сияқ-
ты ескі наным-сенімді, бұ рын ғы
Ре
по
зи
то
ри
й
Ка
рГ
У