Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й Ка рг у әож кбж
жүктеу/скачать 3,59 Mb. Pdf көрінісі
|
Okulik XX kazak adebiet
| ІІ БӨЛІМ.
Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.) істері. Біздің қазақ білетін тарих осы. Шәкәрім шежіресінің малданғаны осы жол. Тарихтың екінші түрлісі- нің (мұны орыста, орыс тілінде история культуры дейді) пайдалан- ғаны жұрттың болмыс-салты, руха- ни мәдениетінің жемісі. Анық та- рих – осы екіншісі», – деп жазады [13, 313]. Ал екінші көңіл аударған мәселесі – жырдың халық арасына бұрыннан танымал нұсқасы мен осы басылған вариантын салыстыруы. Жыр мазмұнына және өлең жолда- рына қосылған қосымшаларды са- лыстыра келіп, нақты мысалдар келтіріп, «мұның бәрін бейшара жыршы өзінен қосып, жырдың көр- кем түрін бұзған...». «Тілге жеңіл, жү рекке жылы, теп-тегіс жұмыр кел- ген айналасы» деген Абай сынына жа насатын өлең мынау беттерде», – деп бет сандарын көрсетеді. Сол секілді кітап шығару мәдениеті ту- ралы сөз қозғап, әсіресе, кітаптағы Қобыланды батыр суреті орыстың атақты үш батырына ұқсап кеткенін айтуы өте дәлелді шыққан. Бұл се- кілді пікірлердің айтылуы ғасыр ба- сындағы қазақ әдебиеті сыны мен әдебиеттануы қандай биіктіктерге қол соза бастағанына айқын дәлел. «Айқап» журналында фольклор туралы ғылыми-зерттеу мақала жа- рияланбаса да А. Байтұрсыновтың «Кітаптар жайынан» (1911, №1), Ғ. Мәмековтің «Өлең-жырлары мыз туралы» (1914, №2), А. Баржақсин- нің «Ашық хат» (1914, №5), белгісіз автордың «Баспашылдық дүние- сінде» (1914, № 23) т.б. мақалаларда әдебиет тарихына қатысты мұраны игеру проблемалары көтеріліп оты- рылды. Өзі жинастырған фольклорлық үлгілерді хатқа түсіру барысында бір жүйеге келтіруге талап жасаған М. Ж. Көпеев болды. М. Ж. Көпеев қалдырған «Қара мес», «Қара кітап» аталатын қолжазбалардың танымдық құндылығы бүгінге дейін маңызды екені ақын мұрасы ақталғаннан кейін тіпті де сезіле түсті. Әдеби мұ раны жинап хатқа түсіруде са- ра лап-сұрыптап, зерттеушілік тұр- ғысын дағы бағалаушылық көзқа- раста түсініктемелер жаза отырып, үлкен жауапкершілікпен қара ған. Сол кездегі ғалымдар секілді М. Ж. Кө- пеевте фольклорды этногра фиялық тұрғыдан қарап жинау дәстүрі сақ- талған. М. Бөжеевтің дерегіне сү- йенсек, ақыннан қалған мұра 30 том- дай болады екен. М. Ж. Көпеевтің зерттеушілік көз қарасында әдебиет тарихының мәселелері де тыс қалмаған. Ол көп- теген ақын, жыраулардың ел аузын- да айтылып жүрген өлең-жырла- рын хатқа түсіріп, олар туралы де- ректер мен кейбіреуінің тұлғасына бағалаушылық мәнде пікір білдіріп отырған. Бұқар жырау, Ақан сері, Сұлтанмахмұт, Абай, Ақмолда, Шер- нияз, Балта, Мәделіқожа, Көтеш, Ре по зи то ри й Ка рГ У |