ІІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының қалыптасу жолдары
көз жұму секілді совет әдебиет
зерттеушісіне жат керексіз тенден-
ция монография бойында үнемі
орын алып отырады. Мұндай жаман
тенденция, әсіресе, «Адасқандар»,
«Теміртас», «Балуан Шолақ», «Ақ
аю», «Мырзабек», «Жайлауда» се-
кілді шығармаларын талдаған та-
рауда бірден көзге түседі» деген
ойдың жетегінде кеткен. Мақалада
автордың Т. Нұртазинді ғана емес,
С. Мұқановты да «ұлтшыл» етіп
шығару ниеті анық байқалады. Ғы-
лыми-зерттеушілік тұрғыда әдеби
теориялық талдау жасай отырып,
нақты мысалдармен дәлелдеудің ор-
нына барлығын жоққа шығару басым
түскен. Мысалы, «Нұртазин Сәбит-
тің «ХVІІІ-ХІХ ғасырдағы қазақ
әдебиетінің тарихының очеркі» деген
кітабын әдебиетшілерге өте керекті
ғылыми шығарма есебінде ұсынады.
Қазақ тарихының сол бір шытыр-
ман дәуіріндегі әдебиетті жан-жақты
зерттеуде әдебиетшілер осы кітапта
келтірілген материалдарды негіз ету
керек, олардың методикалық кілті
осы кітап болуы керек дейді. Ал бұл
кітапта кейбір поэма, дастандар ды
талдаумен байланысты Сәбиттің Ке-
несары-Наурызбай қозғалысын дә-
ріптегенін, оларды халық батырла-
ры есебінде көрсеткенін Нұртазин
әшкерелемейді» деген пікірі сол
кездегі идеологиялық саясат тала-
бынан табылуға деген ұмтылыстың
айғағы. «Совет дәуіріндегі басқа да
көрнекті жазушылар туралы еңбек-
тер жазылуы керек. Бірақ олар осы
монография секілді емес, партиялық
принциппен маркстік-лениндік мето-
дологиямен қаруланып барып жазы-
луы керек» деген түйінмен аяқталуы
да сондықтан.
Қ. Сатыбалдин мақаласынан ұзақ
үзінді келтіріп, көбірек тоқталу се -
бебіміз, қазақ әдебиеттану ғы лы-
мының соны бағыттардағы ізде -
ніс терін ғана емес, қол жеткізген
барлық табыстарын жоққа шы-
ғаруға ұмтылған осы сипат тағы
мақалалардың ғылыми және сын-
шылдық деңгейдегі «класси ка лық»
үлгісінің қандай болғанын көр сету
еді. Шынын айтқанда, қазақ әде биет
-
тануының әдеби-теориялық, әдіс-
намалық деңгейі жоғары дәрежеде
бола қоймағаны, әдеби даму проце-
сіне орай «ұлтшыл» және «халық
жауы» атанған арыстарымыздың
шығармашылығымен байланыс ты -
лық та қарау мүмкіндігінен айырыл-
ғандықтан, тарихи-салыстырмалық
тұрғыдан тексерудің жетіспегені,
шығарма құрылысын жан-жақты
талдаудан көрі мазмұн қуалап ке-
тушілік орын алғаны, зерттеліп
отырған ақын-жазушыны немесе
шы ғарманы көтере бағалаудың орын
алғаны рас. Бірақ ол ұлттық ғылы-
ми-зерттеушілік, әдеби-теориялық
ой-пікірдің сол кезге дейінгі бүкіл
жетістігін «бірыңғай ағым» теория-
сына апарып жатқызу мен ғылыми
Ре
по
зи
то
ри
й
Ка
рГ
У