Химия есептері мен жаттығулары

44 
 
 
Шешуі. 1. Ас тұзындағы таза натрий хлоридінің мӛлшерін табамыз.  
1  кг  –  0,985  кг 
,
NaCl
  ал  485,28  кг  –  х  кг 
NaCl
  бар.  Бұдан  пропорция 
құратын болсақ, 
.
28
,
4875
1
985
,
0
x

 
468
1
28
,
485
985
,
0



x
 кг   
.
NaCl
 
2.
 
Натрий хлоридінің осы мӛлшерінен қанша хлорсутегі алынды? 
4
2
4
2
2
2
SO
Na
HCl
SO
H
NaCl



 
                            кг-моль  2∙58,5 кг                 2∙ 36,5 кг 
117 кг 
NaCl
-дан 73 кг 
HCl
 алынады, 
468 кг 
NaCl
-дан у кг 
HCl
 алынады; 
292
117
73
468



y
кг 
HCl
. 
3.
 
Процентпен алынған практикалық шығымын табамыз: 
практикалық шығым  %
теориялык
іс

шыгым
жузінде
%
90
100
292
8
,
262
100




алынган
 
Жауабы: 90%. 
7-мысал.  Хлордың  теориялығымен  салыстырғандағы  шығымы  98  %. 
Қалыпты жағдайда ӛлшенген 448 л хлор алу үшін тұз қышқылымен марганец 
диоксидінің қандай мӛлшері әрекеттеседі? 
Шешуі.1.  448  л  хлор  алуға  қажетті  марганец  диоксидінің  мӛлшерін 
есептейміз: 
 
.
2
4
2
2
2
2
O
H
Cl
MnCl
HCl
MnO




 
                              моль 87 г                                 22,4 л 
Бұдан 22,4 л 
2
Cl
 алу үшін    87 г 
2
MnO
қажет, 
            448 л 
2
Cl
 алу үшін    х г  
2
MnO
қажет; 
1740
4
,
22
87
448



x
 г. 
2. Реакция кезінде хлордың 100

98

2

-і шығымы болады. 
Сондықтан теория жүзінде шығуға тиісті 1740 грамның 102

-і, яғни 1,02 
бӛлігі қанша болатынын табамыз:  
1740 г 

1,02 

 1774,8 г немесе 1 кг 774,8 г. 
Жауабы: 1 кг 774,8 г  
2
MnO
 керек. 
8-мысал. 4,9 г калий сульфаты мен натрий сульфатының қоспасын 
барий хлоридімен әрекеттестіргенде 6,99 г тұнба түзілді. Бастапқы қоспадағы 
калий сульфаты мен натрий сульфатының мӛлшері қанша? 
Шешуі. Бұл есепті арифметикалық және алгебралық тәсілдермен 
шығаруға болады. 
а) арифметикалық тәсіл. 
1. 4,9 г қоспа емес таза натрий сульфаты болса, қанша тұнба түзілер 
еді? 

45 
 
 
4
2
4
2
2
BaSO
NaCl
BaCl
SO
Na



 
                              моль 142 г                              233 г 
      142 г 
4
2
SO
Na
-тен    233 г 
4
BaSO
 түзіледі, 
      4,9 г 
4
2
SO
Na
-тен       х г    
4
BaSO
 түзіледі; 
 бұдан 
04
,
8
142
233
9
,
4



x
 г 
4
BaSO
 болады. 
2.
 
4,9 г таза калий сульфаты болса, қанша тұнба түзіледі? 
 
4
2
4
2
2
BaSO
KCl
BaCl
SO
K



 
                                 моль 174 г                          233 г 
174 г   
4
2
SO
K
-тен      233 г 
4
BaSO
 түзіледі, 
4,9 г    
4
2
SO
K
-тен      х г 
4
BaSO
 түзіледі; 
бұдан    
56
,
6
174
233
9
,
4



x
 г болады. 
3.
 
Түзілген тұнбалардың массаларынан айырмасы: 
8,04 - 6,56 

 1,48. 
4. Таза натрий сульфаты мен қоспадан түзілген массалардың 
айырмасы:  
8,04 г - 6,99 г 

 1,05 г. Бұл айырмашылық калий сульфатынан түзілетін 
тұнбаның аздығымен байланысты. 
5. 1,48 г түзілуге 4,9 г қоспа қатысады, 
    1,05 г түзілуге х  г 
4
2
SO
K
қатысады; 
бұдан  
5
,
3
48
,
1
9
,
4
05
,
1



x
4
2
SO
K
 г болады. 
Жауабы: 3,5 г 
4
2
SO
K
, 1,4 г  
4
2
SO
Na
. 
ә) алгебралық тәсіл. 
1. Есептің шартын талдау арқылы алгебралық ӛрнектеулер жасаймыз. 
Қоспадағы калий сульфатының мӛлшерін х-пен белгілесек, онда натрий 
сульфатының мӛлшері  
4,9___ х. 
2. Реакция теңдеуі бойынша х грамм калий сульфатынан түзілетін у 
тұнбаны табамыз: 
4
2
4
2
2
BaSO
KCl
BaCl
SO
K



 
                             моль 174 г                              233 г 
                                         х г                                  у г 
бұдан     
174
233x
y

   болады. 
3. 4,9___ х натрий сульфатынан түзілетін тұнба   - у
1
; 
4
2
4
2
2
BaSO
NaCl
BaCl
SO
Na



 
                          моль   142 г                               233 г 
4,9 - х г                               у
1
 

46 
 
бұдан             
142
233
)
9
,
4
(
1



x
y
    болады. 
4.
 
у  және  у
1  
мәндерінен бір белгісі бар теңдеу құрамыз: 
              
,
99
,
6
142
)
9
,
4
(
233
174
233



x
x
 
бұдан                   7456 х 

 26645,88; 
5
,
3
7456
88
,
26645


x
 г шығады. 
 
4
2
SO
Na
- тің мӛлшері  4,9- х 

 4,9- 3,5 

 1,4 г. 
9-мысал.  1,6  г    күкірт  жанғанда  3,55  ккал  жылу  бӛлінді.  Күкірт  (IV) 
оксидінің түзілу жылуы қанша? 
Шешуі.  Келтірілген мысалда реакцияға түскен күкірттің және реакция 
нәтижесінде  бӛлінген  жылудың  мӛлшері  берілген.  Осыларға  сүйеніп  күкірт 
диоксидінің  бір  грамм-молекуласы  түзілгенде  бӛлінетін  жылудың  шамасын 
есептеп шығару керек.  
1.
 
Алдымен  реакция  нәтижесінде  түзілген  күкірт  (IV)  оксидінің 
мӛлшерін табамыз: 
.
2
2
SO
O
S


 
                             моль 32 г         64 г 
32 г 
S
жанғанда    64 г  
2
SO
   түзіледі,                        
1,6 г 
S
жанғанда    х  г   
2
SO
  түзіледі; 
бұдан                                                 
2
,
3
32
64
6
,
1



x
 г. 
2.
 
1 моль  
2
SO
 -нің түзілу жылуын есептейміз:                                            
3,2 г   
2
SO
     түзілгенде  3,55 ккал жылу бӛлінеді; 
64 г    
2
SO
     түзілгенде  х  ккал жылу бӛлінеді;                                                                                                   
бұдан       
71
2
,
3
55
,
3
64



x
 ккал. 
Жауабы:     
2
SO
 -нің түзілу жылуы 71 ккал/моль. 
10-мысал.  Қалыпты  жағдайда  алынған  8,4  л  күкіреуік  газды  жарғанда 
қанша жылу бӛлінеді? Су буының түзілу жылуы 57,8 ккал/моль.  
Шешуі.  Келтірілген  мысалда  қопарылысқа  алынған  сутегі  мен  оттегі 
қоспасының  кӛлемі  және  олардан  түзілетін  су  буының  түзілу  жылуы 
берілген.  
1.
 
Алдымен реакциядан шығатын су буының кӛлемін табамыз: 
 
O
H
O
H
2
2
2
2
2


 
Бұдан 3 л күкіреуік газдан 2 л су буы, ал 8,4 л күкіреуік газдан х  л су 
буы түзілетіні кӛрінеді: 
6
,
5
3
2
4
,
8



x
л 
O
H
2
 
2. 22,4 л  
O
H
2
 түзілгенде  57,8 ккал жылу бӛлінеді, 
    5,6  л  
O
H
2
 түзілгенде    х ккал жылу бӛлінеді; 

47 
 
45
,
14
4
,
22
8
,
57
6
,
5



x
ккал. 
11-мысал.  Азоттың  (І)  оксидінде  күкірттің  жану  реакциясының  жылу 
эффектісі қандай болады? 
Шешуі. Берілген мысалды шешу үшін азоттың (І) оксидінің айырылу 
жылуын және күкірт (IV) оксидінің түзілу жылуын (есептің шартында 
кӛрсетілмесе) арнайы анықтамадан қараймыз. 
Азоттың  (І)  оксидінің  түзілу  жылуы  –  19,5  ккал,  ендеше  айырылу 
жылуы +19,5 ккал/моль; күкірт (IV) оксидінің түзілу жылуы 71 ккал/моль. 
1.
 
Азоттың (І) оксидінде күкірттің жану реакциясының теңдеуі: 
.
2
2
2
2
2
N
SO
O
N
S



 
Бұл реакция екі сатыда жүреді. 
2.
 
Бірінші сатысы – азот (І) оксидінің айырылу реакциясы, оның жылу 
эффектісі:                    
39
2
2
2
2
2



O
N
O
N
ккал. 
 Екінші сатысы – күкірт (IV) оксидінің түзілуі, оның жылуы: 
71
2
2



SO
O
S
ккал. 
3.
 
Реакцияның жалпы эффектісі осылардың қосындысына 39 ккал + 71 
ккал 

 110 ккал/моль тең. 
12-мысал. Мына теңдеуден фосфиннің  (
3
PH
) түзілу жылуын есептеп 
шығарыңыз: 
O
H
O
P
O
PH
2
5
2
2
3
3
4
2



сұйық + 560,3 ккал. 
Шешуі. Бұл мысалда реакцияның жалпы жылу эффектісі берілген. 
Фосфор ангидриді мен судың (сұйық) түзілу жылуын анықтамадан қараймыз. 
Кӛбіне, заттың түзілу жылуын q,  реакция нәтижесінде бӛлінетін жылуды +Q, 
сіңірілетін жылуды  - Q әріптерімен белгілейді.  
q (
5
2
O
P
) 

 360 ккал/моль, q(
O
H
2
)

 68,3. 
 Реакция теңдеуі бойынша   q (
3
PH
) +q (
5
2
O
P
) + q(
O
H
2
)
сұйық 

 560,3,  
бұдан q(
3
PH
) 

560,3ккал – 360 ккал -204,9 

 - 4,6 ккал. 
Бұл фосфиннің екі грамм-молекуласының айырылу реакциясының         
жылуы, ал  бір  грамм –молекуласының түзілу реакциясының жылуы  
4,6: 2 

 2,3 ккал.  
 
Есептер  мен  жаттығулар.  1.  Eгістікті  тыңайту  үшін  1  гектарға  60  кг 
O
K
2
  қажет.  1  га  eгістікке  калий  оксидінің  осы  мӛлшері  берілу  үшін  қанша 
калий хлоридін шашу керек? 
3.  Алюминий оксидінің 135 г неше грамм алюминий бар? 
4. Мырыш оксидінің қандай мӛлшерінде 5 г-атом мырыш болады? 
5.  Құрамында  12%  қосымшасы  бар  80  т  әктасты  ӛртегенде  қанша 
сӛнбеген әк алынады? 

48 
 
6.  Құрамында  қосымшасы  бар  30  г  әкті  тұз  қышқылымен 
әрекеттестіргенде  840  мл  газ  бӛлінді.  Ізбестегі 
3
CaCO
  -  тің  проценттік 
мӛлшері қанша? 
7. Эвдиометрде 4 кӛлем сутегі мен 1,5 кӛлем оттегімен қопарылды. Қай 
газ және қандай кӛлемде артық қалды? 
6.  36,94  г  қорғасын  оксиді  сутегі  ағысында  қыздырылды.  Қыздыру 
тоқтатылғаннан кейін қалған оксид пен түзілген қорғасынның мӛлшері 36,14 
г. Неше грамм су пайда болды? 
7.  6,25  г  азот  қышқылы  2,2  л  аммиакты  сіңіргенде  қанша  аммоний 
нитраты пайда болды? 
8.  1,5%  қоспасы  бар  натрий  хлоридінің    6  килограмынан  3,4  г 
хлорсутегі  алынды.  Хлорсутегінің  теориялығымен  салыстырғандағы 
практикалык шығымын есептеп шығар. 
9. 40 л күкіртсутегін толық жағу үшін неше литр оттегі керек? 
10.  Құрамында  36,8  г  натрий,  15,6  г  калий  бар  құйма  сумен 
әрекеттескенде қанша кӛлем сутегі бӛлінеді? 
11.  12  г  алюминий  мен  мыстың  қоспасын  тұз  қышқылында  еріткенде 
7,4 л сутегі алынды. Қоспаның проценттік құрамы қандай болған? 
12.  98  г  бертолле  тұзын  тұз  қышқылымен  әрекеттестіру  арқылы  неше 
грамм хлор алуға болады? 
13. 9 л этан мен этилен  қоспасы бром суы арқылы жіберілгенде 14,1 г 
бромды  этилен  алынды.  Қоспаның  кӛлем  жағынан  проценттік  құрамы 
қандай? 
14.  Калий  хлориді  мен  калий  иодидінің  2  г  қоспасы  арқылы  хлордың 
артық  мӛлшері  ӛткізілді.  Ерітінді  буландырылып,  сонан  соң  қыздырылды. 
Шыққан қалдықтың  массасы 1,78  г.  Бастапқы  қоспаның  проценттік  құрамы 
қанша? 
15. 1,458 г темір хлоридін күміс нитратымен  әрекеттестіргенде 3,874 г 
күміс  хлориді  түзілді.  Teмip  хлоридінің  проценттік  құрамын  және 
молекулалық формуласын тап. 
16. Магнит темір тасында 64,15% темір бар. Кенді қорытқанда темірдің 
2 проценті шлакка кетеді, алынған шойынның 5% қосымшасы болады. Осы 
кеннің 1 тоннасынан қанша шойын алынады? 
17. 
Кремнеземнен 
кремнийді 
магниймен 
тотықсыздандыру 
реакциясының  жылу  эффектісі  86,5  ккал,  магний  оксидінің  түзілу  жылуы 
145,8  ккал.  Осыларға  сүйеніп  кремний  диоксидінің  түзілу  жылуын  есептеп 
шығарыңыз. 
18.  Teмip  оксидінің  түзілу  жылуы  190,8  ккал,  алюминий  оксидінің 
түзілу жылуы 360 ккал. Термит қоспасы жанғанда бӛлініп шығатын жылудың 
мӛлшері қанша? 
19.  Этиленнің  түзілу  жылуы  —  13,6  ккал,  кӛмір  қышқыл  газының 
түзілу  жылуы  +97,7  ккал  және  су  буының  түзілу  жылуы    +57,8  ккал. 
Осыларға  сүйеніп  этиленнің  жану  реакциясының  жылу  эффектісін  есептеп 
шығарыңыз. 

49 
 
20. Аммиак пен хлорсутегі әрекеттесуінің теңдеуі: 
9
,
42
4
3



Cl
NH
HCl
NH
 ккал. 
100 г аммоний хлориді түзілгенде қанша жылу бӛлінеді? 
21.  4  г  кальций  оттегінде  жанғанда  15,2  ккал  жылу  бӛлінеді.  Кальций 
оксиді түзілу реакциясының термохимиялық теңдеуін жазыңыз. 
 
8.  Химиялық реакцияның жылдамдығы және 
 химиялық тепетеңдік. 
 
Бұл  тақырыпқа  есептер  шығару  үшін  қажетті  негізгі  түсініктер: 
химиялық  реакциялардың  жылдамдығы  және  оған  температураның, 
қысымның,  әрекеттесуші  заттар  концентрациясының  әсері;  жылдамдық 
константасы; химиялық тепе-теңдік, оған әсер ететін жағдайлар; тепе-теңдік 
константасы.  
1 л моль санымен белгіленген концентрацияны мольдік концентрация 
деп атайды, оны жалпы түрде былай кӛрсетеді:  
.
/
/
л
моль
v
моль
г
m
C


 
С – мольдік концентрация, 
m - заттың граммен алынған салмағы, 
V- заттың литрмен алынған кӛлемі. 
Газ күйі температураға, қысымға және кӛлеміне байланысты. 
Реакция жылдамдығы белгілі бір уақыт ішінде әрекеттесуші заттардың 
концентрациясының ӛзгеруімен ӛлшенеді. Ол әрекеттесуші заттардың 
концентрациясы және реакция жағдайына (температура, қысым, катализатор 
қатысуы) байланысты ӛзгереді. 
Химиялық реакциялардың жылдамдығы әрекеттесуші заттардың 
концентрацияларының көбейтіндісіне тура пропорционал болады 
(әрекеттесуші массалар заңы Гульдберг пен Вааге). 
Бұл заңның математикалық ӛрнектелуі: 
 
v = K[A]
m
[B]
n
. 
 
Мұнда,  v  –  реакция  жылдамдығы;    [A]  мен    [B]  -әрекеттесуші 
заттардың  концентрациясы;  m  және  n  –  реакция  теңдеуіндегі 
коэффициенттер; K- жылдамдық константасы. 
Газ 
қоспасы 
кӛлемінің 
кемуінен 
әрекеттесуші 
заттардың 
концентрациясы артады да, реакцияның жылдамдығы ӛседі. 
Температураға  байланысты  реакция  жылдамдығының  ӛзгеруі  мына 
ережеге  (Вант-Гофф  ережесіне)  бағынады:  температура  әрбір  10
0
С-ге 
артқанда, химиялық реакциялардың жылдамдығы 2-4 есе өседі.  
Температура  10
0
С-ге  артқанда,  реакция  жылдамдығы  неше  есе 
өсетінін көрсететін санды температуралық коэффициент деп атайды. 

50 
 
Температураға  байланысты  реакция  жылдамдығының  ӛзгерісін  мына 
формула бойынша табады: 
10
1
2
1
2
t
t
t
t
v
v




 
Мұнда 
2
t
v
-соңғы  температурадағы  реакцияның  жылдамдығы; 
1
t
v
-
бастапқы  температурадағы  реакция  жылдамдығы; 

-температуралық 
коэффициент. 
10
1
2
t
t


-  температура  кесімді  бір  мӛлшерге  ӛзгергенде  реакция 
жылдамдығы қалай ӛсетінін кӛрсететін шама. 

жүктеу/скачать 3,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: