«Химия» пәні бойынша

1. Молекула аралық т-т реакцияларында тотықтырғыш пен тотықсыздандырғыш әр түрлі заттардың құрамына кіреді.

1. 
   C u⁺² + 2e = Cu⁰
   

1. 
   Zn⁰ – 2e = Zn⁺²
   

2. Бір молекула ішіндегі т-т реакциясында тотықтырғыш пен тотықсыздандырғыш бір молекула құрамына кіреді. Бертолле тұзы.

3. Диспропорциялану реакциясында бір молекула құрамындағы 1 элементтің атомы тотықтырғыш та, тотықсыздандырғыш та болады. Сl₂ қыздырылған сілті ерітіндісінен өткізгінде ол диспропорцияланып, хлорат пен хлорид түзеді:

+3 +5 +2
3HNO₂ = HNO₃ + 2NO + H₂O

+3 +5
N – 2e = N 1 т-сыздандырғыш
+3 +2
N + 1e = N 2 т-тырғыш

+3 +5 +2
3N = 1N + 2N

Бұл реакцияда хлор тотықтырғыш және тотықсыздандырғыш есебінде қатысып тұр. Мұндай реакциялар дисспороциялану реакциясы деп аталады.


Тотығу-тотықсыздану реакциясына ортаның әсері

Т-т реакциялары әр түрлі ортада жүреді: Н⁺, ОН^-, Н₂О. Реакцияның ортасы атомдардың тотығу дәрежесінің өзгеруіне әсер етеді. MnO^-₄ – перманганат ионы Н⁺ ортада Mn²⁺ ионына дейін, нейтраль ортада Н₂О Mn⁺⁴O₂ -ге дейін, ал сілтілік ортада Mn⁺⁶ O²₄ –манганат ионына дейін тотықсызданады.

тотыққан Н⁺ т-сызданданған

5 SO^2-₃ + H₂O – 2e = SO^2-₄ + 2H⁺ тотықсыздандырғыштың теңдеуі

2MnO^-₄ + 5SO^2-₃ + 6H⁺ = 2Mn²⁺ + 5SO²₄ + 3H₂O

8H⁺ сол жақта, 2Н⁺ оң жақта, қысқартқанда 6Н⁺, 4Н₂О оң жақта, 1Н₂О сол жақта, қысқартқанда 3Н₂О қалады

Бейтарап ортада:

2 MnO^-₄ + 2H₂O + 3e = MnO₂ + HOH^-

3 SO^2-₃ + H₂O – 2e = SO^2-₄ + 2H⁺

O^-2 + 2H⁺ = H₂O

1. Бастапқы зат MnO^-₄ MnO₂ ауысқанда 2О^-2 бөлініп кетеді. Теңестіру үшін О^-2 + Н₂О = 2OH^- теңдеуіне сәйкес 2О^-2 бөлініп тұр,оң Жағына 2Н₂О сол жағына 4ОН- қосамыз. 1 Н₂О қоссақ теңеспейді:

Бастапқы заттардан О^-2 бөлініп шықса, онда қышқылдық ортад оны Н⁺ ионымен байланыстырды, ал сілтілік ортада гидроксид ОН^- ионымен байланыстырылады:

H⁺ O^-2 + 2H⁺ = H₂O; MnO^-₄ + 8H⁺ +5е = Mn²⁺ + 4H₂O

Егер бастапқы заттардағы О реакция өнімдегіден аз болса, оны Н⁺ қышқылдық, Н₂О нейтрал ортада су Н₂О молекуласын қосып, ал сілтілік ортада ОН^- - гидроксид ионын қосып теңестіреді:

Н₂О = O^-2 + 2H⁺,

2KMnO₄ + Na₂SO₃ + 2NaOH = K₂MnO₄ + Na₂SO₄ + Na₂Mnо₄ + H₂O

т -тырғыш 2 MnO^-₄ + e = MnO^2-₄, зарядын теңестіру үшін +1е

2MnO^-₄ + SO^2-₃ + 2OH^- = 2MnO^2-₄ + SO^2-₄ + H₂O

Т-т реакциясында т-тырғыш пен тотықсыздандырғыш бір-бірімен алмасқан электрондарына сай эквивалентті мөлшерде әрекеттеседі.

Mn⁺⁷ + 5e = Mn⁺² 2

2Mn⁺⁷ + 5S⁺⁴ = 2Mn⁺² + 5S⁺⁶

S сол жақта 6, оң жақта 2+5+1=8 теңестіру үшін Н₂SO₄-тің алдына 3 қоямыз, Н⁺ сол жақта 3, оң жаққа Н₂О алдына 3 қоямыз, оттегі сол жақта 8+15+12= 35, оң жақта 8+20+4+3=35. Теңдеу дұрыс.
Нейтраль ортада:
+7 +4 +4 +6
2MnO₄ + 3Na₂SO₃ + H₂O = 2MnO₂ + 3Na₂SO₄ + 2KOH

Mn⁺⁷ + 3e = Mn⁺⁴ 2
S⁺⁴ – 2e = S⁺⁶ 3

2Mn⁺⁷ + 3S⁺⁴ = 2Mn⁺⁴ + 3S⁺⁶

K-дің алдына 2КОН қоямыз, S-тең, Н⁺ тең, О-санаймыз сол жақта 8+9+1=18, оң жақта 4+12+2=18 теңдеу дұрыс құрылған.

Сілтілік ортада:

2Mn⁺⁷ + S⁺⁴= 2Mn⁺⁶ + S⁺⁶

31. 
    Бiрiмжанов Б., Нұрақметов Н. Жалпы химия. Алматы. Ана тiлi. 1992.
    
32. 
    Ақанбаев Қ. Химия негiздерi. Алматы.: Мектеп. 1987.
    
33. 
    Бегалиева Ж., Самыратов С., Қолұшпаева А. Химия курсы. Алматы.: ҚазКҚА. 2002, 292 б.