Шикізат жəне материалдарды өнімдерге дейін өңдеу операциялары мен үдерістердің жиынтығын технологиялық үдеріс деп атайды.
Химиялық өндіріс үдерісінде бастапқы зат (шикізат) соңғы (мақсатты) өнімге дейін өңделеді. Бұл:
– негізгі химиялық үдеріс:
– шикізатты дайындау (реакциялық қабілетті күйге ауыстыру);
– шикізат компоненттерінің өзара химиялық əрекеттесуі;
– алынған реакциялық қоспаны соңына дейін өңдеу сияқты бірнеше операциялармен жүзеге асырылады.
Шикізаттан дайын өнім алу мақсатында белгілі бір кезектесіп жүретін жəне бір-бірімен өзара байланысқан үдерістердің жиынтығын – химиялық-технологиялық үдеріс (ХТҮ) деп атайды.
Химиялық-технологиялық үдеріс – кезектесіп жүретін үш сатыдан тұрады:
ХТҮ-нің екінші сатысы – химиялық үдеріс, 1,3-физикалық үдеріс (механикалық, физикалық, физикалық-химиялық операциялардан құралған
ХТҮ-тің негізгі параметрлері:
ХТҮ-тің негізгі параметрлері:
температура,
қысым,
реагенттер концентрациясы,
катализатор сипаттамасы,
реагенттердің жанасу ұзақтығы,
реагент ағысының көлемдік жылдамдығы жəне т.б.
ХТҮ-ті жүргізудің оптималды шарты:
берілген сападағы мақсатты өнімнің жоғары шығымы,
жоғары жылдамдық,
төмен өзіндік құн,
қоршаған ортаны мейілінше аз ластау.
Күрделі ХТҮ-тің маңызды сатысы – химиялық үдеріс (жылу жəне масса алмасу үдерістерімен жүретін бір немесе бірнеше химиялық реакциялар). Осыдан, химиялық реакция – ХТҮ-тің анықтаушы сатысы.
Химиялық-технологиялық жүйе Жүйе деп өндірістегі элементтер жəне байланыстар арасындағыбіртұтас жиынтықты айтады.
Химиялық-технологиялық жүйе (ХТЖ) –бастапқы затты(шикізат) өнімге дейін өңдеуге арналған аппараттардың, машиналардың, басқа қондырғылардың (элементтер) жəне материалдық, энергетикалық, басқа ағыстардың (байланыстар) өзара біртұтас жиынтығын айтады.
2-сурет. ХТЖ-ның иерархиялық құрылымы
химиялық өнім шығару;
элементтің көп түрлілігі жəне олардың өзара байланысы;
жүйенің жұмысын сипаттайтын параметрлер санының көптілігі;
жүйе жұмысының өзара байланыстылығы мен күрделілігі;
өндіріс үдерістерін басқаруды автоматтандыру дəрежесінің жоғарылығы;
жүйенің элементтер арасындағы ақпараттарды басқару жəне тіркеу.
