И. А. Зимняя педагогикалық психология

63 
6.
Оқытуды ҧйымдастыру тәсілі негізі бойынша оқытудың 
белсенді тҥрлері мен әдістерін қамтитын тҥрі мен дәстҥрлі (ақпараттық, 
мәлімет берушілік) оқыту тҥрі бӛлініп шығады.
Аталған негіздерге сәйкес дәстҥрлі оқыту контактілік (қашықтан 
оқыту да мҥмкін), саналылық принципіне негізделген (пәнді 
меңгерудіің ӛзін аңғару, яғни, білім алу) мәлімет беруші, пәндік 
принципке қҧрылған мақсатты бағытта басқаруға кӛнбейтін оқыту, 
контекстен тыс (жоғары білім жҥйесінде – оқу процесінде болашақ 
кәсіби қызметті мақсатты ҥлгілеусіз) оқыту ретінде сипатталына 
алынады. Н.Ф. Талызинаның дәстҥрлі оқытуға ақпараттық-мәлімет 
берушілік, догматикалық, пассивті деген анықтамалар беруі жоғарыда 
аталған сипаттамаларды бейнелейді. Бҧл жерде оның «жақсы» - 
«жаман» деп баға беретін емес, фактіні белгілеуші анықтама екенін 
атап ӛткен жӛн. Дәстҥрлі оқытуда білімді меңгерудің барлық негізгі 
алдын алу жағдайлары мен шарттары орын алады, оларды тиімді жҥзеге 
асырылуы кӛптеген факторлармен анықталады, атап айтқанда 
оқушылардың жеке психологиялық ерекшеліктері. М.К. Кабардовтың 
зерттеулері кӛрсеткендей, ой-еңбегі қызметінде аналитикалық типке 
жататын «ойлаушылар» мысалы, шет тіліне оқытудың ойын сияқты 
белсенді тҥрлеріне қарағанда дәстҥрлі тҥрлерінде қабілеттірек болады 
екен.
Білім беруде дәстҥрлі оқытумен қатар басқа бағыттар да 
қалыптасты: проблемалық оқыту; бағдарламаланған оқыту; ой-еңбегі іс-
әрекеттерін сатылы қалыптастыру теориясына негізделген оқыту (П.Я. 
Гальперин, Н.Ф. Талызина); алгоритмизацияланған оқыту (Л.Н. Ланда); 
белгілік-контекстік тип бойынша дамыта оқыту (А.А. Вербицкий), 
жобалық оқыту және т.б. Қазіргі уақытта В. Оконь атап ӛткендей, оқыту 
кӛпжақты процесс, ол оның бағыттарының әртҥрлі элементтерін 
қамтиды. Оқытудың кӛпжақтылығы білім беру жҥйесінің әрбір сатысы 
ҥшін, оқытудың әрбір нақты жағдайы ҥшін бағыттың қайсысының 
болмасын басымды жақтарын қолдануға мҥмкіндік береді, ол оқушы 
мен педагогтың жеке-психологиялық ерекшеліктерінің мҥмкіндіктеріне 
сәйкес жҥзеге асырылады. Жалпы тҥрінде оқытудың кӛпжақтылығын 
В.Оконь оны қҧрастырушылардың әртҥрлерінің жиынтығы ретінде 
ҧсынған: оқыту тәсілдері, сабақ беру әдістері және т.б. Осындай әрбір 
жинақ оқытудың бағытын анықтайды.
Проблемалық 
оқыту 
оқушылардың 
теоретикалық 
және 
практикалық проблемаларды, соған байланысты пайда болатын 
проблемалық жағдайлардағы міндеттерді шешу арқылы жаңа білім
 

64 
В. Оконь бойынша оқытудың кӛпжақтылығы 
Оқу тәсілі 
Сабақ беру 
әдісі 
Мазмұнның 
құрамдас 
бӛліктері 
Позиция 
(оқушы) 
Әрекеттің 
стратегиясы 
Меңгеру 
Ұсынушы 
Баяндау 
(сипаттау) 
Рецептивті 
Ақпараттық 
Жаңалық ашу 
Проблемалық 
Түсіндіру 
Зерттеушілік 
Проблемалық 
Күйзелу 
Кӛрмеге қойып 
кӛрсету 
Бағалаушы 
Аффективті 
Эмоционалды 
Әрекет 
Практикалық 
Нормативті 
Белсенді 
Оперативті 
алуына негізделген (В. Оконь, М.И. Махмутов, А.М. Матюшкин, Т.В. 
Кудрявцев, И.Я. Лернер және т.б.). Проблемалық жағдай адамның 
міндеттерді шешу барысында, жаңа мен ескінің арасында қарама-
қайшылықтар болғанда, белгілі мен белгісіздік, шарттар мен талаптарды 
орындау барысында қиыншылыққа тап болған жағдайында танымдық 
қажеттілігі және интеллектуалды мҥмкіндіктері болған жағдайда пайда 
болады. Проблемалық жағдайларды А.М. Матюшкин келесі ӛлшемдер 
бойынша бӛледі: 1) әрекеттің қҧрылымы, олар проблеманы шешу 
барысында орындалады (мысалы, әрекет тәсілін табу); 2) осы әрекетті 
проблеманы шешуші адамда дамыту деңгейі, және 3) интеллектуалдық 
мҥмкіндіктеріне 
байланысты 
проблемалық 
жағдайлардың 
қиыншылықтары.
Проблемалық оқыту бірнеше сатыдан тҧрады: проблемалық 
жағдайды аңғару, жағдайды талдау негізінде проблеманы тҧжырымдау, 
болжаулар ҧсынуды, оларды алмастыру және тексеруді қамтып 
проблеманы шешу, шешімді тексеру. Бҧл процесс ойлау актісінің ҥш 
фазасымен ҧқсастық бойынша ӛрістейді (С.Л. Рубинштейн бойынша), 
ол проблемалық жағдайда пайда болып, проблеманы аңғаруды, оны 
шешуді және соңғы ой тҧжырымын қамтиды. Сол себепті, проблемалық 
оқыту оқушылардың пайымдау, ойлануында жҥзеге асырылатын 
талдамалық-синтетикалық әрекетіне негізделеді. Бҧл - ҥлкен дамыту 
потенциалы бар, оқытудың эвристикалық, зерттеушілік тҥрі.
Проблемалық оқыту оқушылар ҥшін қиыншылық деңгейі 
бойынша әртҥрлі болуы мҥмкін, ол оның проблеманы шешу ҥшін 
қандай және қанша іс-әрекеттер жҥзеге асырылатынына байланысты. 
В.А. Крутецкий [96, 185 б.] оқушы мен мҧғалімнің іс-әрекеттерін бӛлу 
негізінде 
дәстҥрлі 
оқытумен 
салыстыра 
отырып, 
оқытудың 
проблемалығы деңгейінің сызбасын ҧсынды.

65 

жүктеу/скачать 2,21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: