И қазақ тіл білш інің антологиясы с. Исаев Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар Павлодар 2010



Pdf көрінісі
бет139/149
Дата01.04.2022
өлшемі10,59 Mb.
#29557
1   ...   135   136   137   138   139   140   141   142   ...   149
Байланысты:
isaev s kazirgi kazak tilindegi negizgi grammatikalyk ugymda

емен, 
батыр 
емен, 
хан 
емеспін, 
Атақты артық туған
144


жан 
емеспін 
(Абай).  Ес  білгелі  ондай  зор  денелі  әйелді  мең 
кездестіріп көрген 
емен 
(С. Мұқанов), т. б. (Ы. А. -  ҚҚТ, 76).
Ең  алдымен,  бұл  -  ауыспалы  осы  (келер)  шақ 
-ма  (ба,  па)- 
й-мын, -ме  (бе,  пе)-й-мін 
тұлғасынан  емес,  есімшеден  болған 
болжалды  келер  шақтың 
-ма-с-пын,  -ме-с-пін  ,-ба-с-пын, 
-бе-с-пін,  -па-с-пын,  -пе-с-пін 
деген  болымсыз  тұлғасынан 
ықшамдалып  қалыптасқан.  Сондықтан  да  бұл  тұлға  үзілді- 
кесілділік,  жігерлілік  реңк  білдіреді,  яғни  мүндай  мән  осы 
түлғаның ықшамдалғаннан  кейінгі  пайда болған  қасиеті  емес, 
толық  түрінде  де  бар  ерекшелігі:  бармаймын  -   бармаспын  -  
барман. Бармаймын десе, бару қимылының бірінші жақ тарапы- 
нан  болмайтыны  ғана  көрсетілсе,  бармаспын десе,  мақсаттық, 
үзілді-кесілділік мән (кейде  болжалдық мән де болуы мүмкін) 
айқын  сезіледі.  Екіншіден,  -ман,  -мен,  -бан,  -бен,  -пан,  -пен 
формасының  келер  шақ  есімше  түлғасынан  ықшамдалғанын 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   135   136   137   138   139   140   141   142   ...   149




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет