І бөлім. Мектеп жасына дейінгі бала тілін дамыту әдістемесі

Балаларды байланыстырып сөйлеуге үйреуде жиі қолданылатын әдіс баяндау әдісі. Баяндау кезінде айтылатын тіркестер анық, сөйлемдер қысқа, жеңіл грамматикалық формамен берілуі қажет. Баяндау кезінде мәнерлі сөйлеуге дағдыландыратын төл сөздерді де кірістіруге болады. Баяндаудың   құрылысы төмендегідей болуы тиіс.

• 
  Кіріспе бөлім.Балаларды жаңа материалды қабылдауға даяарлау.
  
• 
  Мәтінді оқып беру.
  
• 
  Шығарманы балалар есте жақсы сақтау үшін екінші  рет оқу.
  
• 
  Шығарма мазмұнын талдау.
  

5. 
   Талдаудан кейін балалардың шығарма мазмұнын қалай түсінгенін байқау үшін тағы да шығарманы қайталап оқу.
   
6. 
   Балалар оқылған материалды естеріне түсіріп жауап беруге дайындау үшін бірнеше секунд уақыт беру.
   
7. 
   Балалардың баяндауы.
   

Балаларды байланыстырып сөйлеуге үйретуде бақылау  іс-әрекеті жиі қолданылып ұйымдастырылады. Әдетте бақылау белгілі бір жүйемен, яғни жеңілден күрделіге қарай біртіндеп өту арқылы балалардың өздерін жиі сөзге қатынастыру арқылы заттармен құбылыстардың айырмашылықтары мен ұқсастықтарын таба білу арқылы жүргізіледі.

Бақылау іс-әрекеті кезінде олардың сұраққа дұрыс жауап беруін қадағалап отыру тәрбиешінің басты міндеті десек, бұл жөнінде  Е.И.Тихеева мынадай талаптар ұсынады:

1. 
   Баяңдау,әңгімелеу кезінде бала негізгі тақырыптан алшақ кетпеуге тиісті.
   
2. 
   Сол түсіндірілген тақырып бойынша баланы қорытынды пікірге жеткізуі керек.
   
3. 
   Баяңдау кезінде баланың ойын бөлмеу қажет. Кейбір ескерту түзетулерді бала жауап беріп болғаннан кейін айтып түсіндіру қажет.
   
4. 
   Әңгімелесу кезінде балалардың өздері бір-біріне сұрақ қойып дағдылануы керек.
   
5. 
   Баяңдалатын оқиға баланың өзіне бұрыннан таныс болса тәрбиешінің түсіндіруінсіз бала жауап беруі қажет.
   
6. 
   Берілген жауаптарды бағалауға балалардың өздерін қатыстыру қажет.
   

• 
  бақылаушылық пен қызығушылықты дамыту;
  
• 
  қоршаған ортаның объктілері мен құбылыстарына белсенді және дұрыс қарым –қатынасты тәрбиелеу.  Қоршаған дүниедегі заттар мен  құбылыстардың  біріктілігін, біртұтастығын аңғара білуге  үйрету, байланыстырып сөйлеу дағдыларын жетілдіруге болады.
  

Зерттеуші — педагог алдына мақсатты анық, дұрыс қоя білсе, әңгімелесу,  сұхбат, сауалнама әдістері  арқылы  үлкен жетістіктерге жетуге болады. Бұл үшін негізгі және қосымша  сұрақтарды да дәл, мазмұнды ету қажет. Егер де тәрбиеші қажетті моральдық — психологиялық жағдай туғыза алса, әңгіменің, сұхбаттың тиімділігі жоғары болады.

Топ балалардың  талап-тілегін білу үшін тәрбиеші сауалнама жүргізіп, онда мыналарға көңіл аударылады:  сұрақтардың нақтылығы,  жауаптың дәл берілуі, жабық сауалнама өткізу (жауаптары шектеулі), ашық жауап алуға да болады, бала ойын, көзқарасын айта алады.

Балаларды байланыстырып сөйлеуге үйретуде модульдік тапсырмаларды орындау әдісі маңызды.

Дербестік пен жауапкершілік педагогикалық процесті модульдік технология  арқылы  ұйымдастыруда  шешуші  фактор болып табылады. Балалардың қаблеттері, дағдылар мен іскерліктері, мүмкіндіктері  мен сөйлеу деңгейлері  берілген модульдік  тапсырмалар барысында  дәлелденелі. Яғни,  мақсат қоя білу,  оны жоспарлау қабілеті, қажетті информацияны  ала білу,өзін -өзі бақылай отырып іс-әрекеттің нәтижесін көре білу қабілеті  байқалады.

Модульдік  тапсырма беруді  төрт бағытта іске асыруға болады:

• 
  іскерліктерді меңгеру деңгейлері;
  
• 
  модуль-информацияның мазмұнын қалыптастыру;
  
• 
  оқыту қызметін басқару және өзін-өзі басқару жүйелерін құру, әдістемелік жабдықтау;
  
• 
  кері байланыс жүйесін құру.
  

   Модульдік тапсырманы оқыту барысында төмендегідей мүмкіндіктерді жүзеге асыруға болады:

• 
  үйрету үрдісін жаңарту (үйрету амалдары алдын ала жоспарланады);
  
• 
  балалардың білімді меңгеруі жоспарланған деңгейге жеткізіледі;
  
• 
  оқу үрдісінің компоненттерін  кешендендіруге байланысты  білім берудің  тиімділігі:  мақсат,  мазмұн, бақылау, бағалау, т.б. артады.
  

Балаларды қоршаған дүниемен таныстыру кезінде көркем әдеби шығармалар кеңінен қолданылады, әрбір құбылысты тек түсіндіріп, көрсетіп қана қою емес, олардың әсемдігін, образды сөздер, теңеулер, салыстырулар  арқылы балалар ұғымын танымын кеңейту мақсаты да қойылады. Ол үшін көркем әдебиет шығармаларының барлық жанры түгел дерлік пайдаланылады. Баланың тілін ұстартып, ақыл-ойын дамытуда, байланыстырып сөйлеуге  үйретуде көркем әдебиеттің, ауыз әдебиетінің қай-қайсысының болсын мәні ерекше.  Мұндай жұмыс түрлерін арнайы тақырыптарға  арналған  ертеңгіліктерде кеңінен қолдануға тура  келеді. Мәселен, балабақшада  ұйымдастырылған  «Табиғат  аясында» атты ертеңгілікте балалар  табиғат құбылыстары туралы қысқаша әңгімелерден үзінді тыңдап, тақпақтар айтады.

Өлеңдер мен әңгімелерді пайдалану арқылы балалар табиғат құбылыстарының ғажайып көріністері мен оның  ерекшеліктерін меңгеруде оны сипттайын сөз, сөйлем құру мүмкіндіктерін меңгереді. Сонымен бірге олардың логикалық ойлары дамып, өлеңді айтып қана қоймай, оның мазмұнын түсінуге, түсінгенін әңгімелеп айтып беруге төселеді.