І деңгей Қазақ тілі мен қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі туралы жазыңыз

Ахмет Байтұрсынұлы – қазақ тілін меңгертудің әдістемесінің негізін қалаған ғалым-әдіскер екендігін бүгінгі ұрпаққа қалдырған әдістемелік мұраларынан белгілі. Ұлы ұстазымыздың өз заманында қарапайым қазақтың сауатын ашқан «Әліппе», «Сауат ашу», «Тілашар» т.б. оқу-құралдары күні бүгінге дейін әдістемелік және тілтанымдық тұрғыдан өз мәнін жоймаған құнды еңбектер екені даусыз. Ғалымның «Әдіс – керекшіліктен шығатын нәрсе. Әдістің жақсы-жаман болмағы жұмсалатын орнының керек қылуына қарай» деген сөздері әрбір педагогқа бұлжымас қағида болары сөзсіз.

Бүгінгі білім беру кеңістігінде шетелдік және отандық әдіскерлер «Сын тұрғысынан ойлау» технологиясы, «Инсерт» стратегиясы сияқты тағы басқа оқытудың түрлі әдістерінің ерекшеліктері мен ұстанымдарын айқындап көтеріп жүр. Өткенге барлап қарасақ, бүгінгі жаңашыл деп табылған оқыту технологияларының Ахмет Байтұрсынұлының жоғарыда аталған еңбектерінен бастау алатынын атап өткен жөн болар. Бұны біз ғалымның өз заманындағы балалар мен ересектердің сауатын ашуға арналған оқу құралдарынан да, шағын мақаларынан да аңғарамыз. Мәселен, Ахмет Байтұрсынұлының бастауыш мектептеріне арналған «Әліпбиі» (Жаңа құрал) оқулығын жазуда көрнекілік, түсініктілік, жүйелілік, өмірмен байланыстылық, т.б. дидактикалық ұстанымдарды, дамыта оқыту идеясын басшылыққа алғанын анық аңғаруға болады. Себебі, автор бұл еңбекте білім белгілі бір жүйемен, ретпен берілуін ескеріп, балаға әлі келетін білімді ғана ұсынған. Баланың ойлау қабілетін дамытумен қатар, оларды іс-әрекетке жаттықтыру қажеттігін де ескерген.

32.Педагогиканың негізгі категориялары мен түсініктері

Сонымен, олардың арасында ең маңызды үшеуі ажыратылады:

Білім.

Білім.

Әрбір түсінетін адам осы үш ұғымды оқи отырып, олардың бір-бірімен тығыз байланысты екендігін бірден түсінеді. Егер жалпы білім туралы айтатын болсақ, онда бұл форма бере отырып, тұлғаны қалыптастырудың ойластырылған және жоспарланған процесі. Ол көптеген экологиялық факторлардың әсерінен өтеді және әр түрлі болуы мүмкін.

Тәрбиеге келетін болсақ, уақыт өте келе ол адам тәрбиелеу процесінің ажырамас бөлігіне айналады. Бұл адамның көлемді, бірақ қысқа мерзімді адам өзіне қажетті білімді сіңіріп, дағдылар мен дағдыларды игеріп, сонымен қатар өзінің ерекше қабілеттерін дамытатын кезең екенін білеміз. Бірақ адам қалай білім алады? Әрине, жаттығу арқылы. Енді біз басқа байланысты көреміз. Оқыту мұғалім мен оқушының жұпындағы жұмыс ретінде көрінеді, біріншісі белгілі бір білімді сіңіріп, ал екіншісі оларды игереді. Енді санаттардың әрқайсысы туралы толығырақ сөйлесейік.

Біз бұған дейін педагогиканың негізгі категорияларын, олардың өзара байланысын және біреуінің екіншісінен шығуын және үшіншісінің бөлігі екенін атадық. Білім туралы бөлек айтсақ, екіжақты жұмыс та бар. Бір жағынан «тәрбиеші» міндетті:

Адамзат баласында жинақталған барлық тәжірибені жеткізу;

Палатаны мәдени әлемге енгізу;

Оны қызығушылыққа, өз бетінше білім алуға ынталандыру үшін барлық тәсілдермен;

Қиын өмірлік мәселелерді шешуге көмектесу, қиын мәселелерді шешу жолдарын табу.

Бірақ бұл процесте тек «тәрбиеші» ғана әрекет етпейді. Бұған жауап ретінде палата оған жұмыс істеуі керек. Ол:

Өзіне ұсынылғанның бәрін біртіндеп сіңіреді, алдыңғы ұрпақтар тәжірибесінен қорытынды шығарады, барлық қажетті негізгі мәдени дағдыларды игереді;

Өзін-өзі дамытумен айналысады;

Адамдармен қарым-қатынас жасауды және әртүрлі жағдайларда және әртүрлі ортада өзін-өзі ұстауға үйренеді.

Толық өзара әрекеттесу кезінде ғана оң нәтиже болады.

Тәрбиенің бірнеше спектрі қарастырылады:

Кең – бұл жерде мемлекет пен оқу орны тәрбиеленушіге әсер етеді;

Тар – жұмыс мекеме штаты негізінде жүзеге асырылады (балабақша, мектеп, үйірме және т.б.);

Өте тар – тәрбиеленуші мен тәрбиеші өзара әрекеттеседі.

Процестің арнайы бағытталғанына, қандай құндылықтар, дағдылар мен дағдылардың дамуына баса назар аударылатындығына байланысты тәрбиенің әр түрлі түрлері бар.Сонымен, олар ақыл-ой, еңбек, дене, адамгершілік, эстетикалық тәрбиені және т.б.

Педагогиканың негізгі категорияларын және олардың арасындағы байланысты қарастыра отырып, біз тәрбиенің тәрбиеден немесе оқудан оқшауланып өмір сүре алмайтындығын түсінеміз. Бұл мүмкін емес. Сондықтан бұл санатты:

Жүйенің критерийі;

Білім беру процесінің нәтижесі;

Өзін-өзі тәрбиелеуді қоса отырып, білім беру мен оқытудың жиынтығы;

Адамның өзіне өмірде қажет білімді игеруі.

Осы мақсатта бүкіл әлемде көптеген түрлі мекемелер жұмыс істейді. Олар жас санаттары, географиялық критерийлер бойынша бөлінеді, және біз мыналарды қамтуымыз мүмкін:

Мектеп (гимназия, лицей, мектеп-интернат);

Колледж;

Техникалық колледж;

Институт;

Университет;

Академия;

Шығармашылық үйі (бос уақытты өткізуге байланысты барлық нәрсе).

Бұл институттардың барлығы жеке тұлғаның өмір жолында бірін-бірі алмастырады және эстафетаны алады. Бұл үдерістегі ең бастысы – олардың барлығы бірдей нәтижеге – толыққанды дамыған қайраткерді, өз ұрпағының лайықты өкілін қалыптастыру бойынша әрекет етуі.

Жоғары білім беру педагогикасының негізгі категорияларын және олардың сипаттамаларын сипаттай отырып, біз дайындықты елемеуге болмайды, өйткені бұл адам білім алу тәсілі. Оқу екі тараптың өзара әрекеті болғандықтан, біз екі жағын да қарастырамыз. Сонымен, бір жағынан, мұғалім:

Онымен өмірлік тәжірибемен бөлісу;

Өзін-өзі жетілдіруге деген ұмтылысты дамыту;

Білімді алу процесін реттеу;

Қолайлы оқу ортасын құру үшін не қажет болса, солай жасайды.

Екінші жағынан, студент жоқ, оның жауабынсыз жақсы нәтиже болмайды. Сондықтан біз студенттің:

Мұғалімнің оған айтқанының бәрін үйрену;

Оның барлық нұсқаулары мен ұсынымдарын мұқият орындаңыз;

Оқу пәнін игеру үшін қажет барлық тапсырмаларды орындау;

Өздігінен оқуға ұмтылу;

Ақпарат көздерінен қосымша ақпарат іздеуді бастау;

Талдауға, ойлануға және қорытынды жасауға тырысыңыз.

Осындай өзара іс-қимыл арқылы біз оқытудың тамаша нәтижесін аламыз, ал растау ретінде – білім туралы диплом (орта, техникалық, жоғары).