И. П. Павлов жасаған созылмалы зерттеу әдісінің мәні, оның артықшылықтары
жүктеу/скачать 1,28 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 4.Тіршілікке қажетсіз заттарды сыртқа шығару қызметі (
- 5.Эндокриндік қызмет.
- 20. Ауыз қуысында ас қорыту: шайнау, жұту фазалары.
| 3.Қоректік заттарды сіңіру қызметі, ішек-қарын түтігінде болады. Адамға қажет қоректік заттар әбден ыдырап қарапайым қосындыларға айналады да, түтік қабырғасындағы биологиялық мембраналардан өтіп, қанға немесе лимфаға сіңеді. Сіңу ішектің әр бөлігінде әртүрлі. Аш ішекте ас қорыту үрдісі аяқталады. Ас ішекте ұзақ кідіріп, сіңу сатысына жетеді, оның шырышты қабығы сіңіруге бейімделген ағза ретінде қызмет жасайды. Жалпы алғанда коректік заттар (ыдырау өнімдері) негізінен ащы ішекте сіңеді.
4.Тіршілікке қажетсіз заттарды сыртқа шығару қызметі (экскреция). Қорытылмай қалған ас қалдықтары, қорыту барысында қанға, лимфаға сіңіп үлгірмеген түрлі өнімдер, қаннан ас қорыту түтігіне өткен заттар (несеп қышқылы, мочевина, дәрі-дәрмек, басы артық түздар, су), өт құрамындағы заттар нәжіске ілесіп сыртқа шығады. Кейбір заттар қанда көбейіп кетсе бөлініп, ас қорыту түтігіне шығады, демек, асқорыту жүйесі қандағы қоректік заттар мөлшерін реттеп отырады, сөйтіп, денеде жалпы гомеостаз деңгейін сақтауға да қатысады. 5.Эндокриндік қызмет. Ішек-қарынның кілегейлі қабығында, әсіресе қарын пилорусы мен он екі елі ішекте (ұлтабарда) көптеген гормондар түзіледі. Олар қанға енеді де, алдымен ас қорыту үрдісін, зат алмасу, өсіп-өну, есею үрдістерін реттеп, басқарып отырады. Қарын мен ішекте түзілетін мүндай гормондар гастроинтестиналдық гормондар деп аталады. Қазіргі кезде ішек-қарын шырышты қабығынан шамамен осындай 25 гормон бөлініп шығатыны анықталды. Олардың көбі пептидтер, ал бірқатары (гастрин, секретин, панкиреозимин - холецистокинин, энтерокинин, гастрон т.б.) ежелден белгілі. 20. Ауыз қуысында ас қорыту: шайнау, жұту фазалары. Асқазан -ішек жолдарының басқа бөліктерінде одан әрі қорытылуы ауыз қуысында тағамның қорытылу процесіне байланысты. Тағамның алғашқы механикалық және химиялық өңдеуі ауыз қуысында өтеді. Оған тағамды ұсақтау, оны сілекеймен сулау, дәмділігін талдау, тағамдық көмірсулардың бастапқы ыдырауы және тамақ түйініне айналуы кіреді. Тамақ түйінінің ауыз қуысында қалуы 15-18 секунд. Ауыз қуысындағы тағам ауыздың шырышты қабығының дәм, жанасу, температуралық рецепторларын қоздырады. Бұл рефлекторлы түрде сілекей бездерінің ғана емес, сонымен қатар асқазанда, ішекте орналасқан бездердің де, ұйқы безінің сөлі мен өтінің де секрециясын белсендіреді. Тамақтың аузындағы механикалық өңдеу шайнау арқылы жүзеге асады. Шайнау әрекетіне тістері, шайнау бұлшықеттері, ауыз қуысының шырышты қабаты, жұмсақ таңдайы бар жоғарғы және төменгі жақтар қатысады. Шайнау процесінде төменгі жақ көлденең және тік жазықтықта қозғалады, төменгі тістер жоғарғы тістермен жанасады. Бұл жағдайда алдыңғы тістер тамақты тістеп алады, ал азу тістер оны ұсақтайды. Тіл мен бет бұлшықеттерінің жиырылуы тағамның тістер арасында ағуына мүмкіндік береді. Ерін бұлшықеттерінің жиырылуы тағамның аузынан түсуіне жол бермейді. Шайнау әрекеті рефлексивті түрде жүзеге асады. Тамақ ауыз қуысындағы рецепторларды тітіркендіреді, жүйке импульсі, үштік нервтің афферентті жүйке талшықтары бойымен сопақша мида орналасқан шайнайтын орталыққа еніп, оны қоздырады. Әрі қарай, үштік нервтің эфферентті жүйке талшықтары бойымен шайнау бұлшықеттеріне нерв импульстары келеді. Шайнау процесінде тағамның дәмі бағаланып, оның жеуге жарамдылығы анықталады. Шайнау процесі неғұрлым толық және қарқынды жүргізілсе, секреторлық процестер ауыз қуысында да, ас қорыту жолының төменгі бөліктерінде де белсенді түрде жүреді. Сілекей бездерін бет пен тілдің шырышты қабығында орналасқан үш жұп ірі сілекей бездері (құлықмаңы, тіласты, жақасты) және ұсақ бездер құрайды. Тәулігіне 0,5-2 литр сілекей түзіледі. Тамақ ішпеген кезде 0,24мл/мин, тамақ ішкен кезде 3-3,5мл/мин. рН - 6,8-7,4. Сілекейдің қасиеттері диета мен тағам түріне байланысты. Қатты және құрғақ тағамдарды жеген кезде сілекей тұтқыр болады. Жеуге жарамсыз, ащы немесе қышқыл заттар ауыз қуысына енгенде көп мөлшерде сұйық сілекей бөлінеді. Сілекейдің ферментативті құрамы тағамдағы көмірсулардың мөлшеріне байланысты да өзгеруі мүмкін. жүктеу/скачать 1,28 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|