І тарау. М. Дулатовтың педагогикалық идеяларының теориялық негіздері
мүғалімдердің күй-жайы туральг, оқу к.үралдары, кітаптары туралы толық баяндама беріп туруГ~\ Д. Кецестік дәуірдегі қазақ
жүктеу/скачать 141,5 Kb.
|
| 32
мүғалімдердің күй-жайы туральг, оқу к.үралдары, кітаптары туралы толық баяндама беріп туруГ~\ Д. Кецестік дәуірдегі қазақ педагогикасының ғылым ретінде дамып қалыптасуы ғасырдың барысында империалистік патшалы Ресейдегі саяси-өлеуметтік жағдайлар шиеленісе түсті. Халықты қанау басым сипат алды. Ел арасында толқулар басталды. Ресей империясының қүрамында болып келген Қазақстанның зиялы қауымы осы мөселелер төңірегінде саяси-демократиялық қозғалыстарға белсене араласты. Олар патшалы Ресейдің отаршылық жөне орыстандыру саясатын батыл айыптады, қазақтардың шүрайлы жерлерін қайтарып беру жене жастардың білім алуларына жағдай туғызу, мектептер салу туралы талаптар қойды. Әлихан Бәкейханов, Ахмет Байтүрсынов, Міржақып Дулатов, Мағжан Жүмабаев, Сөкен Сейфуллин, Мүхтар Әуезов, т. б., қазақтың зиялы қауым өкілдері үлттық сана-сезім мен тәлімдік идеялардың көсемдеріне айналды. Қазан төңкерісіне дейін шыға бастаған "Дала уөлаяты" (1889—1902 ж. ж.), газеті "Айқап" журналы мен "Қазақ" газеті (1911—1916 ж. ж.) және басқа да басылымдар қазақ халқының үлттық ерекшеліктері, мүмкіндіктері, мәдениеті, ғылымы, тарихы мен этнографиясы хақында аса маңызды ой-пікірлер жариялап отырды. Бүл орайда, белгілі қоғам қайраткері, ғалым-түріктанушы Ахмет Байтүрсынов "Қазақ" газетінде былай деп жазады: "...Қазақ жерінде өндіріс жоқ, шикізатын сатады, ал сол шикізаттан жасалған өнімді 2—3 есе қымбат түрде сатып алады. Бүл надандықтан келген кемшілік — білім-ғылымнан қалыс қалушылық. Ал қалыс қалуға үлкен себеп — қазақ жерінде мектептер өте аз...",— деді ("Қазақ" газеті, 1913 жыл, 26, 15 тамыз). 1917 жылы Ленин бастаған коммунистік партия Ресей патшасын тақтан қүлатып, тарихқа белгілі қазан төңкерісін жасады, әлемде жаңа империяньщ негізі қаланды. Қазақстан енді орыстар басқарған бүрынғы Ресей империясының мүрагері жаңа Кеңес Одағының (КСРО) қүрамына кіруге мөжбүр болды. Бүл кезең қазақ халқьша тиімді және тиімсіз әсерін тигізді. Қоғам проблемаларының аса күрделі саласы — сауатсыздық жойылды. Көптеген маңызды кәсіпорындар, электр станциялары, су жолы каналдары салыньш, жүмысшылардың жағдайлары едәуір жақсарды. Мектептер, бала-бақшалар және арнаулы орта, жоғары оқу орындары ашылды. Әлемдік 40 I ■ і ірибелерге негізделген кеңестік ғылыми педагогика мен ці п хология ғылымдарының негізі қаланды. Мектегггегі оқу-тәрбие жүмыстары, негізінен, орыс тілшде і үргізілуі талап етілді. Әрине, орыс тілінде білім беру і ірііі рессивті роль атқарғанымен, онда қазақ мектептерінің < >қу -төрбие жүмысгарына қайшы келген жағдайлар көп бодцы. Кеңес Одағы кезінде қалыптасқан педагогикалық п.жірибелер «коммунистік идеологияға" негізделіп, " коммунистік тәрбие беру" атты саяси-педагогикалық ін ктатуралық жүйеге үласты. 1937—1938 жылғы жүргізілген сталиндік жаппай к,удалауиіылық пен 1941—1945 жылдардағы соғыста қазақ халқы өте үлкен қырғынға үшырады. Үлттық тәлім-торбиенің дамуы мен қалыптасуына үлкен үлес қосқан қазақтың көптеген зиялы азаматтары жеке басқа табынудың қүрбаны бодды. Мүның өзі үлт мәдениетінің өсуін үлкен тежелуге әкеліп соқтырды. Соғыстан кейінгі жылдары жаппай орыстандыру мәселесі қолға алынды. Қазақстанның тың жерлерін игеру мақсаты отаршылық принципке негізделіп, өймет тарапынан жүзеге асырылып отырды. Мемлекеттік басқару жүмыстары, іс қағаздары, қоғамдық жиындар бірыңғай орыс тілінде жүргізілді. Шеттен келген басқа үлттардың Қазақстанға қоныстануына мвжбүр еткізген өкімет саясатының нәтижесінде көптеген қазақ мектептері, бала-бақшалары, жоғары, арнаулы оқу орындарындағы қазақ бөлімдері қысқартылды. Халық педагогикасы жөнінде ғылыми-зерттеулер жүргізуге шек қойылды. Үлттық салт-дестүрлерді дөріптеу санадағы ескінің сарқыншағы деп бағаланды. Мектеп, мектептен тыс мекеме және балалар мен жастар үйымдарының төрбие жүмыстары коммунистік идеологияға негізделді. Оқулықтар мен оқу-өдістемелік қүралдар орыс тілінің аудармасы негізінде пайдаланылды, қазақ тілінде оқу-тербие жүмыстарына арналған өдістемелік нүсқаулар жазу назардан тыс қалды. Дегенмен, үзақ ғасырлардан бері келе жатқан қазақ педагогакасьшьщ қоғамдық өмірдің қажеттілігіне айналуына бағытталған туындылар: М. Жүмабаевтың "Педагогика", А. Байтүрсыновтың "Оқу қүралы", "Сауат ашқыш", "Тіл қүралы", Ж. Аймауытовтың "Тәрбиеге жетекші", "Психология" атты еңбектері, С. Көбеевтің, Н. Қүлжанованың, М. Әуезовтің, М. Дулатовтың, Қ.Жүмалиевтің, Е. Смайыловтың, М. Ғабдуллиннің, . 41 Ә.Марғүланның т. б. шығармалары жас үрпақтың бойына үдттық сана-сезім көзқарасын қалыптастырды. Кеңестік дәуірде педагогика, психологая ғылымдары саласында М. Жүмабаевтың, Ж. Аймауытовтың, Ш. Әлжановтың, Р. Г. Лембергтің, А. П. Нечаевтың, И. Л. Стычицскийдің, Т. Төжібаевтың, Ә. Сембаевтың, Ә. Сыдықовтың, Қ. Бержановтың, Е. Суфиевтің, А. Темірбековтің, А. Асылбековтың, Қ. Б, Жарықбаевтың, Т. Сабировтың, К. Қүнантаеваның, М. Мүхановтың, А. Мөдищцң, С. Мусиннің, Ә. Б. Сейтешевтің, Т. А Умановтың, Н. П. Хмельдің, А Көбесовтің т. б. әлденеше монографиялық еңбектері жарық көрді. Педагогикалық ғылыми-өдістемелік "Қазақеган мектебі" журналы (1925) шығарылып, онда мекгеп мүғалімдері мен педагог ғалымдардьщ еңбекгері үнемі жарық керш отырды. Педагогикалық, психологаялық оқулықтар ана тіліаде шығарылып, ғылыми терминдері қалыптасты. Сөйтіп, педагогика, психологая және өдістеме ғылымдары жеке ғьглым болып шықты. Алайда кеңестік педагогикалық ғылымң-зерттеу жүмыстарьшда халық педагогикасына терең мән берідмей, көп жағдайда коммунистік тәрбие түрғысынан зерттеу талап етідці. Балалар мен жастарға жан-жақты тәрбие беруде үлкен жауапкершілікті мойындарына алған пионер-комсоі^ол үйымдары негізінен коммунистік төрбие принццптеріне сүйенді. Қазақ мектептері, негізінен, ауылды жерлерде орналасқандықтан, оның материалдық-техникалық базасьша кеп мән берілмеді. Мектептегі оқу-төрбие жүмысының бағдар^амалары, әдістемелік нүсқаулар үлттық тәлім-төрбйеңщ ерекшеліктерімен санаспаған, орыс ііліңде жазылған еңбектердің аудармалары арқылы жүзеге асырылдыГ" жүктеу/скачать 141,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|