І тарау. М. Дулатовтың педагогикалық идеяларының теориялық негіздері
жүктеу/скачать 141,5 Kb.
|
| 4. Халық педагогикасының негізгі кағидалары және оньш $% шлыми педагогикамен байланысы
Тәрбиенің негізгі қағидаларының (принциптері) болуы занды қүбьшыс. Халық педагогакасының негізгі қағидаларын арнайы сөз етсек, олар мыналар демекпіз: 1. Келер үрпақтың ақыдды, намысқор, арлы, өміршең азамат болуын тілеу. Жас нәрестенің дүниеге келуі ата-ана, ағайын-туыс, қауым-көпшілікке зор қуаныш өкелумен бірге, борыш та жүктей келеді. Дәлірек айтсақ үрпақты тәрбиелейтін халық мекгебінің есігі сөбңдің алғаш дүниеге келген күнінен бастап айқара ашылады. Ол белгілі мақсат-тілекпен байланысты туьшдайды. Отбасы үлкендерінің бөрі жаңа туған жас баланы отанның, елдің асыл азаматы болуын аңсап армандайды. Өнегелі үлкендерге үқсасын деп, дарынды, өнерлі, ақылды ақсақалдарға баланың аузына түкіртіп, азан шақыртыл, атын қойғызады. "Ақылын, жасын берсін" деп, жаңа туған нәрестені қарияның шапанының етегіне орайды. Үрлағы өскен қадірлі анаға кіндігін кестіреді, бесікке салдырады, қырқынан шығарту ырымдарын жасатады, түсауын кескізеді. Үлкендерден бата алғызады. Халықтың балаға арналған ьфым, бата-тілектерінде кеяешектен күткен үлкен үміт, аңсау арман бар. Тәрбиенің алғашқы қағидасы ата-ананың аңсау арманымен, баладан күтер үмітімен үндесіп жатыр. 2. Баланы жастайынан еңбексүйгіш, елгезек азамат етіп төрбиелеу. Ол бесік жырлары мен түсау кесер жырларынан, бата, тілек, терме өлендерден өзекті орьш алған. Еңбек қағидаларын жастардың бойьша сініру отбасындағы еңбектің 59 қарапайым түрлерінен басталып, қоғамдық маңызды істермен үштасқан. Үл баланы қозы, лақ қайтаруға, отын-су әзірлеуге, мал өнімдерінен түрмысқа қажетті қүрал-жабдық (қамшы, шідер, жүген өру, тері илеу, қару-жарақ т. б.) жасауға өзірлеу, қора салу, киіз үйдің ағашын істеу, үсталық, зергерлік өнерге үйрету т. б. көзделсе, ал қыз балаларды ыдыс-аяқ жуу, үй сьшыру, шай қою, төсек жинау, кесте, өрмек тоқу, ас пісіру, бала күту, қонақ күту т. б. үйреткен. 3. Халық педагогакасында "бірінші байлық — денсаулық" деген үғым өзекті орын алған. "Дені саудың жаны сау", "Ас адамның арқауы", "Ауру астан" деп рухани, материаддық байлықтың негізін жеке бастың, яғни тәннің саулығына байланысты қарастырған. Баланы туған күннен бастап түзды сумен шомыдцыру, маймен сылау, дене күтіміне ерекше мән беріп шынықтыру, мерзімінде жақсы ас беріп тамақтандыру мен үйықтатудың бөрі тән саулығы үшін жасалған эрекеттер. 4. Халық педагогикасында адамгершілік қасиеттерді баланың бойына дарыту, ізгілікке, имандылыққа, адалдыққа төрбиеЛеу, ар-ожданды қастерлеу басты қағида болып есептелген. "Жаным — арымның садағасы" деп, арды адамгершілік қасиетінің үлгісі санаған. 5. Гуманизм мен патриогизм — халықтық тәрбиенің басты қағидаларының бірі. "Отан от басынан басталады" деп үққан ата-бабамыз от басының, ананың, рудың, отанның намысын қорғауды, қарттарға, ауру, кемтарларға көмектесуді, басқа үлт өкілдерін сыйлауды отбасы төрбиесінің өзекті принципі деп бағалаған. "Атаның баласы болма, адамның баласы бол", "Жақсы — көшсе ортақ", "Ел үшін еңбек ет, халқын сүйген қор болмайды" деген өсиет төрбиеден өзекті орын алған. 6. Елді, жёрді қорғайтын, еңбек ететін азамат болу үшін денені шынықтыру қажет. Халық педагогикасында "шынықсаң шымыр боласың" деп ой қорытқан ата- бабамыз үлттық ойынға жаттықтырып үйрету (аударыс, күрес, теңге алу, қыз қуу т.б.) арқылы дене тәрбиесіне баса көңіл бөлген. 7. Тіршіліктің түтқасы, өмірдің шамшырағы өнер мен ғылым деп түсінген халқымыз жастарға "Өнерлі өлмейді", "Білегі жуан бірді жығады, білімі жуан мынды жығады", "Білім таусылмас кен, өнер өлмес мүра" дегенді насихаттап, ертегі, өлең-жыр, мақал-мөтел, аңыз әңгімелер үсынған. 8. Дцам өмірі мөңгі табиғат қүшағында өтетін болғандық-тан, ата-бабамыз өз үрпағын ағаш бесіктен жер бесікке жеткенше табиғи ортаны аялауға төрбиелеп келген. Ол туралы өлденеше жүмбақ, өлең-жыр, ерхегі, аңыздар шығарған. Ал бүл қағидалар, сайьш келгенде, "сегіз қырлы, бір сырлы", шнезі майда, ары таза, төні сау, өнегелі-өнерлі, жан- 60 жақты жетілген "толық адам" төрбиелеуді көздеуден туған (і 3 кесте). "Сегіз қырлы, бір сырлы" азамат тәрбиелеудің устанымдары барлық халықта бар, ортақ талап. Мысалы, орыстар ондай адамды "кішкене болса да өнегелі, ақылды", "Ақылды да сүйкімді", "Қайырымды жігіт" деп санаса, таулықтар "Нағыз жігіт" деп атайды. Ал чукчылар "Адал омір сүретін азамат" дейді. Ол теңізде жүзгіш, соғыста батыр, гылымда терең ойлы, билікте-өділ, еңбекте-шебер, емірде бірлікшіл, сөзде - шешен, атыста-мерген, шет жерде отаншыл, бауырмал деген қасиеттер бойында бар азаматгар. Өзбектер қайырымды, ізгі жүректі адамды "иманжүзді, құдайы бар азамат" дейді. Ал қазақта сегіз қырлы азамат дегендер: еңбек сүйгіш, бауырмал, батыр, өнерлі, енегелі, шыншыл, әділ, адал болу дегенді білдіреді. Нағыз шынайы азамат төрбиелеудегі бар халықтың талап, тілегінің үштасып келуі үрпақ тәрбиелеудегі мақсат бірлігінен туындап отыр. Енді халықтық төрбиенің осы басты қағидаларының ғылыми педагогикамен байланысы қандай дегенге келейік. 1. Халық педагогикасында тәрбие ісін баланың жас ерекшелігін ескере отырып жүргізуді талап еткен. Мәселен, "Үлыңа бес жасқа дейін патшадай қара, он бес жасқа дейін қосшыңдай сана, он бес жастан асқан соң ақылшы досындай бағала" деген мәтел баланы еркін тәрбиелеудің, көмекшім деп үмітпен қараудың, ақылшым деп тең санаудың қажеттігін мегзейді. Ал бүл ғылыми педагогиканың ынтымақтастық принципімен қабысып жатыр. 2. Халық педагогикасында тәрбие ісін өр баланың жеке бас ерекшеліктерін (психологиясьш) ескере отырып жүргізуді де ескертеді. "Баланы туады екенсің, мінезді тумайды екенсің", "Бір биеден аладатуады, қүладатуады", "Балаңа үміт арту — өкенің парызы, ақтау — баланың қарызы" деп ой түйіндеген. 3. Халық педагогикасы баланың тәрбиесі туған, өскен ортасына, ата-ананың, отбасы үлкендерінің, үстазының үлгісіне байланысты деп қараған. Өскен ортаның тәрбиедегі өсері жөнінде А. С. Макаренко, Н. К. Крупская, А. В. Сухомлинский, А: Қүнанбаев, Ж. Аймауытов, М. Жүмабаев сынды үлағатты үстаздардың ой-пікірлері де халық педагогикасының қағидаларымен үндесіп жатыр. 61 жүктеу/скачать 141,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|