Іі халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференциясы ғылыми баяндамалар

270

1) Склонность к игре. В условиях игровых отношений ребенок добровольно упражняется, осваивает 

нормативное  поведение.  В  играх,  более  чем  где-либо,  требуется  от  ребенка  умение  соблюдать  правила. 

Нарушение  их  дети  с  особой  остротой  подмечают  и  бескомпромиссно  выражают  свое  осуждение 

нарушителю. 2) Невозможность долго заниматься монотонной деятельностью. Как утверждают психологи, 

дети 6-7-летнего возраста не могут удерживать свое внимание на одном каком-либо предмете более 7-10 

минут.  Дальше  дети  начинают  отвлекаться,  переключать  свое  внимание  на  другие  предметы,  поэтому 

необходима частая смена видов деятельности во время занятий. Например, на уроке «Чтение» работаем по 

рисункам, по картинкам, разыгрываем маленькие сценки, читаем по ролям.

3)  Недостаточная  четкость  нравственных  представлений  в  связи  с  небольшим  опытом.  Учитель 

предъявляет  ряд  требований,  касающихся  деятельности  учащихся  на  уроке:  не  мешать  остальным, 

внимательно слушать друг друга, участвовать в общей работе - и оценивает умение учеников в этом плане.

Учитывая возраст детей, нормы нравственного поведения можно разбить на 3 уровня:

1-ый уровень: ребенок до 5 лет усваивает примитивный уровень правил поведения, основанный на 

запрете или отрицании чего-либо.

2-ой уровень: К 10-11-ти годам необходимо, чтобы подросток умел учитывать состояние окружающих 

людей, и его присутствие не только не мешало им, но и было бы приятным.

Бессмысленно говорить о втором уровне нравственного воспитания, если не освоен первый. Но именно 

такое  противоречие  наблюдается  среди  подростков:  они  хотят  понравиться  окружающим  людям,  но  не 

обучены элементарному поведению.

На 3 уровне: (к 14-15 годам) осваивается принцип: «Помогай окружающим людям!»

4) Может существовать противоречие между знанием, как нужно, и практическим применением (это 

касается этикета, правил хорошего тона, общения). На уроках «Окружающий мир И основы безопасности 

жизнедеятельности» изучали и беседовали на темы «Правила вежливости. День рождение. Мы- зрители и 

пассажиры. Мы среди людей». На таких уроках учим соблюдать правила вежливости при взаимоотношениях 

мальчиков и • девочек, детей и взрослых; учим правилам приёма гостей, знакомимся с правилами поведения 

в гостях, за столом, в транспорте, в кинотеатре.

5) Неравномерность применения вежливого общения со взрослыми и сверстниками (в быту и дома, в 

школе и на улице).

В  младшем  возрасте,  когда  душа  очень  податлива  к  эмоциональным  воздействиям,  мы  раскрываем 

перед детьми общечеловеческие нормы нравственности, учим их азбуке морали:

1. Ты живешь среди людей. Не забывай, что каждый твой поступок, каждое твое желание отражается 

на окружающих тебя людях. Знай, что существует граница между тем, что тебе хочется, и тем, что можно. 

Проверяй свои поступки вопросом к самому к себе: не делаешь ли ты зла, неудобства людям?

2. Ты пользуешься благами, созданными другими людьми. Люди делают тебе счастье детства. Плати 

им за это добром.

3.  Все блага и радости жизни создаются трудом. Без труда нельзя честно жить.

4.  Будь  добрым  и  чутким  к  людям.  Помогай  слабым  и  беззащитным.  Помогай  товарищу  в  беде.  Не 

причиняй людям зла.

5. Будь неравнодушен к злу. Борись против зла, обмана, несправедливости. Будь непримиримым к тому, 

кто стремится жить за счет других людей, причиняет зло другим людям, обкрадывает общество.

Воспитание  нравственной  личности  младшего  школьника  происходит  главным  образом  и  прежде 

всего на уроках. Урок - место разнообразных коллективных действий и переживаний, накопления опыта 

нравственных взаимоотношений. Формирование нравственности происходит в школе на всех уроках. Урок, 

на котором дети испытывают удовлетворение и радость от успешно выполненной общей работы, который 

пробуждает  самостоятельную  мысль  и  вызывает  совместные  переживания  учащихся,  способствует  их 

нравственному воспитанию. Наше исследование проходило в СОШ №45 г.Уральска  В исследовании мы 

пытались охватить по возможности более широкий спектр проявления нравственного опыта – особенности 

реального  поведения,  оценочные  суждения,  ответы  и  высказывания.  При  определении  особенностей 

271

нравственного опыта младших школьников использовались следующие критерии: степень соответствия 

нравственной  норме  знаний,  отношений  и  способов  поведения  учащихся;  обобщенность  знаний;  их 

глубина и широта; степень устойчивости.

Для  оценки  нравственных  знаний  испытуемых  выделялись  такие  проявления,  как  понимание  ими 

содержание моральных норм, знание способов поведения, знание переживаний, возникающих у человека 

в  случае  соблюдения  или  несоблюдения  моральной  нормы.  А.С.  Макаренко  высказал  это  положение 

следующими словами: “Знание воспитанника должно прийти к воспитателю не в процессе безразличного 

его изучения, а только в процессе совместной с ним работы и самой активной помощи ему”. [4].

О  нравственном  отношении  узнавали  по  оценочным  суждениям  школьников  по  поступкам  другого 

человека, своих поступков, а также по особенностям выполнения моральной деятельности и их мотивам.  

На первом этапе эксперимента учащимся 2 и 3 классов были предложены такие задания - им предлагалось 

ответить на вопросы:

- Скажи, как ты думаешь, что такое ответственность?

- Как обычно ведет себя ответственный человек?

- Как обычно ведет себя безответственный человек?

- Скажи, как ты думаешь, что такое доброжелательность?

- Как обычно ведет себя доброжелательный человек?

- Как обычно ведет себя недоброжелательный человек?

А также предлагалось решить такие ситуации:

Если бы ты гулял во дворе вместе с другими и кто – нибудь из ребят упал около тебя и очень сильно 

ушиб ногу. Что бы ты сделал?

Дети играли в группе, некоторые рисовали, рассматривали картинки в книге. Таня сидела одна, очень 

грустная…

Если бы ты строил что –то из дощечек и рядом Витя тоже строил. Ему не хватало кубиков. Что бы ты 

сделал? При ответе дал бы свой, задавался дополнительный вопрос: “А если бы тебе тоже нужны были эти 

дощечки, тебе бы тебе тоже не хватило?”

Рассмотрев  этапы  первого  этапа  исследования  можно  сказать,  что  анализ  ответов  и  высказываний 

испытуемых 2 класса  показывает,  что  нравственные  знания  неоднозначны  для  своей  выборки.  В 

контрольных и экспериментальных классах, прежде всего, выделить испытуемых, ответы и высказывания 

которых,  ответы  и  высказывания  которых  свидетельствуют  о  том,  что  эти  школьники  (в  сравнении  с 

другими) неправильно понимают содержание моральных норм. Так, при характеристике ответственности 

человека,  среди  ответов  испытуемых  встречаются  такие  суждения: “Ответственный  человек – это  тот, 

кто отвечает, когда спрашивает учитель”. Показатель того, что испытуемый имеет относительно низкий 

уровень  знаний  о  содержании  моральных  норм,  является  то,  что  они  обычно  не  видят  нравственную 

проблему там, где она есть.

В ситуации морального выбора, испытуемые данной группы обычно предлагают способы поведения, 

не  соответствующие  нравственной  норме.  Анализируя  нравственные  отношения  у  школьников  данной 

группы, мы отметили, что они имеют свои отличительные особенности. При характеристике поступка героя 

рассказа, нарушаемого моральную норму, учащиеся обычно оценивают его положительно или нейтрально. 

Причем  часть испытуемых просто не видят нарушение моральной нормы, другие, хотя и чувствуют, что 

герои рассказа поступают не совсем правильно, но пытаются найти ему оправдание. Этот факт является 

показателем того, что нравственные отношения данных испытуемых находится на низком уровне развития.

Сказанное  позволяет  сделать  вывод  о  том,  что  нравственные  знания  у  этих  учеников  находятся  на 

уровне представлений, хотя по своей глубине и широте они намного отличаются от знаний учащихся с 

низким уровнем нравственного опыта. Проблему нравственного воспитания исследовали и философы, и 

психологи, и педагоги - ученые. Но и сейчас она актуальна.

Этой работой мы подтвердили «закономерность нравственного воспитания, которую сформулировал 

В.А. Сухомлинский: «Если человека учат добру - ... в результате будет добро». Только учить надо постоянно, 

272

требовательно,  настойчиво,  в  игровых  формах,  с  учетом  индивидуальных  и  возрастных  особенностей 

детей.

Проблема  «Нравственное  воспитание  школьников  в  учебной  деятельности»  может  способствовать 

повышению уровня воспитательной подготовки учащихся в школе, обеспечивая развитие нравственных 

качеств личности в учебной деятельности. ”. [5].Мы пришли к выводу, что для успешного формирования 

нравственных представлений и поступков необходимо:

- полное понимание сущности нравственного воспитания как психолого-педагогического процесса;

- знание “механизмов” формирования нравственности;

- умение выявлять уровень имеющихся нравственных представлений у детей ; уметь разрабатывать и 

применять на практике пути и средства нравственного воспитания;

- создавать нравственную среду.

И наши дети, воспитанники станут высоконравственными личностями: вежливыми, внимательными к 

другим людям, научатся бережно относиться к  труду. Не это ли главная цель работы учителя?

Использованная литература

1. Подласый  И. П.   Педагогика  - М., 2007.

2. Хайрулин  Г. Т. Хмель Н.Д.  Педагогика -  Алматы ., 2005.

3.  Сухомлинский В.А.      О  воспитании- М.,1975.

4. Макаренко  А.С. Соб. соч т.1  -М., 1985.

5. Болдырев Н. И. Нравственное воспитание школьников. М., 1979. 

СЫНЫП ЖЕТЕКШІСІНІҢ КӘСІБИ ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІ – ТӘРБИЕ ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУДІҢ 

НЕГІЗІ

Набуова Р. А.

Педагогика ғылымдарының кандидаты, «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» 

акционерлік қоғамының филиалы Қызылорда облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің 

біліктілігін арттыру институты,

кафедра меңгерушісі

Қазақстан Республикасы

Аңдатпа 

Мақала  авторы  сынып  жетекшісінің  кәсіби  құзыреттілігін  қалыптастыруды  мотивациялық, 

когнитивті, іс-әрекеттік компоненттердің бірлігі тұрғысында қарастырады. 

Аннотация 

 Автор статьи рассматривает формирование профессиональной компетенции классного руководителя 

как единство мотивационных, когнитивных и деятельностных компонентов. 

Abstract 

The author of this article examines the formation of professional form teacher competence as an equal of 

motivations cognitive and productive competent.

Педагог мамандардың әлеуметтік құзыреттілігі, арнайы құзыреттілік және білім беру құзыреттілігіне 

жіктелінген. Арнайы құзырет – өзінің кәсіби қызметімен жоғары деңгейде айналысатын және өзінің кәсіби 

дамуын одан әрі жобалай білетін қабілет. Әлеуметтік құзырет – бірлескен кәсіптік қызметпен айналысу 

қабілеті,  қарым-қатынас  тәсілдерін  қолдана  білуі.  Білім  беру  құзыреті – білім  беру  қызметінде  кәсіби 

білімді,  білік,  дағдысы,  мақсат  қоюшылықты  игеруге  деген  қызығушылық  және  білім  беру  қызметінде 

273

субъективтік  пен  креативінің  дамуына  ынталануы,  педагогикалық,  әлеуметтік,  психологиялық  негізде 

қолдана  білуі.  Бұл  аталған  құзыреттіліктер  тәрбие  жұмыстарын  және  сыныптан  тыс  тәрбие  жұмысын 

ұйымдастыруда қажетті жеке тұлғалық сапа болып саналады.

Жоғары педагогикалық оқу орындарының алдында тұрған үлкен міндет болашақ педагог маманның 

кәсіби құзыреттілігі негізін қалыптастыру. Мұның мәні мамандығы бойынша алдында тұрған міндеттерін 

шешуге кәсіби даярлығын қалыптастыру.  

Құзырлы ұғымы – білгір, белгілі бір аймаққа жинақтаушы, өзінің білімі немесе қызметі бойынша бір 

нәрсені істеуге не шешуге уәкілдігі бар деген мағынаны білдіреді [1, 80-б]. Сынып жетекшісі тұрғысында 

өз мамандығы туралы терең мәліметі және сенімінің болуы, кәсіби міндетін, оқыту және тәрбиелеу үрдісін 

өнімді шеше алатын жеке тұлға қалыптастыру болып табылады.

Ғылыми зерттеулерде студенттерді болашақ мамандығына даярлауда жеке тұлғалық сапалардың бірі 

“кәсіби құзыреттілігі” екенін айтып келеді. Кәсіби құзыреттіліктің бүгінгі күнгі талаптары: өз бетінше оқу, 

кәсіби білімін арттыру және жетілдіру, өз мүмкіндігін шамалау, шешім қабылдау, жауапкершілікті сезіну, 

өмір және еңбектегі өзгермелі жағдайларға бейімделу, жаңа іс-әрекет әдістерін меңгеру.

В.А.Сластенин кәсіби-педагогикалық құзырлылық – оқытушы құзырлылығы педагогикалық қызметтің 

функционалдық құрылымы арқылы берілетін, кәсіби функциясын, кәсіби қызметін орындау үшін қажетті 

практикалық және теориялық дайындық бірлігін айтады [2, 37-б].

Б.Т.Кенжебеков  жоғары  оқу  орны  жүйесінде  болашақ  мамандардың  кәсіби  құзыреттілігін 

қалыптастырудың шарттарын және үлгісін ұсына келе, «Кәсіби құзыреттілігін дамыту технологиясы деп 

оқытушының педагогикалық еңбегі мен студенттің кәсіби меңгерудегі іс-әрекетін жобалау, жүзеге асыру, 

нәтижелерін  талдаудың  тәсілдері  мен  құралдарының  өзара  байланысты  жиынтығын  ұғамыз» [3, 9-б]. 

Сондықтан кәсіби құзыреттілігі қазіргі талапқа сай негізгі көрсеткіштерінің бірі болып саналады.

Сынып жетекшісінің педагогикалық әрекетіндегі сыныптан тыс тәрбие жұмысының нәтижелі болуы 

мотивациялық, когнитивті, іс-әрекеттік компоненттердің бірлігімен қарастыруға болады.

Бүгінгі  таңда  педагогика  ғылымында  кәсіби  мотивация  ұғымы  қалыптасты.  Психолог  Б.С.Волков, 

Н.В.Волков жас ерекшелігі психологиясында «Мотивация – әрекет жасауға ниеттендіру, қойылған мақсатқа 

жетуге бағыттау, мінез-құлықтың белсенділігі мен пассивті болуына ықпал ететін фактор» деп түсініктеме 

берген [4, 97-б].

Мамандыққа деген қызығушылық қасиеттерін ұстану, осы арқылы студент белгілі мамандандырылған 

функцияларын орындауға мотивация сияқты білім мен біліктілік, таңдаған мамандығына деген іс-қимылды 

жақсы орындауды қамтамасыз етеді.

Когнитивтік  компонент – іс-әрекет  объектінің  анықталған  дәрежедегі  мұғалімнің  жеке  тұлғалық 

қасиетінің психологиялық жағдайдағы күрделі біркелкі жүйесі. Психологиялық сөздікте «Когнитивтік – 

танымға және ойлауға қатысы бар» деп анықтама берілген[5, 176-б]. Когнитивті компонент жеке адамның 

болашақтағы мамандығына теориялық даярлығын қалыптастырудың бастапқы деңгейі болып табылатын, 

қажетті кәсіби білім мен біліктілігінің жеткіліктілігімен анықталады.

Үшінші  компонент  әрекеттік  құрылымда  кәсіби  жеке  тұлғалық  сапалары  және  біліктілігінің 

қалыптасуы.  Психолог  Г.А.Урунтаева  «Әрекет – субъектінің  қоршаған  ортамен  белсенді  әрекеті,  соның 

барысында субъекті және объектінің психологиялық әрекетінде өзгеріс болады» [6, 336-б].

Педагогикалық процестің әрекеттік құрылымында төмендегідей бірліктер ажыратылады. Сыныптан 

тыс тәрбие жұмысын ұйымдастырудың үшінші өлшемі кәсіби жеке тұлғалық сапалары мен біліктілігінің 

қалыптасуы  бойынша  көрсеткіштерді  анықтауға  мүмкіндік  береді.  Олар:  тәрбие  міндеттерін  шешуде 

біліктіліктері мен дағдысы; сыныптан тыс тәрбие жұмысын ұйымдастыруы, жоспарлауы және құрастыруы; 

коммуникативтік және оқушыларға диагностика қоя алу біліктілігі және құзыреттілігі болуы керек.

Болашақ  педагог  маманның  сыныптан  тыс  тәрбие  жұмысына  дайындығының  ұсынылған  моделінің 

үш құрамдас бөлігі бір-біріне өзара ықпал ететінін, бірін-бірі толықтырып дамыта түсетінін атап өтеміз. 

Өлшемдер  мен  көрсеткіштер  ара  қатынасының  әртүрлі  дәрежеде  көрініс  беруіне  байланысты  жоғары, 

орта, төменгі деңгейі анықталады. [7, 320-б]. Бұл деңгейдің әрқайсысына сапалық және сандық жағынан 

сипаттама беруге болады [8, 17-б].

274

Жоғары  деңгей.  Бұл  деңгейде  сынып  жетекшінің  сыныптан  тыс  тәрбие  жұмысын  ұйымдастыру 

мотивациясы  айқын  көрінуімен  сипатталады.  Кәсіби  бағдардың  тұрақтылығы,  кәсіби  қызығуының 

қалыптасуы,  сыныптан  тыс  тәрбие  жұмысын  ұйымдастыруға  ұмтылысы,  кәсіби  дайындығын  өздігімен 

жетілдіруге ниеті жоғары.

Педагогикалық процесс туралы білімі терең, сыныптан тыс тәрбие жұмысы және оны ұйымдастыру 

формасы  әдістері  туралы  ұғынады,  сынып  жетекшісінің  міндеттері,  оған  қойылатын  талаптары  туралы 

білімі жеткілікті. Сыныптан тыс тәрбие жұмыстарын ұйымдастыруға біліктілікті, сыныптан тыс тәрбие 

жұмыстарын  жоспарлайды  және  оқушылардың  қызығуына  және  тілегіне  қарай  мазмұнын  құрастыра 

алады.  Оқушылармен  қарым-қатынасы  үйлесімді,  тәрбиелеу  жұмысына  диагностика  қоя  алу  біліктілігі 

жеткілікті. Сынып жетекшісінің қызметін атқаруға құзыреттілігі бар.

Сынып жетекшінің сыныптан тыс тәрбие жұмысын ұйымдастырудың  жоғары  деңгейінде  теориялық 

моделінің  барлық құрамдас бөліктері біртұтастықта көрініс береді.

Орта  деңгей.  Бұл  деңгейде  сынып  жетекші  сыныптан  тыс  тәрбие  жұмысын  ұйымдастыруға, 

мамандығына  жағымды  қатынасы  жеткілікті  көрінуімен  сипатталады.  Кәсіби  қызығушылық  білдіреді, 

бірақ  құндылығын  жеткілікті  бағаламайды,  сыныптан  тыс  тәрбие  жұмысын  ұйымдастыруға  ұмтылысы 

бар, бірақ кәсіби дайындығын өздігімен жетілдіруге ниеті төмен. Педагогикалық процесс туралы білімі 

жеткілікті, бірақ сыныптан тыс тәрбие жұмысы және оны ұйымдастыру формасы әдістеріне мән бермейді. 

Сынып  жетекшісінің  міндеттерді  біледі,  бірақ  оған  қойылатын  талаптарды  білмейді.  Сыныптан  тыс 

тәрбие жұмыстарын ұйымдастыруға көп қиыншылықтарға кездеседі. Сыныптан тыс тәрбие жұмыстарын 

күнделікті  жоспарлайды  және  оқушылардың  қызығуына  және  тілегіне  қарай  мазмұнын  құрастыруда 

қиындыққа  ұшырайды.  Оқушылармен  қарым-қатынасына  өктемділік  және  либералдық  стилдерді 

басшылыққа  алады.  Тәрбиелеу  жұмысына  диагностика  қоюда  тек  бақылау  және  әңгімелесу  әдістерін 

қолдана алады. Сынып жетекшісінің қызметін атқаруға құзыреттілігі жеткіліксіздеу.

Төменгі  деңгей.  Бұл  деңгейде  сынып  жетекші  сыныптан  тыс  тәрбие  жұмысын  ұйымдастыруға 

мотивациясы және мамандығына қатынасы жеткіліксіз көрінуімен сипатталады.

Кәсіби  қызығуы  төмен,  сыныптан  тыс  тәрбие  жұмысын  ұйымдастыруға  немғұрайлы,  кәсіби 

дайындығын өздігімен жетілдіруге ниеті жоқ.    Педагогикалық процесс, сыныптан тыс тәрбие жұмысы 

және оны ұйымдастыру формасы, әдістері туралы білімі жеткіліксіз. Сыныптан тыс тәрбие жұмыстарын 

ұйымдастыруға  сынып  жетекшісі  және  әдіскердің  басшылығымен  орындайды.  Сыныптан  тыс  тәрбие 

жұмыстарын жоспарлауды және мазмұнын құрастыруда журнал беттерінен дайын материалды көшіреді. 

Оқушылармен  қарым-қатынасында  қиындықтарға  кездеседі.  Сынып  жетекшісінің  қызметін  атқаруға 

құзыреттілігі қалыптаспаған.

275

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

-

 

-

 

 

 

 

 

-

, 

 

-

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

, 

 

 

 

 

 

 

 

 

-

 

 

 

 

 

-

 

 

 

 

 

 

 

-

 

 

 

 

 

 

 

. 

 

 

 

-

 

 

, 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

-

, 

 

 

 

 

 

 

-

 

 

 

 

 

 

 

, 

, 

  

 

 

, 

 

 

 

. 

 

 

 

 

 

 

 

, 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

, 

 

 

, 

-

 

 

-

 

, 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

-

 

 

 

 

 

, 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

, 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

, 

, 

, 

 

 

 

 

 

 

 

, 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

-

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

, 

 

, 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

, 

 

 

, 

 

 

 

 

 

 

276

 

-

 

, 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

, 

 

 

, 

 

 

 

 

 

 

 

, 

 

 

 

 

, 

 

 

, 

-

 

 

 

жүктеу/скачать 13,88 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: