Іі өлең тілінің сөздік құрамына енген өзгерістер


Жалғаулар, түрлері, олардың грамматикалық мағыналары мен категориялық қызметіне тоқталыңыз



бет98/148
Дата26.12.2023
өлшемі1 Mb.
#143344
түріҚұрамы
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   148
Байланысты:
Іі өлең тілінің сөздік құрамына енген өзгерістер-emirsaba.org

100. Жалғаулар, түрлері, олардың грамматикалық мағыналары мен категориялық қызметіне тоқталыңыз
Жалғаулар сөйлемдегі жеке сөздерді өзгертіп, түрлендіру арқылы оларға белгілі грамматикалық мғына үстейтін морфологиялық формалар. Жалғауларда мағыналық дербестік те, тұлғалық дербестік те болмайды. Өйткені жалғаулар, біріншіден, жеке дара қолданылмайды, екіншіден, жеке дара тұрғанда ешқандай мағынасы да болмайды.
Олар жалғанатын сөздердегі дауысты дыбыстардың әуеніне қарай не жуан, не жіңішке болып сәйкесетіні сияқты, дауыссыз дыбыстардың да орайна қарай қатаңдап, ұяңдап, сонарланып, екі үш нұсқалы болып түрленгені ғана болмаса шексіз өзгере бермейді.
Жалғаулар сөйлемдегі сөздердің аралықтарындағы әр қилы аса жалпы қатынастарды білдіреді де, сол қатынастардың түр түрінің көрсеткіші есебінде қызмет етеді.
Жалғаулар да сөз құрамындағы жеке морфемалық бөлшек бола отырып, сөздер арасындағы әр алуан қатынастарды, түрлі грамматикалық мағыналар үстеу жағынан, яғни қызметі жағынан бірнеше топтарға бөлінеді: көптік жалғау, септік, тәуелдік және жіктік жалғау.
Көптік жалғау. Көптік жалғау өзі жалғанған сөзге көптік мағына үстейтіні рас, бірақ қазақ тілінде көптік форма тек бұл жалғау арқылы емес, басқа да лексикалық, морфологиялық, синтаксистік тәсілдер арқылы көптік категориясы жасалынады:
Лексикалық тәсіл. Жеке-дара санауға келмейтін зат атаулары жатады: бидай, су, тұз, ұн т.б. немесе жеке-дара атап көрсетуге болғанымен, біртектес заттар болғандықтан тілімізде олардың жалпы атаулары қолданылатын есім сөздер жатады: шөп (түрі көп), ағаш, қағаз, мал т.б., белгілі бір хайуанаттарға, жәндік пен аңдар түрлеріне қойылған атау да көптік ұғымды білдіреді. Әлеуметтік экономиканың формация атаулары: капитализм, социализм, феодализм, мәдениет, дін, әдебиет т.б, құстар атаулары да көптік ұғымда қолданыла алады: қаз, үйрек, қарлығаш, бүркіт. Одан бөлек газет журнал, сезім-күй атаулары да көптік мәнге ие. Сөйтіп, жоғарыдағы айтылған мәселелерді сөздердің лексикалық тәсіл арқылы көптік мағынаны білдірудің бір жолы деп қорытынды жасауға болады.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   94   95   96   97   98   99   100   101   ...   148




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет