Мекемелердің, кәсіпорындардың және ұйымдардың (олардың бағыныстылығына және меншік нысандарына қарамастан) есептері бойынша анықтамалар мен тексерулер жүргізу

Анықтамалар мен тексерулер жүргізу тексеріліп жатқан адамдардың өмірінің әр түрлі жақтары туралы мәліметтерді, сондай-ақ оның өмірбаяны, оның байланыстары, білім, дағдылары, кәсібі, мүліктік жағдайы, тұратын жері, бұрын жасаған әкімшілік құқықбұзушылықтарын және қылмыстарын жасау фактілері туралы және т.б. мәліметтерді жинауды талап етеді. Жедел бөлімшелер үшін қызығушылық туғызатын мәліметтер шексіз болуы мүмкін.

Сұралып отырған материалдарда өзге жедел-іздестіру әрекеттерін жүргізуді қамтамасыз ету үшін, жұмыс, жасырынған қылмыскерді немесе хабар-ошарсыз кеткен адамдарды іздестіру, алынған жедел ақпаратты тексеру бағыттарын анықтау үшін түрлі мәліметтер болуы мүмкін. Көп жағдайларда, тұлғаға ресми құжаттардың берілгендігі туралы, көлік құралдардың, қарулардың бар болуы туралы, соттылығы туралы, телефон нөмірінің тиесілігі туралы, бас бостандығынан айыру орындарындағы қатынас шеңбері туралы және өзге де мәліметтер сұратылады.

Анықтамалар мен тексерулер жүргізу үшін ҚР ІІМ-нің және өзге де мемлекеттік органдар мен мекемелердің, ұйымдардың ақпараттық-іздеу жүйелері пайдаланылады. Қажет болған жағдайларда анықтамалар жүргізу мақсаты өзге министрліктер мен ведомстволарға сауалнамалар ретінде рәсімделеді.

Алынған ақпарат ҚР ҚІЖК-нің 116,121,123,130 баптарының талаптары сақталған жағдайда қылмыстық іс материалдарына қоса тіркелуі мүмкін. Алынған ақпаратты дәлелдеменің қайнар көзі ретінде жол беруге талаптардың бірі – құжатты тергеу іс-әрекеттері кезінде немесе сот сараптамасы арқылы тексеру және қайта тексеру.

Анықтамалар мен тексерулер жүргізуді жедел уәкілді қызметкердің өзімен де, оның тапсырмасымен өзге тұлға да жүргізуі мүмкін. Жедел-іздестіру әрекеті ретінде анықтамалар жүргізудің ақпараттар жинауға бағытталған тергеу іс-әрекетінен негізгі айырмашылығы жедел-іздестіру әрекеттерінің шынайы мақсатының жасырылуы, аңыздалуы мүмкін.

О.А. Вагин мен А.П. Исиченко жедел-іздестіру әрекеті ретінде анықтамалар мен тексерулер жүргізу нәтижелеріне дәлелдемелік мән беру мүмкіндігі туралы мәселеге тоқталып, оны сипатына байланысты дәлелдемелік мәнге ие болатындығын айтып өткен. Олардың пайымдауынша, егер мекемелерге, кәсіпорындарға және ұйымдарға анықтамалар мен тексерулер жүргізу сұрау салу сипатында орын алса және жауап жазбаша түрде қайтарылса, онда тергеушіге анықтаманы қылмыстық іске ҚР ҚІЖК-нің 123-бабында көрсетілген өзге құжаттарға дәлелдеме ретінде тіркеуге алынуы мүмкін. Ал, егер анықтамалар мен тексерулер жүргізу нәтижелері жедел уәкілдінің анықтамасында (рапортында) көрініс тапса, алынған мәліметтер бағыттаушы сипатқа ие болады.²⁴