Қырыкбай Мніанұлы Алдабергенов Ерлаи Мұхтарұлы Арын
жүктеу/скачать 7,8 Mb. Pdf көрінісі
|
Жәркен Бөдешов. ] Інінізден ін кәр сөз ] Қалайша бүл шындықты жасырамын, І | Жасырсам - шамырканар асыл арым. М Алаштың үл мен қызын өлең сөзбен, В Елу жыл ашыктырмай асырадың... | Елу жыл асырадын, мәпеледің, & Сәбиге дедің «Айды әперемін». ж Жырдағы түсауымды түнғыш кескен, >4 Мүзаға, дуалы ауыз әкем едің. Білмеймін үмітіңді ақтадым ба? V-4 € Қақым жок актадым деп мақтануға. Пір түтып өзіне ылғи сыйынамын, 1 Ғарышка жыр қанатын қаққанымда. Қаламнын сіз үстаған кайраты мол, | Пысқырмас арыстанның айбатына ол. Ч Әйгілі ән аруы - «Акмаңдайлым», Ж Таң сайын шыңга шырқап, Айға түнер. Тамсантқан алпауытты Алашты да, Даңқына Қытай, Қырым таласты ма. Аспанға көтерілсе «Ақсүңқарың», Жапалак бүғып қалды жар астына. $ М ү б ә р а к Ж а м а н б а л и н о в . 98 Шырактай сәуле берген каранғыға, Жер үшін акын шіркін жаралды ма?... Хорланға ғашык болған Естай сынды, Келесің ғашық болып Маралдыға. Тәнірім ғашықтыктан айырмасын, Тербесе жел тербесін кайын басын. Толассыз Сіз шырқаған киелі әннің, Жанылмай мен айтайын кайырмасын Қалайша бүл шындыкгы жасырамын, Жасырсам сотка тартар асыл арым. Казактын мен сиякты перзентін Шынайы шырын сөзбен асырадын. Ш Тагы да өлең-жырмен асырай бер. Рухы үстем болса жасымайды ел. Жарыса анасының уызына - Желкесін жел үрлесе касымайды ер. Болса да сүт каймакты, касык майлы, Өнердей ас көңілді тасытпайды. Бүл қазақ қара өленнен ашықпаса, Мен кепіл, қара наннан ашықпайды... Келсе де жүз берермен, жүз аларман, Акындай опалы емес мына жалған. Өнерге жеті жасар дарын келсе, Бата алсын жетпістегі Мүзағамнан ! В^НКі * И | . * л& я Өтепберген А кы йбеков, ? б ал ал ар ак ы н ы . ф і Сегіз к ы р л ы ... Мүзағаңмен балаларға арналған үш өлең кітапшам шыкк&нша жакын араласпак түрғай, алдына барып сәлем беруге батпай жүрдім. Неге екенін қайдам, іркіле беретінмін... А лғаш рет 1975жылы қысыла-қымтырыла кеңсесіне кірігі сәлем бердім. «Эй, сен бала осы уакытқа дейін көрінбей қайда жүрсін?»-деді Мүзага. Мен жөнімді айтып жатырмын. Осы кездерден бастап 99 Мүзағаңа жақындау жүруге, ізгі қасиеттерін үйренуге тырыстым. Шынында, біздің Мүзағаннан үйренгеніміз көп. Аяк астынан макал шыгарып сөзді мәйектендіріп жіберетін касиеті кызыктырады. Әңгімешілдігі, әңгіме бағытына орайлас өмірлік мысалдарды жанастыра коюы жарасып-ақ түрады. Мүзаға шын мәніндегі - Муза аға . Онын өн бойында - жеті музаға тән касиет жетерлік . Ол кісі - бірде эпик, лирик акын, бірде - балалардың әлдишісі, бірде - сыншы, бірде - өнер танушы, бірде -журналист, бірде... санап тауыса алмаспыз. Я «Қалам үстаганнның бәрі - кайраткер», - деп еді бірде Мүзагаң. Осы бір сөзі өз басымды үнемі жауапкершілікке үндейді. Қалам үстаған кайраткер ағамыздын халкына бергені көп. Қашанда солай бола бергей... | « Қ азак әдебиеті» газеті. 29 казан 1993 ж ы л. Ж ан б о л ат Ауыпбаев. Ө М ІР Д Е Г Е Н К Е Ң ІС Т ІК Т Е О С Ы Н А У , Ұ Ш Қ А Н Қ Ұ С П Ы З БГЗ Д Е К Ө К Т Е Ш Ы Р Ы Л Д А П ... 1 Ассалаумағалейкум! -Уағалейкүмассалам! Молда бол, карағым. Төрге шык! Үй иесі осы сөздерді айтты да бетіме барлай қарап, есіне әлденені түсіргендей болды. Сөйтті де : « Бүдан жиырма жыл бүрын көргенімде түбіт мүртты, үркек көзді, тыриған арык кара бала едің, ә, - деді ойлана тіл катып. - Енді м ін е...И ә... Өзгермеген тек тарамыс денең ғана», - деп куақылана жымиды. . • = . . - | Мына сөзді естігенде бүйрегім бүлк ете түсті. «Зердесі не деген мықты еді бүл кісінің? Сонау коян жылгы кызык кылык, кате қадамымды калай үмытпаған?» - деп ойладым ішімнен. Сөйттім де, аксакал акынмен ең алгаш кездесіп, танысқанымды есіме алдым. І973жылдын желтоқсан айы еді. Республикалык жастар газеті «Ленишіл жасқа» жаңадан жүмыска орналасқан кезім. Көкбазардын карсы бетінде тоғыз қабатты Баспасөз үйінде сол жылдары казактың кіл мыкты марқасқалары қызмет істейтін. Атап айтсақ:Қүрманбек Сагындыков, Төлеубай Ыдырысов, Балғабек Қыдырбекүлы, Мүзафар Әлімбаев, Түманбай Молдағалиев, Сейдахмет Бердікүлов, Фариза Онгарсынова, Қалдарбек Найманбаев...бәрі-бәрі де осындай еді. Міне, былайгы жүрт кіші жазушылар одагы деп атап кеткен атапмыш мекемеге жоғарыдағы агаларымызбен бірге кіріп, бірге шыгып 100 жүрдік. Сон да осы кісілердің сүсы баса ма, жоқ элде мысы баса ма оілмеймін, әйтеуір, өз басым оларды коргенде сэлемдесуден тайсактап, қорғалақтап, ынғайсыз күйге түсетінмін де калатынмын. Тумысынан бүйығы, түйық болып басылыл өскен ауыл балаларының көбіне тән осындай кісікиік, тағы мінезден арылткысы келді-ау деймін, бас редакторымыз Сейдахмет Бердіқүлов редакциядағы бір жиналыста: «Бізде Мүзағаң, Мүзафар Әлімбаев сиякты үлкен ақындарымыздың өзін көзге ілмей өте шығатын жігіттер пайда болыпты. Бүл жарамайды. Амандасуға да кісі үяла ма екен? Ондай жасықтықты койындар»,- деп бүдан былай кім-кімнің де болсын бойынан мүндай әбестіктің қайталанбауын ескертті. Әңгіменің өзім туралы болып отырғанын ішім сезген мен жиналыс үстінде де, одан кейін де не істерімді білмей қатты кысылайын. Акыры жасырынып жүріп жан сактай алмасымды біліп, тогызыншы қабаттағы «Балдырған» журналына барайын. Бас редактор болып жүмыс істейтін Мүзағаңа кірейін. Ол кісіге өз тарапынан бір кемшіліктің кеткенін, мүның ботен ой, жаман пиғылдан емес, тырнакалды туындымды жаңа жазып жүрген жас тілші менін есімдері елге танылған таланттармен тереземді тең үстап сөйлесіп, сәлемдесуге әлі ерте-ау деп именуден барып туған ағаттык екенін тілімнің жеткенінше түсіндіріп айтайын. Мүны естіген Мүзағаң ішек- сілесі катканша күліп, мәз болсын кеп. " Дәл осындай жағдай еретеректе менін де басымнан өткен, - карағым, - деді ол кісі.- Окасы жоқ. Өмірде бәрі де болады. Міне, содан бастап Мүзағаң екеуміз жаксы таныспыз. Бүл таныстык келе-келе аға мен іні арасындағы сыйластык, рухани түрғыда сырластык карым-катынасқа үласты.^ Ал сонғы кездері ол кісі менің тіршілігіме тілектес, жаксылығыма жаңісүйер жандардын біріне айнапды десем еш кателесгіеймін. Содан болар аяулы аға жетпіске толады деген хабарды естігенде озімен тағы бір рет жүздесіп, каламгердің өскен ортасы, әдебиегке келу жолы, өлең мен аударма, зерттеу салаларындағы ізденісі,өмірлік тәжірибесі жөнінён сыр суырпақтауға және осы аркылы творчестволык лабораториясымён жақсылап түрып танысуға келіп түрган беТім ғой баяғы. . . хЧІ - Сөйле, батыр, - деді де үй иесі жоғарыдағы жәйттерді есіме түсіріп, терең ойға шомып кеткен маған барлаи қарап. Йе деп сөйлейін... Қарт кісіні орынсыз мазалап , әуре-сарсаңға салмаіс үшін ’ осы кажет болар-ау дёген сүрактарымды дайындап таска бастырып әкелген едім, соларды жайымен алдына қойдым да жауабын тостым. 101 _ Алғашкы сауалында: «Сіздің бойыңыздағы әсемдік, сүлулык, сезімталдык әлемі - акындык талант пен күдіретті кара сөз өнерінін кайнар көзі макал-мәтелдерге деген кабілеттш калыптасуына негіз калаған не нәрсе деп ойлайсыз?! - дейсің, ә. Оған эсер еткен, - деда әнгіме иесі, - ең алдымен менін алтын бесік — атамекенім Маралдынын шырышы бүзылмаған арда табиғаты мен көз жанарынды суырып әкетердей әсем көрінісі деп айтуға болады. Бір шеті Сібірдегі Қүлынды даласымен шектесіп, екінші ш ел Арканын акселеулі аймағына сүғына еніп жаткан бүл өңір бала кезімде кыз күлкілі бүлактары сылдырай ағып, қүлын жоны көрінбейтін көк майса шалғыны самал желмен толкындана тербеліп түрар еді. Бәрінен де Марапдының дуадак үшкан дархан даласы мен топырағы тоң майдай томырылған күнарлы қырқаларын айтсайшы!... Міне, осындай өңірде өмірге келген адам калай ақын болмасын?! Егер біреу: «Жыр әлеміне келер жолда кімге карыздарсыз?» - десе, онда мен еш ойланбастан: «Қасиетті туған жеріме, онын киялыма канат бітірген сүлу да әсем табиғатына борыштармын», - деп жауап берер едім. ' ж Содан кейін... иә, содан кейін менің өлең өлкесіне кадам басуыма анам Зейнептің үлкен ыкпалы болғандығын атап айткым келеді. Сәби кезден есте сакталып калған бір елес мынадай: шешем үйде іс тігіп отырып та, ауыл іргесіндегі тоғайдан шөмшек теріп жүріп те ән салудан әсте жалыкпайтын. Тумысынан акынжанды, өнерпаз ол кісі сондай-ақ, халык ауыз әдебиетнідегі қисса-дастандарды да нәшіне келтіріп жатка айтушы еді. Сенесің бе, өмірде Абай деген үлы адамның болғанын түңғыш рет мен өз анамның аузынан естіп, пайғамбар ақынның әнге жазылған өлеңін сол ғазиз жаннан тындаған жайым бар. Шешемнің Абай атамыздан кейінгі маған айткан тағы да бір акыны да әлі күнге жадымда. Ол Сәбит Дөнентаев болатын. Ж ә...осы жәйттерді сөз ете отырып айтайын дегенім мынау: жас жеткіншектің жан-дүниесіне рухани нәр мен нүр беретін нәрсе ананың ақ сүті, ананың әлдиі, ананың бесік жыры мен ананын айтқан әнгімелері дер едім. Сондыктан да бүл жағынан уыздығы жарыған мен елен кітаптарымньің бірінДе: « ... Қүйдын мол күлағыма казак жырын, жырлар деп жан тебіренте жаксы күнді», - деп толғанганым бар. Мүны асыл анам Зейнелке ақ жүрегіммен айткан алғысым деп үғуға болады. Сөз өнеріне деген менің бойымдағы күштарлыктың оянуына эсер еткен үшінші бір жағдай деп өзім туып-өскен Қызылағаш жолындағы ділмар карттарды, әкем Айтмағамбетттін күрбы- күрдастарын айтуға болады. Біреуі — бакпа, екіншісі — акпа, үшіншісі 102 - лакпа бүл кісілер сөйлеп кеп кеткенде «Еңлік-Кебектегі» Нысан абыз бен Еспембет бидің монологын тыңдағандай әсерде қалушы едік, сондай-ақ, күнделікті ауыл тіршілігіндегі оқиғалардан туындап жататын тапқыр да үшкыр , ойлы сөздердің өзі біз үшін үлкен бір мектеп болатын. Мәселен, аты Маралды атырабына мәлім шешен Бәстемидің Мағауиясын алайық. Бір күні Сәдуақас деген замандасы Мәкеннің үйіне келсе ол кісі терезеге жактау жасап жатыр екен. Алпыстан асканша адам боп үй шаруасына араласып көрмеген Мағауияның мына кәсібіне таң калған күрдасы: « Төрелігін мен серілігіңе басып, ғүмыр бойы бір шеге қағып көрмеп ең. Мына өнерді кашан, кай жерде үйренгенсің?» - деп кағытады. Сонда ділмар Магауия: « Эй, Садуакас-ай, осыны да білмейсің бе? Коз бен кол көңілдің жалшысы емес пе?!» - депті. Мүндай тапқыр әңгіменін көбі Әбдіразақтын Боранбайына телініп айтылатыны да әлі есімде. Сонын бірі мынау: Боранбайдын акын-жырау, әнші-күйшілерді жинап, конакасы беріп жіберетін әдеті екен. Содан әбден ығыр болған бәйбішесі: « Осы сен неменеңе жетісіп ақын жинай бересің?» деп кейіпті. Сонда кара тілге келгенде канжардай отағасы: « Мен ақын жинап жүрген жокпын, акыл жинап жүрмін»,- деп әйелін бірауыз сөзбен тыйып тастапты. Көрдін бе, кандай әрлі де нәрлі әңгімелер?! Осыдан кейін калай ғана сөз өнерін кадір түтпассың, қастерлемессің. « Шие шиеге карап рең алады»,- дейді халык даналығы. Ендеше, менін өлең мен сөз өнеріне талаптануым өскен ортама карай бой түзегеніме байланысты болғаны анык. Мүзағаң осы сөздерді айтты да сәл үнсіз калды. Содан үстел үстіндегі көзілдірігін алып, манағы мен берген к»газдағы келесі сүрпкка үңілді. Ол : « Сіздің ең алғаш жазған, баспа оетінде түкғыш рет жарык көрген туындыңыз есіңізде ме - деген әуескойлык сезім мен танымдык түрғыдан туындаған с»уал болатын. - Е, неге есімде болмясын... Есімде! Менің тырнакапды. шығармам осыдан елу төрт жыл бүрын, 1939 жылдын 18 маусымында Павлодар облыстык «Қызыл ту» газетінде жарык көрген болатын деді әнгіме иесі бүган бірден сак еткізіп жауап беріп. Үй иесі осы сөздерді айтып болган кезде менің ойыма аяк астынан бір сауал сап ете түсті. Ол бүл кісінің жас кезінде рфмдері казак еліне мәлім жерлестері Мәшһүр-Жүсіп Көпеев, Естай Беркімбаев, Майра, Иса Байзаков сиякты сом алтыннын сыныктарын көрді ме екен, көрсе олардын бойынан кейінгі үрпактарга үлгі-өнеге боларлык нендей касиеттерді байкады екен деген кызыгушылык сезім болатын. 103 - Мәшһүр-Жүсіп Көпеевті көргенім жоқ,- деді Мүзағаң жоғарыдағы сауалымды тыңдап алып. - Бірак, сөз орайында айта кетейін, Павлодардағы педучилищеде мен ол кісінің немересі Қонакпен окыдым. Сабақка апғыр, зейінді жігіт еді. Атасының ауыз әдебиеті үлгілері жиналған «Мес» кітабы осы Қонактың қолында болатын. Ұлы Отан соғысы басталғанда ол майданға аттанды. Сонда опат болғанын кейін естідім. 8 Н | І Ң Н К И Ал Естай мен Исаны көрдім. Алдымен Естай туралы айтайын: 1939 жылы облыс ақындарының слеті өтті. Оған Алматыдан белгілі акын Жүмағали Саин келді. Слетке катысушылардың ең жасы үлкені аты бүкіл Қазақстанға белгілі Естай Беркімбаев та, ең кішісі он бестегі жас талапкер мен едім. Екі-үш күнге созылған жиыннан соң танымал таланттар өнерлерін көрсету үшін сахнаға шықты. Естайды, міне, түңғыш рет сонда көрдім. Қазір ойлап қарасам ол кісінің «Хорлан» әнін конырлатып айтып бергені ғана есімде. Басқасы жадымда жок... көз алдыма келтіре алмаймын. ь Содан со ц ... иә, содан соң 1941 жылы ¥ л ы Отан соғысы басталғаннан кейін бір алта шамасында Семей капасында халык акындарының облысаралык байқауы өткені бар. Оған Павлодардан үлкен өнерпаз Естай Беркімбаев, әйгілі әнші Балабек Ержанов және жас ақын мен боп бардық. Бүл жолы Есагаңмен жақын таныстым деп айта апмаймын. Байқағаным, аузына берік-бақпа. Мінезі -салмақты. Қүс үйқы, күс тәбет, талғампаз. Өз әндерінен баска туындыларды айтпайды екен. щ Сол жылдын шілде әлде тамыз айында ғой деймін, Естай Беркімбаевпен үшінші рет кездесіп, ол кісімен екі айдай сапарлас болудың сәті түсті. Бүл Павлодарда мәдени-үгіт бригадасынын күрылып, республикам ыздың орталық, шығыс облыстарына өнер көрсетуге аттанған кезі еді. Оньщ күрамында мен де бар болатынмын. Міндетім — конферансье. Міне, сонда ғой, казак романсын шыркау шыңы - «Хорлан» әнінің авторымен өте жақын танысканым. Ол кыран көз, кызыл шырайлы, сыптығыр денелі кісі болатын. Кіді де сыпа карт еді. Әңгімені өте әдемі айтатын. Жас кезінде Біржан сал мен Акан серіге, Жарылғапбердіге ілесіп Арканы ән мен күйге болеп жүрген күндерін еске алғанда жүзі ерекше нүрланып кетуші еді. Бір басында үш бірдей ғажайып өнері бар: композитор, акын әрі әнші бүл кісі сол кезде кісі жетпіс бір жаста болатын. Соған қарамастан қимылы ширақ, ойы да сергек көрінуші еді бізге. і Енді Иса туралы бірер ауыз сөз. Павлодар да бес-алты жасар кезімде шала-пүла көрген бүл жыр дүлдүлін мен 1941 жылы Семейге кайта үшыратып, оның өлеңді онды-солды сілтейтін суырып-салма 104 кабілетіне танкалғаным бар. Қапай дейсің ғой? Халық ақындарының облысаралык осы байқауында барқыт такиялы бала акын Нүтфолла Шакенов: «Иса аға келіпті дейді! Қайтсек те көріп калайық», - деп маған сыбырлаумен болды. Бірақ ол кісі жиында, тіпті, төбе көрсетпей койды. Байқаудың соңғы күні Абай музейінің іргесіндегі қонақүйде Сапарғали, Төлеу, Нүрлыбек сиякты аға акындардын әңгімесін тыңдап, қымыз ішіп отырғанымызда есіктен дабырлай кірген бір-екі адамды көрдік. Қаршыға бітімді, өткір көзді, шапаты жігіт ағасы табалдырыктан аттай бере төрде отырғандардың біріне: «Ә, сен өзің осында отырмысын? Мен екем ғой оп-оңай шокыр қүсың...» - деп өлеңдете тиісе жөнелді. Содан соң төменірек отырған жыраулардын бірінін домбырасын қолынан жүлып алып: «Қараңдар домбыранын еркесіне. Акынның шығып алды желкссіне... Тоғайдың жаман-жүман шәлдірігі, Даланын тең түспекші серкесіне», - деп одан әрі ағызды-ай дейсің. Сол сәтте аксакал акын Сапарғали Әлімбетов: « Р у, Исажан, акылын бар еді ғой... Сабаңа түс, касыма отыршы, карағым. Нүрлыбекке базынан болса кейін айт», - деп еді: « Сапаш ағам айтты ғой, Сапаш ағам! Бітгі, мен койдым! Әйтпесе -•»» * деді де үлкендермен сәлемдесуге көшті. Осы көрін**іен мен Исаның өр мінезді, тәкаппар, намыской акын е ^ н ін , бірак, жасы үлкен агаларынын алдында інілік ізетті сяктай білетін кішіпейілділігін аңғарғандай болдым. Содан көп уямай майданға аттандым. Үлы Отан соғысы аякталғаннан кейін Де әскер катарынан босай алмай, 1948жылы әреңдеп елге оралғанымда Иса акынның Жеңіс күніне екі ай калғанда кайтыс |5емйганьін естіп, катты кайғырдым. I Жасыратын ештеңесі жок, кейде: «Осы Мүзафар мүкым казактағы мзкал-мәтелді кайдан біле береді?» - деген әзілді де жиі естіп каламын, - деді үй иесі. - Мүны таңдай қағып таңырқамаса да кағыткысы кеп жүретін қүрбы-күрдастарымның сөзі екенін жақсы тусінемін. Осындай әңгімелерді естігенде: «Бүл замандастарым карапайым шындыктың өзін көп біле бермейді-ау» - деп ойлаймын.. Неге дейсің гой? Мақал-мәтелдерге, накылдарға менің бір табаң жакындығымнын күпиясы карапайым. Түңғыш естіген не оқыған нәрлі сөздерді еш уакытта ескерусіз калдырмаймын. Қойын дәптеріме түртіп апамын. Қайталап окимын, зерделеп караймын. Поэтикалык түрғыдан алып карағандагы салмактылығы неде - соны анықтаймын. Осыдан кейін барып алфавиттеп каталогыма жүйелеп жазып, жаңасын іздеуге кірісемін. Мысал керек пе, айтайын. Осыдан біраз жыл бүрын Павлодар облысындағы Краснокут ауданында болып, аудандык партия комитетінің сол кездегі бірінші хатшысы, менін бала күнгі досым Сату Баймағамбетовтың үйінен дәм 105 таггык. Шешей әлі тың екен. Ол кісі әңгіме арасында: «Баягыда біздің ауылда бір ақын жігіт өзінен жасы үлкен қызға ғашык болып касыретке үшырады», - деп сөз бастады. «Өзінен үлкен кызға ғашық болғаны несі екен?» - деп отырғандардын дегбірсіздеу біреуі сөзге араласып еді, шешей: « Е, карағым, онын несіне таңданасын? «Акыл баска қарамайды, ғашыктык жасқа қарамайды», - деп бір тың ой тіркесін айтып салғаны. Мүны естіген мен: «Апа, мына сөзді өзіңіз айтып отырсыз ба? Кімнің накылы? - дегенімде: « Бүл ертеден бар ескі сөз. Бала кезімде естіген болатынмын», - деп жауап берді шешеи. Міне, керемет сөз керек болса! 'ғІ Қанатгы сөздер мен накылдарға назар аудару барысындағы мына бір окиға да әлі есі.мде. Қызылорда облысынын Қармакшы ауданындағы карт мүғалім Әлқуат Қайнарбаевпен мен 1969жылы күзде таныстым. Сол аудан шаруашылығын аралаған сапарымызда бізбен Әлекең үш-төрт күн бірге болып, көп-көп әңгіме шерпгті. Сөзді аялай, күрметтей білетін жан екен. Карт өз айтуынша, Қазакстан Республикасындағы Ғылым академиясындағы қолжазба корына 110 мын жолдай ауыз әдебиетінің үлгілерін өткізген. Ойлап карағын: қандай кыруар еңбек, күш-жігер десеңші бүл! Кейін білдім, сол Әлекен сөз баласын теруші ғана емес, өзі оны егуші де екен. Астанаға оралған соң ол кісіден жазып алған көптеген макал-мәтелдерді «Мәдениет және түрмыс» журналында жариялатканым бар. Олар: «Түйілген адамның тілі байланар. Адаскан адамның басы айналар». « Білім биіктің басында. Ақыл аяк астында». «Түлкіні күрылған қақпан үстамайды. Қүруын тапкан үстайды», - деген жүп-жумыр макалдар еді. Байыптап карасан бүл да жетік сөз. Жетелі сөз. Автордын төлтумасы. Мүзағаң осы сөздерді айтты да сәл үнсіз қалды. Содан соң менің: «Айтыңызшы, өлең қалай жазылады? Ол өмірге оңайлыкпен келеді деп ойлайсыз ба? Бүл жөніндегі өз тәжірибеңізден түйген түжырымыңыз...» - деп басталатын келесі сүрағыма жауап беруге ынғайланды. '■ ' I ; - Өлеңнің өмірге келуі әрқалай, - деді үй иесі жөткірініп койып. - Өз басьш көбінесе оған болат өзектей болар мазмүн, поэтикапык ой таппай кіріспеймін. Алдымен неден бастап, қалай өрбітерімді, немен түйін жасарымды түспалдау, жорамал түрінде аныктап аламын. Содан кейінгі шығарманың қандай ырғақпен, кай көлемде жазылатындығы іздену..., толғану үстінде белгілі болады. Мүндайда тағы бір нәрсені ескеру керек. Ол сені өмірге келтірген өлен жолдарынын бәрі де жазып отырған туындынын түлғасына клетка болып кіріге бермейтіндігі. Ойлану, толғану барысында талай-талай жанама, кажетеіз сөздер де жазылуы мүмкін. Оларды өшіресің, қайта жазасың. Өленнін үзын-ырғасын салуға тырысып отырып, акыры оның өзіңнің көңіліндегідей желісін тартарсың да композициялык кабырғасын калап шығасың. Сөйтіп, осындай енбектенудің аркасында сенін акындық ой-ізіңнің бәрі кағазға түседі... Мойындау керек, бірден өмірге келе қоймайтын, оңайлыкпен жазыла сапмайтын, тез бітпейтін поэзиялык туындылар да болады. Мысапы, 1955 жылы сорабын сала бастаған «Қүрбымнын күнделігі» деген поэмамды 1958 жылы әзер аяктаған жайым бар. «Естай- Хорлан» дастаны туралы да осыны айтуыма болады. Оны мен 1962 жылы бастаған едім. Алты жыл еңбектеніп жүріп 1968 жылы аяқтап шыктым. Аударма саласында да сондай қиындыктар болады. Бүған мысал ретінде Генрих Гейненің сегіз жол өлеңін тәржімалау үшін табандатып алты сағат отырғанымды айтсам, соның өзі жеткілікті деп ойлаймын. Ш Осы арада айта кететін бір жайт, өлеи жазғанда қинапатын жалғыз мен ғана емес сияктымын. Орыс ақыны Е.Шевелеванын «Сәуірмен сырласу» деген жыры 1939 жылы басталып, 1969 жылы жазылып бітіпті. Әрине, Бүдан бір өлеңді 40 жыл жазуын керек деген үғым тумауга тиіс. Әнгіме сөзімнің иін қандырмай елге үсынбау турасында дер едім- Мүндай жағдай оқыс ойлы, адуын да асқак үнді акын Олжас Сүлейменовтің де. басында болған. «Мәскеудің Горький атындағы едебиет институтында окып жүрген кезім еді, - деген болатын ол бірде. - Бір өлең үшін атгай бір жарым жыл еңбектендім. Маған «Огонек» журнапындагы поэзия бөлімінің меңгерушісі, катаң редактор Анатолий Кудрейко тап болды. Бүл баяғыда Маяковскийдің атакты өлеңіне аты іліккен акын еді. Мен Кудрейконың алдына тапай рет бардым. Ол бір жарым жыл ішінде әр жолымды каншама кайта жаздырды, каншама сөзді саралатты десенші? Акыры жақсы өлең дүниеге келді. Ол «Қыз куу» деген жырым болатын. Осыдан кейін Мүзаган да, мен де бір сәтке үнсіз каЛдық. Сагатыма карадым. Әңгіме-дүкен күрғанымызға бес сағаттай уакыт болыпты. Бүдан әрі қарт кісіні кинамас үшін екі-үш сүракты ауызекі түрде жеделдете қоюыма тура келді. - Бүгінгі күнге дейін канша кітабыңыз жарыкка шықты? - Поэзия, эссе, зерттеу... Бәрін есептегенде - 45. Төл туындыларым 38 тілге аударылған. 300-дей ән өлеңдерінін авторымын. 107 - Жаңа бір әзірдегі әңгіме арзсына жеке кітапхананызда 9 мыңдай кітаптын бар екенін айткан едіңіз. Солардың ішіндегі өзіңіз ерекше жақсы көріп, бағалайтыныныз кандай шығармалар. Сөздіктер. Олар елу томды құрайды. Мүның ішінде орыс сөздігінің атасы Дапьдің көзі тірісінде жарык көрген өз сөздігі де бар. Оны мен 1951 жылы Мәскеуде «Букинист» дүкенінен сатып алған едім. Қызығын күні бүгінге дейін көріп келемін. Сізді күнделік жазады деп естиміз... Иә. Ол өзі үш түрлі. Біріншісін күн сайын жүргізіп отырамын. Екіншісі — апта, ай көлемінде болған кызыкты окиғалар, есте калған елеулі сәттер туралы деталь, штрихтарды қамтиды. Үшінші күнделігім... Ол енді ... творчестволык қүпиям. Өмір, заман туралы ойыңыз. Й | | Бүл сауалыңа акын ағаң Қалижан Бекхожиннің төмендегі өлең жолдарымен жауап бергім келіп түр. Әрине, өмір заман жөніндегі ойымды өзімнің поэтикалық туындыларымен де айтып беруге болар еді. Бірак неге екенін білмеймін, Қалижан ағаның осы шумактарын жаксы көремін де түрамын. Мүны акыннын акынға деген күрметі деп түсін. Поэзияға деген махаббат деп біл, жарай ма? Ендітында! ^ ‘ Өмір деген кеңістікте осынау, Мен де күспын үшкан көкте шырылдап, Қүстың ізі көріне ме, досым -ау, Әуезін тек тыңдар мүлгіп шырын-бак. Өмір деген түңғиықтаосынау, Мен де тамшы толкындармен ыршыған. Толқын жарға соғылмай ма досым-ау, Ағынның да жетер жері бір ш ы ған... . Өмір. Оны бүдан артық капай айтарсын, калай суреттеп бейнелерсің?. Егер біреу: « Өмір туралы сыр шертіп, толғаншы»,- десе мүны біздің де айтайын деген, айтқалы жүрген, түбінде айтатын ойымыз екендігі анык. Бірақ ғажабы сол, ол Мүзағаң сөз еткендей акындардын мүны бәрімізден де бүрын айтқандығында. «Хапык кеңесі» газеті. ЗОкыркүйек, 1991жыл. 108 М ы р з а т а й С е р г а л и е в ЖҮРЕКТЕРГЕ НҮР ҚҮЙҒАН Қазак совет ақыны Мүзафар Әлімбаевтін творчествосында, көрнекті калам кайраткерлерінде болатындай, шын мәніндегі адами, рухани, эстетикалық белгілер анык білініп түрады. Ен алдымен Мүзафар Әлімбаев - лирик акын. Түңғыш өлеңінен бастап күні бүгінге дейінгі туындыларында ол жүрегімен кабылдаған өмірдін нәзік қүбылыстарын окырмандарына сәтімен жеткізіп келеді. Лирик деп жалпы атағанымызбен, акын өлеңдерінің мазмүн жағынан болсын, такырып аукымы ынғайында болсын бай екенін көреміз. М.Әлімбаевгың «Тумайды акын жүртын жылатуға» дейтін сөзі окырман кауымға накыл сөздей тарап кетті. Акын созіи түсінеміз, бірак осы арада нактылай кететін жай бар секілді. Шынтуайтқа келгенде, акыннын жүртын жылатуға да хакысы жок емес, өйткені әсіресе поэзия сезімге күрылғаннан кейін окырманын бей-жай калдыра алмаса керек-ті. Жылата отырып ойландыру, көзге жас алдыра отырып тебірендіру, жігерлендіру акынға басты парыз саналмак. Айталык, Естай мен Қорлан тағдырын нәзік ситуациялар аркылы бейнелеген түстарда оқып отырған адамның бір сәтке «босаңдык» көрсетуі ғажап емес. Сол «босаңдыкты» білдіру үстінде окырманнын әлдекімге ызасы келіп, енді біреулерге бүйрегі бүрары И1ЫНДЫК- «Ту тіккен» поэмасында да Рахымның сан қйлы психологиялык сәттерін окығанда, әлдекім өз басынан кешкендерін есіне алады немесе жекжатын есіне түсірер, майданда каза болған жарын есіне түсірер — капай болғанда да, осылайша, бір жағынан, күрсініс білдіріп, екінші жағынан, кас дүшпанға жүдырығын түйіп, тістеніп отыруы, сөз жоқ, шығарманын әсері. Мүның аты - акыннын алдынызға жайып салған ак көнілі, сезімге бөлеп, киюластыра суреттеу кабілеті. М.Әлімбаев - әнге арнап сәтті өлеңдер жазып жүрген санаулы акындардын бірі. Әдетге акын атаулынын бәрі бірдей бұл максатгы у стана бермейді: біреулері оны творчестволык нысанасына алмауы мүмкін, екіншілерінін шеберлігі жетісе коймайтыны да бар. Ал Мүзафардын бүл саладағы енбегінін жемісті болу себебі - санаулы шумакта адам жанын баурап алатындай сезім сырын таба алатындығы, сөздердін ән әуеніне сай орната бшетіндіп. Әнші- акындарға бүлардан баска талаптар да койылатыны белгілі. Сонын бәрін тиісті дәрежеде орындай алатын акыннын каламынан көпшілік ыкылас коя айтып сүйсіне тындайтын ән туатыны тағы рас. 109 Ақ көңіл акын мыңдаған оқырмандарынан, өзінщ і әріптестерінен сыр жасырып көрген жок. Бірде өзінің жекелеген туындыларынын өмірге қалай келгенін әңгімелесе, енді бірде катарлас немесе аға акындардын творчестволык тәжірибесін сөз етеді, Тағы бірде жастарға сәт сапар тілеп, ағалардан алған ғибратын көптің есіне сала жүреді. Бүған коса, Мүзафардың естелік жазу, эссе күрастыру жағынан да берер үлгісі бар. . ■ Мүзафар Әлімбаев сан кырлы талант. Онын талантынын кай кырын сөз етсеңіз де, алдыңызда акын бейнесі түрады, сөз кадірін кастерлейтін азамат түлғасы турады. Акын ағайындарына өзі қойған талап түрғысынан айтқанда, ол - «жүректерді нүрлантуға туған» жан. Бүгін алпысқа толып отырған көпшіліктің сүйікті ақыны бүл мүратынан ешбір айнымаса кәміл. «Социалистік Қазақстан». 18караша 1983жыл. Әбдіраш Жәмішев БАЛА СЕЗІМ ІН ІҢ БАПКЕРІ Бала десе бәйек боп, бапа көрсе өбектеп, оларға өлеңімен өмір танытып, өріс ашып, өнер үйретіп жүрген ақынымыз - Мүзафар Әлімбаев. Тыңбай тағылым берер тәлімгер, ерінбей еңбекке баулыр бапкер аға десе де, әке десе де, ата десе де болғандай. Бір қыры С. Маршакпен, бір қыры К. Ушинскиймен, бір қыры Л.Кассирмен, бір кыры С.Михалковпен байланысып жаткан, қазак ағартушысы Ы.Алтынсаринмен уызында жарыған, қаламдас ағалары Ө.Түрманжанов пен С.Бегалинмен үзеңгілес жүріп үлгі алған бүл акын өлен мен педагогтық касиетті канына қатар дамыта білген. Балаларға арнап шығарма жазу, бала өмірін әрі біліп, әрі тартымды суреттеу - таланттың ерекше кырын талал етер жүмыс. Екінің бірі бара бермес, өйткені, екінің бірінің қолынан келе бермес творчество тарауы бүл. Мүзафар Әлімбаевтың сол киын жанрда жан кинап, жүрек жандырып, қол талдырып жүргені - балаға деген махаббат пен бала тәрбиесі саласына саналы жауапкершілік сезімінің аркасы. Ұрпак тәрбнесі, қоғам болашағы ойланбас, толғанбас мәселе емес. Я «Лениншіл жас» 22тамыз 1984жыл 110 Н ы ғм ет Ғабдуллин Т ІР Ш ІЛ ІК ТО ЛҒА У Ы Халык жазушысы Мүзафар Әлімбаевтің поэзиялык шығармапарынын екі томдык көлемді жинағы жарыкка шықты. Акын окырмандарға арнаған апғы сөзінде көркем туындынын биік касиеті турасында әдемі пікір айтады. «Әрбір шынайы шығарма - комакты поэмадан бастап, шап-шағын өлең жырға, немесе, төрт жолдык рубайға дейін - асыл тастан жалғыз дара қашалған аса кымбат сыр сандыгы... Әбдіресандык ішінде жауһар жиһаздар салынған: сергек сезімдер мен асыл ойлар. Олар халык тарихы шежіресінің келісті кестеге түскен хүсни күнды, сыршыл жырлы бір бөлігі болып жаралуы шарт», - деп ой түйеді. Акын осы тапапты, ен алдымен, өз көркем туындыларына жогары өлшем түтады. Екі томдыкка енген, көлемі жағынан үлкенді- кішілі жырлар тізбегін түтас алып карағанда, бәрінің ортак өзегін, біріне-бірі сабакталып, үласып, тереңдеп отыратын сапмакты ой желісін көреміз. Осы жырлардын мазмүнын байытып, ішкі қуатынын әсерін арттырып түрған және бір тартымды сыр мынада: акын әр шыгармасына өз өмірінің шындығын өзек етеді. Бүл - кездейсок күбылыс емес. Акыннын тіршілікте көргендері мен басынан өткендері - тағдырдын оған ғана бөлген бөлек сыбығасы емес, каламгердін бүкіл замандастары бастан бірге кешкен, бірге көрген ахуал. Мүзафар Әлімбаевтын екі томдык шығармалар жинағынын үлкен бөлігін бапаларға арналған өлендері күрайды. Бүл жырлары негізінен «Бүлдіршін, бүлдіршін күнмен бір күлсін» деген бөлімде топтапған. Атап айтуымыз керек, Мүзафар Әлімбаев - казак балалар Л Я әдебиетінің, оның ішінде казак балалар поэзиясынын өркендеп - дамуына үлкен енбек сініріп келе жатыр. Акыннын балалар поэзиясынын мазмүны мен түрін байытуға коскан көп сапалык жаңалыктары, көркемдік үлгілері бар. Акыннын поэзиялык шығармапарынын жинағын окып шыкканда және бір жайға сүйсінеміз. Ол - казак өленін тереңдету, күлпырту жолында тынымсыз енбек етіп, тапмай ізденетін касиеті. Бірак акын өнерді күлпыртар жаналыкты футуристерше іздемейді, өнердін өз дәстүрінен және халык творчествосының ескірмес үлгілерінен табады. Акынннын «Жалғыз жолды жырларынын» ішкі мазмүны макал-мәтелге, сырткы бітімі шешендік толғауға үксайды. Бірак екеуіне де телу өнер жаратылысына жат. Біріншісіне косайын десен, макал-мәтелден ырғағы бөлек, екіншісіне жаткызайын десен 111 шешендік толғаудан әуені өзгерек. Біздің ойымызша, бұл «жалғыз жолдарды» «жыр» демей, өлең ырғағына салып айтылған накыл сөздер деп атаған макұл болар. Сонымен, акынның поэзиялык шығармаларының кос томдык жинағын окып шыкканда алған әсеріміз рухани әлемімізді одан сайын кеңейтеді. Аталмыш жинақтағы ойлы жырлар - аға акын бастан кешкен тіршіліктің үлкен толғауы. < |Щ Й | «Егемен қазақстан». ЗОмамыр 1998жыл. Сатыбалды Даумов ТІЛЕК і Мұзафар Әлімбайға Шәкірттік шак. Ж ыркеші. -'4;:-- КазГУ залы. Сокты кенет өлеңнен кайғы ызғары. , «Хат ішінен қақаған аяз шыкты»... й и ш Зал мүздады, тамырда қан мүздады. Хат ішінен кім білген қыс келерін. «Жас келіншек булығып, тістеді ернін». «Қүлан безді жерініп өз қағынан»... Зал тым-тырыс тартқандай ішке демін. Жыр өзені тасыды, сең бүзылып, Карай бердім акынға мен қызыгып. Сол қаппында сол бір кеш бүгін тағы, Жанарымның алдына келді жүзіп. Сол ақынды мен бүгін кайта көрдім, Жырларын да күбірлеіі айтады ернім. Отыр бүгін төрінде ол әр қазақтың, Қүрметіне бөлініп байтақ елдін! Көрдім т ағы ... , . . - * о Қырык үш жыл кө^геніме! Қырык үш жьіл соңына ергеніме! Ізіне егер іні боп іЛесе алсам, 1 ^ Ш * 1 ф щ Шықпадым деп окінбен торге бірге. Көрген сайын мен оны калам өсіп, Әр сөзінен шуақты самал есіп. Әнүран боп үйықтатып бар қазақты, ’* Әнүран боп әр таңда ол қагады есік! Тізіп сөздің маржанын,жыр акығын, 112 Тапты ма екен өмірде ол, сірә, тыным?! Жалбарына тілеймін, о, жасаган, Жаусын оған қашанда ракымың! I караша, 1998ж. Эсет Беисеуов Оспанхан Әубәкіров, Жүбан Молдағапиев, Сағи Жиенбаев композитор жүрегін бірден түсіне қоятын акындар еді. Ал, Мүзаған, Мүзафар Әлімбаев казаюгын кәдімгі классик акыны ғо0. Шәмшінін «Акмандайлым», «Аксүңкарым» сиякты әндеріне бүрқыратып текст жазды. Ол кісінін халкым деген жүрек соғысы өзгеше. Менін де әндерімнін көбісінін сөзін Мүзаған жазған. «Казак әдебиеті» газеті, 30 казанЛ998ж. Хайдолла Әбдірахманүлы МҮЗАҒАМА! Өзінізбен талай өрді бірге астық, Өмір сазын бірге шерттік, жырластық. Көңілімізге селкеу түскен кезі жок, Бауыр түттык, жакын болдық, сырластық. Түлпар ед деп, сүңқар ед деп Сізді мен, Бөтен жандай калай мақтап үздігем. Ал егерде, сынға түсер күн болса, Бір өзіңе тенемес ем жүзді мен. ■ й . к I қараша, 199ож. Г үлзира С ерғазы А ҚЫ Н Д А Р У А Й Ы М Н А Н А РЫ Л М А И Д Ы Мен үндеспей, үндемей отыра алмаймын. Мен ақ кағазбен тілдесемін. Токырау, тоқтау - ой үшін өлім! Өзімді-өзім өз еркіммен неге өлтіремін?! М ү з а ф а р Әлімбай. 113 Қазіргі казак әдебиетінде, қазіргі казак поэзиясында жалпак жүртының жаңадан тіл ашкан бүлдіршінінен бастап, аз-көп жасаған ғүмырында әледенеше кыр аскан кариясына дейін жаппай окитын да танитын каламгер бар ма? Бар! Ондай каламгердің бір-екеу болса біреуі, ал егерәки біреу ғана болса сол бірегейі - әдебиетіміздің аксакапдары малдас күра жайғасқан күрметп төр жактан түлғасы көзімізге жылыүшырай шапынатын казактың көрнекті акыны, Қазакстаннын халык жазушысы - Мүзафар Әлімбай! Ертіс жағалауларынан арман-киялы аккарлы Алатау жакка шарк үрған, ал бүгінде Алатаудан да аскак мүзарт шындарға карай канаты талмастан биіктен биікке самғаумен келе жатқан мүздыбапақ атакыран ақынымыз Мүзафар Әлімбай әлемі хакында әлімше толғанып, тебіренуге тырыссам, тіл үшына бір ғана сөз орамды орала берер еді: Ой! Адам„ азығы мен казығы, жетпіс бестің жотасына шыккан жампоз .Мүзафар Өлімбайдың өмір бойғы азығы мен кемел қарттығындағы қазығы - О й! Ц | кэт Алатаудай боны болмаса да орда-орда ойы бар, ой-тенізге сүнгуір кемесін жүйтки жүздіруден жалыкпас, бүгінгі заманымыздын ойшыл қарттарының бірі - біздің осы Мүзафар атамыз! Әдебиеттегі әріптестері мен іні-шәкірттері койған атпен атасак, бүл Мүзаған - ^ ... ой-арманынан ой-олжасын тауып, канжығасын күнде кандап отыратын сөз саятшысы, ... санаусыз күндерде жамаусыз ойлар өріп... зердені сілкіндіре оятар көсем ойлардан әсем зер соғушы соз зергері, ... түн жарып туар аймен арбасып, түн жарып туар ойдын кырағы корушысы, ... тосын-тосын ой толкындарынан түйін-түйін тағлымдар түзген тәлімгер! - Мүзафар Әлімбай - түйыққа тірер таяз ойдың емес, түңғиыкка жетелер терең ойдың, накыштап айта білгенін айшыктап жаза алатын кемел ойдың казіргі кемеңгері! Мү^афар Әлімбай - айлары өткен сайын ойлары көктей түсетін, жылдары озған сайын жырлары тозбайтын тарландар тобынан! М.Әлімбай жырлары мен ойларына басалқылана, баға бере сойлеу м£нің колым да, жолым да емес екенін өзім де жақсы білемін. Өз туындыларына өзінен артык төреші іздемейтінін М. Әлімбай әлдекашан аЯтып қойған. Акын Мүзафар талантына төрелік айтып тастаған тар^аңдар басында классик, проза пайғамбары, казак кара сөзіндегі хас ақын Мүхтар Әуезовтің өзі түр. Кеңестік кезеңдегі қазак поэзиясын салмактай келе, жаңа заман акындарының ізденістері 114 жайында салиқалы пікір-пайымдарын айтатын «Жыл келгендей жаналық сезінеміз» ( 1960 жылы жазылған, ТШЖ, XX-том, 1985, Алматы) атты мақаласындағы «...С әкеннен бастап Қ асы м га дейім. Қасымнан М .Ә лімбаевқа дейін...» деген жолдар бүгінгі ардагер акынның шығармашылык бастау бел-белестеріндегі қалам карымынын қандай болғанын білдірсе керек. Осыдан тура он жыл өткенде халқымыздың біртуар ірілерінін бірі, сарабдал сыншы Ілияс Омаров «Қадірлі Мүзафарға» («Қазак әдебиеті», 21 қаңтар, 1970 жыл) былайша хат жазады: «Сіз әлі каркыны басылмаған шабыстағы ақынсыз. Бергендеріңізге ризашылык білдірсек, келешегімізге әлі де көп-көп үміт артамыз. Сіз ақыргы сөзіңізді әлі айтқан жоқсыз. Оны өзініз де орынды айткан секілдісіз: Ен жаксы өленімді, Мен әлі ж азган ж оқпы н Іздеймін керегімді, Ішінде маздап оттың!» Ал, ақиык ақын Мүкағали «М үзафар - ойды ң ақы ны . Ш ы гы р и іы кты н ішін ш ы р ай налган тү тк ы н д агы а қ тиін іспеттес ойнакы сөздің емес, сезгені, түйгені мол ойды ң ак ы н ы » деп кетіпті, «... ізденгіш те тапкыш, көп оқитын, көп түйіп, көп ойланатын бейнеткор да еңбекқор акын Мүзафар Әлімбаев...» деп сүйсінеді. Онын осындай алуан касиет — кырларын каһарман Бауырдон Момышүлының, ел ағасы Димаш Ахметүлынын, коркемсоз »льіптары Сәбит Мүканов пен Ғабит Мүсіреповтін, алдындағы лкын ағалары Қалижан Бекхожин, Әбу Сәрсенбаев, Әбділд* Гәжібаев, Дикан Әбілевтердің, коптеген озі түрғылас талантгардың пікірлері асыра айкындай түседі. Сонда менің Мүзафар дтамды адамдык ойдың абзал әбзелгері ретінде дараламак ниеттегі шалкыламаларым өз кезеңінде лек-легімен лекіген сәуегей сәулвлі лебіздердің көлеңкесі болыпты да шыгыпты-ау. А л айда, әдеби^г табалдырығында түрған жас шыбык калам иесі, мен, Ә л ім б а ^ т а й азамат-ақынға мүзафар-маржандардан сүзіп отырып м арапэт - мадак аитуға жарағанның өзін зор мәртебе түтамын. Он үштен жаңа асканыңда түңғыш рет мақамды жыр - «Жүсіп- Зыликаны» тыңдады. Жырау қиссаны таң атканша жырлады, бапа Мүзафар болса бірге егіліп тан атканша жылады. «Жауыздыкка карсы жаным түршіккені, жүлдызым карсы бола бастағаны осы түс екенін енді ангарғандаймын» деп еске алады ақын бүл окиғаны коп кейін. Ал, біз бүл Мүзафар жанына ақындык дәні егілген түс деп бағамдаймыз. Жүсіптін ағаларынан көрген зорлыгын өзі шеккен 115 корлығындай көріп егіле-езіле жаны аши жылаганынын бір себебі - жетімдігі еді. Сегіз жасында әкеден, он үш жасында шешеден айырылды. Әке қайырымына кенеле алмады, ана мейіріміне канбай калды. Әке мен шеше жаксылықтары жайында өзіндей аз жазған жазушы жоқтай көрініп, сүйегі жасып қалатыны сондықтан шығар. Дүниеге жаратушы жақсыларын тірісінде піріндей көрмейтін кей үл- қыздын астам парыксыздығына, үлылірдың үрпактарының ата-ана өнегесінен өндіре -сөйлеп-жазуға қүлықсыз-қабілетсіз келетініне қатты күйінеді. ,.. гн^ * Ата түқымында ақындық жоқ. Бала күйінен үстаздықты мүрат түтты. Әкесі осы ғасырдын басында Уфадағы Ғалия медресесін Бейімбеттерден бүрын бітірген мүғалім еді, атамекен Маралдыда жәдитше ашкан мектебін ағаш үйі әлі күнге калқайып түр. Ауылға барған сайын, көрген сайын көңілі босайды. Әкесінің інісі - Ахметжан да мүғапім болатын. Ақындық қасиет Мүзафарга нағашы жүртынан жүғысты. Туған нағашысы - Әбдірахман Тәтембайүлы Султанов деген ағартушы-акынды, «Айқагі» журналының авторын жаңа оянған оқымысты қазақ қауымы жақсы таныды. Онын інісі, Қазақетанның еңбек сіңірген дәрігері Ғалым Сүлтановтың майдан даласындағы жанкиярлык арашашы енбек-ерлігі ел есінде калды. Бүлардың өзі - атышулы Жаяу Мүсаның жиендері. .Ауыл мектебінен соң педагогикалық училище кабырғасында мүғалімдік .мүратын жани бастаганда соғыс өрті лап етті. Он сегіздегі өрім жас өз қалауымен сүранып майданға аттанды: С оғы с кеуде-кабы м ды К өктеп өтті оғы м ен, С оғы с менің тән ім д іч X ’ Қ а к т а п өтті ш огы м ен ,Һ -.1 *_ ., ‘ чв; , ^ Іш тегі о ты м өшпеді Vм ы т ы м ба он ы мен?! %. Т а у с ы л а р м а естегім Ж азсам д а том-том ымен?! Сегіз жылға жуық әскер сапынан босай алмады. Әдеби талабының, ақындық талантының арқасында ғана Қазақстан өкіметінің шақыруымен 1948 жылдың көктемінде елге оралып, ат басын бірден Алматыға бүрған салт басты, сабау қамшылы жігіттің жалгыз чемоданы, бір дәптері ғана бар еді. 1948-1956жж. аралығында «Пионер» журналының поэзия бөлімін баскарып, өлең сүйгіш жас өспірімдердің талап-түлпарын қамшылап, қамқорлады. 1956-1958 жылдарда «Қазак әдебиеті» газетінде басшылық бедерін калдырды: көркем әдебиет болімін 116 меңгеріп, Бас редактордың орынбасары болды. Үстаздықка бейім әрі балажанды мінез-табиғаты қазақтың жас жеткіншектерінің тілін сындырып-үстартатын, туған тілімізге деген қүрмет-күштарлығын арттыратын тәрбиелік бір басылым-күрал керегі туралы іштей үнемі үрандап түратын. Арманына 1958 жылы колы жетті, шуақты шілдеде дүниеге келген «Балдырған» балалар журналы республика бүлдіршіндерінің - бірнеше буын үрпак өкілдерінің бапалык шағының базары мен ажарына, киелі сөз өнері бастауларына баулитын байыпты-үқыпты бағбанына, адамдық әліппесінін ережелеріне үйрететін үлкен мектепке айнапды. Қазақ балалар әдебиетінін мөлдіреген айнасы, бүгінде кырык кырдан асып отырса да мәңгі сәбилік сыпаттан айнымас, бала келбеті жайрандай күліп, бала жүрегі дүрсілдей соғып түрған «Балдырған» басылымынын өзгелерге ойыншыктай оңай көрінетін ауыр жүгін Мүзафар Әлімбай ширек ғасырдан астам уақыт аралығында журналға тапжылмастан редакторлық етті. Соғыстан кешігіп келген солдат әдебиеттін майданына да кешігіп кірді. Алгашкы кітабы 29 жасында жары к көрді, күралыгітас- күрдастарынын біркатары баяғыда-ак бірді-екілі кітаптардын авторы болып үлгерген-ді. Алайда аз үйыктап, азапты көбірек шексең, калам сыбағасын әбден толтыруға болады екен. Бүгінде әдебиеттін әр түрлі жанрындағы (поэзия, әдеби зерттеу, фольклортану, халык тағлиматы, эссе, очерк, естелік, ән өлеңдері) елу төл туындынын авторы. Әсіресе, казіргі Қарасай көшесінін бойындағы жиырма жыл жан«аттап келе жаткан қара шаңырағы каламгерге күтты коныс болганға үқсайды, 21 кітабы окырманына осы үйден жол тартты. Бүл басына бүтін баспана бүйырмай, пәтерден пәтер ауыстырып, кала кезіп жүргенде, қүрдастарының бірнешелеген бөлмвлі жеке жайлары болды. Алпысыншы жылдары олар «Волганың» ак-көгімен жүйіткігенде, бүның аяғы сексенінші жылшірдың ішінде ғана дамылдап-демалды. Абай атындағы мемлекеттік сыйлығын да түрғыластарынын бәрінен кеш, 61 жасында «Асландағы әпке» атты балалар жинағы үшін алды. Мүзафар Әлімбай поэтикасынын үш тағанды тірегі іспетті «Естай- Қорлан» ғәшыкнамасы, «Ту тіккен» және «Қүрыш казак» ерлік- каһармандык дастандары дүниеге келген түсында казак поэзиясьінын ортак жаналык-жеңісі болды, лирика мен эпиканын егіз катар бейнелі үлгісі ретінде мемлекеттік сыйлыкка екі рет лайыкты үсынылды. Алдыңғы толкын ағалардан аттап, өзеуреу өзгенін қолынан келсе де, Мүзафардын колынан келмес еді, екі ретінде де өз аты-жөнін алғызып тастады. 117 1978 жылы «Қазакстан мәдениетіне еноегі сінген кызметкер» атағымен марапатгалып, 1994 жылы Қазакстаннын халык жазушысы атапды. Қазакстан Республикасынын ең үздік мұғалімдеріне тағайындалған «Ыбырай Алтынсарин» медалін калам қайраткерлерінен Ғафу Қайырбеков екеуі өңірлеріне такты. Алматыдағы Шокан Уәлиханов атындағы №12 орта мектепте Мүзафар Әлімбаев сыныбы бар. Бірақ, Мүзағаң адамдык бакыт пен азаматтык болмыстын батпан салмағын ешкашан ешбір атак-абыроймен өлшеп-безбендеп көрген емес. Оған « Көніл күнділігінен» көшірілген мына жолдар куә: « Табандылык атты так ы т - такка мініл, талант атты тәж киген калам гер бакы тын немен өлшей аларсын?!» Әдебиетіміздін бағыты да бар, бакыты да бар бүгінгі алып кемесі Мүзафар Әлімбайдың шынайы шыны осы. «Ш айы рлы к жолы - шартарап, Болганым жок түсініп!» Кеше Сыр бойынын серісі — Шораяктың Омары осылай десе, бүгін Маралдының марқаскасы - Мұзафар Әлімбай былай дейді: « Сөйлемесем өленмен Өлім жетпей елем мен!». д Өнер - өрнектері мен мүра-мүрағаттары аркылы өз аттарыман катар туған топырактарының да атак-айбынын аспандаткан небір үлылар мен үлағаттылар жайынан әңгіме айта келіп, « осы мен Маралдыны әдеби картада дәл сондай ыстык нүкте ететіндей енбек кылдым ба?» деп толғанады. Біздіңше, кешегі Естай, бүгінгі Мүзафар туып-жырлаған Маралды - мекен әдеби көркем картаға әлдекашан е н д і . “ ' “ . : ^ *** % Сонау кызыл империяның қиянатшыл-кысымшыл кезеңінде-ақ Мүзафар акынның өз поэзиясында тосын тәуекелдік таныткан түстары болды. «Дін - апиын» деген үстем үраннын әр түстан айғайлап түрғанына карамастан 1962-1968жж. жазылған «Естай- Қорлан» дастанында ғашыктық жайынан ғазал шертіп отырып, діндар ауызбен былайша уағыз айтуға үлгереді: Ьаянсыз бұл дүниеде жиган байлык, Түбінде, уа, мүсылман, иман - байлық! Қүдайға күлш ы лы к кы л тірлігінде Ж ү м а к к а ж ү м ы р басы н сы й ган дай ғ ы п ... Бір жарым миллион казақтың басын жүткан ашаршылык нәубеті жайында ауыз ашуға болмайтын уакытта касіретті акикат хақында «Алапаттай мейірімсіз Мешіннің» деп астарлайды. 118 Кеңес замайында кезегі бітпес науканшыллыктын науқасына әдебиетіміздін де амапсыздан шалдығып, шаршап, шашылған кездері көп болды. - Сол жүйкенді ғана емес, талантыңды тоздырар жебір жүйе өткелінен жынданбай аман өткенімізге мын шүкіршілік, - дейді карт акын, - Еділ-Донның косылуын кошеметтеу үшін казак акындарынын жана жырларының жинағын шығару керек болып, кешікпей тағы бір жаңалык көктен түсе калып, тақырып тілеп, жок жерден жауапты болған жазушы жүрт жанталасатын да жүретін. Орыс акыны Александр Безымянский «Тяжелая индустрия» атты жыр жазғаны есімде. Дәл осы аттас романды атакты Александр Фадеев те бастап, аяктай алмай кетті. Қаншама асыл таланттын аптын уакытын осылайша көр-жерге кор кылған тоталитаризм жүйесі осыдан кейін кайдан көгерсін? Акыры күйреп тынды... Үлтымыз бен халкымызды, онын бай тілі мен тар.ихын жокка шығарып, төменсіте шеткақпайлаған нигилистік-мәңгүрттік көзкарас иелеріне карсы: Нанбацдар бейпіл танты кка, Адамнан адам арты қ па? Нанбандар жауыз жантыкка, Халыктан халык арты к па? Баланнан балац кем де емес, Ақыл мен ойга кенде емес. Адамнан адам кенде емес, Халыктан халы к кенже емес,- деп өткір дау да айтты. «Сынғырласа Абай айткан келісім, Өрнекті жыр оку деген мен үшін: Қаңтар кыста шырын жүзім үзгендей, Аптап шөлде айдын көлге жүзгендей»,- деп өзі жазғандай, жас болсын, жасамыс болсын кашанда акын адамнын кызығушылығын һәм кызғанышын оятатын жақсы поэзияны оқуға деген іңкәрлігі бір сәт суынып көрген емес. «Қадыр акын - халқынын тарихы мен парасаты, ал Түманбай - жастығы мен махаббаты» дейтін ол маркүм Жүматай Жақыпбаев, Ұлыкбек Есдәулетов, Әдібай Табылдиев секілді інілерінін, кейінгі лектен Бактияр Айнабеков, Әбілғазы Қайырбеков, Тілеуғазы Бейсенбековтердін өлең-жырларына ырзалыкпен сүйініп, тіпті алыстағы беймәлім Марфуға Бектемірова, Тілеухан Мәженов қадамдарындағы жылт еткен ізденіс нышандарына қуанып отырады. Өз әріптестерінін шығармашылығын Мүзафардай кадағалап, комағайлана зерттеп отыратын, поэзияны, жалпы әдебиетті Мүзафардай бағапап, оны күдіреттің күдіреті деп үғынатын адамды 119 қаламдас ағайындардың арасынан кездестірмегенін бізден көп бүрын Мүқағалидай ірі ақын мойындай айтып кеткен болатын. Сапарғали Бегалин, Бердібек Соқпақбаев, Қабікен Мүқышев, Мүбарак Жаманбалинов, Фатих Дінисламов, Қадыр Мырзалиев, Жакып Смақов, Оспанхан Әубәкіров, Әнуарбек Дүйсенбиев, Әбдірахман Асылбеков, Әдібай Табылдиев, арғы-бергі тарихында осындай есімдермен өрнектелетін Қазақ балалар әдебиетінде Мүзафар Әлімбайдың шоктығы биік түрады. Әсіресе, балалар поэзиясында (өлеңдер, ән мәтіндері) көлемі, тақырыбы және жанрдын байтак байлығы жөнінен Мүзафар атаның алдына түсер ешкім жоқ. Балажүректілік, болмыс атаулыны балаша кабылдап* балаша сүю немесе бапаша үнатпау сияқты балалар жазушысының басты да бағалы қасиеттерін меңгерген М.Әлімбай өмір бойы балаларды үйретіп қана емес, балалардан үйреніп те келеді. Оған «Көңіл күнделігіндегі» кішкентай достары туралы « Балалардың ақындық қиялы үщқыр», «Бала біткен шетінен туасы талант», т.б. жолдары куә. Мүнда ол балалар поэзиясына тән қасиеттердің қандай болуы керектігі туралы 16 ережені жаңғақша шағып, тізіп, түсіндіріп береді. Балаларға базарлык - туындыларына тән «мінездерді» де мәністейді. Сәбидің ой-дүниесін шыңдамайтын шиырлы шығармалар мен бапаларды алдауға болмайтынын айтады. « Менің кітаптарымды окып өскен бала ана тілімізді әрі жақсы, әрі таза біліп шыға алар ма еді? Осы сүраққа оң жауап табыла ма, табылмай ма? Сенің ойынды білсемші.. Сенің ойынды білсем де, білмесем де мен тілдік ізденістерімді тыйған рмеспің, тыймаймын да. Ғүмыр бойғы күштарлығым сол!», деп толғанатын акынға оқырман ойын мен айтқым келеді: Біздер, қазіргі үстаздар мен ата-аналар, өз шөкірттеріміз бен балаларымызды сіздің кітаптарыныздың, мақал- мәтел, акыл-нақылдарыныздың рухында тәрбиелеп жүрміз, тәрбиелей береміз. • I «Аңа тілі - ыстық қүшак анамыз! Алдында оның ғүмыр бойы бала біз!» дейсіз Сіз, сеніңіз, ендігі үрпақтың туған тілінде сүйек болмайды. «Үйлену оңай, үй болу қиын», «Төркіні жақын тулағыш», т.б. ел арасына тарап кеткен Мүзафар мәтелдері күн сайын жанарып толығады: «Қазақтың дәмін татқан бар, қазақтың дәмі аткан бар», «Жамандамаса, жаудың іші кебеді», «Кем пары к жарытпайды ел танып», «Алаш баласының аянкес болуға хақысы жок», «Үмыту өткен тарихты, болашақ үшін қауіпті», «Тастанды - ертеңгі қастанды», «Қымбатты қүртпа, кітапты жыртпа», «Кітаптан аяған пүл 120 күтаймайды», «Үйде, далада жерді сабама», т.б. мүндай афорнзмдердін үзын-саны қазір үш мыннан асып кетті. Халыктан үйренген капамгердің сөзінде кашанда касиет бар. Мәселен, «тасырдың күні кокандаумен өтеді, Қоркактын күні копандаумен өтеді», «Жаксынын бәрі - жан туыс, жаманның жаны - тар куыс». Көдімгі казак билерінің шешендік сөздерінін калыбы байкалады. Балаларга туган тарихты мыскылдап үйрету-менгерту максатында туган көрікті-көрнекті жерлер мен казактын аты шыккан ул-кыздары туралы шағын шумактар шығаруда да шеберлік сыры- сыны сүйіндіреді. «Ескерткіш тозса да, Естелік тозбайды, У ак ы ты озса да:, Ойларды козғайды » деп өзі накыштағандай үстаздары мен түстастары, әріптестері мен кадірлестері хакында есте калган есті әңгімелерден өнеге шертуден де жалықпайды. 1956 жылы Талдыкорған өңіріне бірге сапарлағанда сыйлаған көзілдірік кабын киелеп сактаумен келе жаткан заңғар Мүхтар Әуезовтен бастап, өзінің үзеңгілес адал акын досы Сырбай Мәуленовке дейін казактын әдебиеті мен өнеріне өлмес-өшпес колтанбалар қалдырған 64 адам туралы кітапка енген де, енбеген де естеліктер жазыпты. Мүзағаң сексенге келгенше сегіз жыл естелік жазбайтын серілердін селкостығын кешірмейді. Ол ойда калғанды оңды-солды бүркыратып жаза берудін емес, жас буыннын көкірегіне сәуле себер сөлі бар дүниелерді әсерлі әнгімелеп берудін уәзипалығын айтады. «Өнер - бәсеке, өнер - бәйгі! Бағыңды күнде сына!» деп күн сайын калам каузап, үзіліссіз ой козғайтын акын-каламгер түрмыстык күнделіктен баска « Көңіл күнделігі» деп аталатын әдеби күнделіктерін жазып-жариялауды дағдылы дәстүр етіп келеді. Бүл - әдебиетіміздегі соны үрдіс. Окырман М.Өлімбайдын «Көніл күнделіктерімен» екі рет кауышты, енді үшіншісі өз окушысымен сырласар сағатын тосуда. Ойлар, әлендер акынды тура бүйірінен түрткі пегендей түн ішінде оятып алады. Жастығынын астында қаламы-кағазы жатады, түсындағы шамды жағып жіберіп, жазып ала кояды. Акыннын өзі жүрек - акыннын адал катип хатшысы. Бір күні сакалды басымен азаматтығына лаиқатсыз қылык-касиет адамға ренжіп еді, түн алдында «Шашыннын ағарғанын көрсем де, басыннын санарғанын көрмеппін-ау» деген ой орамы назарын кілт аударып қаламына жармасты. Ел-жүрт аркапы аруақты Нүрғисасынан айырылып күніреніп-шулап жаткан каралы күндерде былайша тебіренді: Жан аз ба танкалдырған өмірімен, 121 Теңдессіз ерлігімен, өр үнімен?! щ Ер көп пе қайыстырып кабырғасын I Жүртты дүр сілкіндірген өлімімен?! Өзін-өзі «Бүрынғы Мүзафар сал, Бүгінгі ызакор шал» деп жарасымды келемеждейтін акын соңғы жылдар жүзінде «Аяқталмаған актарылыстар» ( өзегі — XX ғасырмен коштасу) атты жана жырлар жарлауытын жағалап кетті, кашан шегіне жетері белгісіз... Түлымшақты қыз күнінен білетін Шапау Сүлейменқызымен жарты ғасырға жуық отасқан аяульг жар Мүзафар - өнегелі әке тәрбиесін үлдары Арнүр (энергетик ), Жаннүр (мүсінші), Баламерге (сәулетші), ақылман ата тағлымын немерелері Ая, Әсел, Бақтияр, Әсет, Жәнібек, Балнүрға сіңіріп, көпке шашкан шапағатты сәулесінің шалкыған нүрына өз шаңырағы мен енші бөлген отауларый бөлеп келеді. ' О, тоба, кайттым астам райымнан, Т ілейм ін мейір-ш абхат қ ұ д а й ы м н а н ... Деуші еді аксакалдар (рас екен), Акындар арылмайды уайымнан! Біреудін иіаттығынан мұңым кымбат, я I « • Я * • в Ш * Щ ф » 1 ■ _ ‘ л Ж атса да жүрегімнің түбій ты рнап, Меніц мұным туады Ел камынан Көремін бірінен де бірін кымбат. Бүл жүрегіндегі жылы сезімдері көңілдегі көрікті ойларға үласып, тілінен тәтті сөздер болып төгілетін акыннын ойшыл, уайымшыл табиғатын растайтын бір ғана шумақ. Сөз арасында Семей жеріне оралғрнымды, Дегелеңде «зиянсыз» жарылыс болғанын, Актау атом электр стансасының радиоактивтік қалдыктарының Семей топырағына әкеліп төгіліп, көміліп жатқанын айтқанымда: -Не. дейді?!,- деп көзі шарасынан шыға шошып кетті қарт. Мен ақын исаныңа тағы бір үлы уайым, үйқысыз түн сыйлап кеткеніме өкінбедім. Өйткені, осындай күнімен ойлап, түнімен уайымдайтын ел- жер камын жегіщ, бүкіл адамзатгы өзінен баска бірде-бір пана жоқтай сезініп,, баршаның мүңын мүңдап, жоғын жоқтайтын карттарымыздын аркасында мынау дүние дін аман тү р ... Өзі «Қыршын классик» эссесін арңаған Сүлтанмахмүт Торайғыров он үш жасында-ақ «Секілді өмір кыска, жарты түтам» деп тебіренген екен. Сүлтанмахмұг, Мүкағали, Төлегендер түгесіп тауыса алмай кеткен өмір сырын, көздің аясына, көнілдін сабасына сыймайтын үланғайыр ғаламат сезімдерді сөздің аясына сыйғызып, аяғына дейін жеткізіп айту үшін де қазактын сіздей акындары Жамбыл жасына жете - аса үзак жасаса екен! 122 Ал, өле-өлгенше қолынан суымаитын каламы сусымайтын азаматтығымен ардақты да айбынды ақынның сөзі өзінен үзак жасары сезсіз. Үлтының ізгілігін, үрпағының ертеңгі игілігін ойлап, бүгінінің бейнетінен безінбей, жан бакпай, ой бағып, жырлары - ойларымен жекенің ойын оятып, көптің көңілін оятып, шыншылдығымен шуак шашкан «алаулы оты - аяулы сөзін» шуда-шуда шумактармен шырайлы шүбатудың да, жүмыр-шымыр ширатып, кыска-нүска үксатудың да, оны жамағатына тағлыматтап таратып, кажетіне жаратудын да үздік үлгісін көрсетуші сөз зергері - ғылымгерінін, жырдың інжуі мен ынжығының тарлан таразгерінін, әуен-теңізде аккудай жүзген «өлең-сөз» сазгерінің толыкқанды түлғасын казіргі әдебиетіміздің ғасырлар тоғысындағы тамыр соғысы, арна-ағысында тек Мүзафар Әлімбай бейнесін көреміз. Елағасы Нүрсүлтан Назарбаев тәуелсіз еліміздің түнғыш Президенттігіне де сайланғанда да «Токсанға келмей тактан түспеңіз! Жүзге жетпей аттан түспеңіз!» деп дуалы аузынан ғүмырлы тілеу тілеген данагөй де батагөй карт осы Мүзафар Әлімбай болатын. Абыз деген киелі иісті бір ауыз сөз ауызға оралалы. Мұзафар Әлімбай - замана абызы! Бүған ешкімнің таласы жок. «Алматы акшамы» ЗОказан, 1998жыл Қабдеш Жүмаділ ТАҢҒАЖАЙЫП ДҮНИЕ Ғүмырнамалык роман Осындай ырду-дырдумен жүріп, жаңа жыл мерекесін де өткеріп салдык. Ен бастысы, бірінші жарым жылдык емтиханнан бәріміз де жаксы өттік. Қазакша сабактардан қалыспайтынымыз белгілі. Қиналатынымыз орыс әдебиеті мен шетел әдебиеті, олардан емтихан тапсырғанда, Рамазан, Несіпбай секілді тәуір окитын студенттер бізге тілмәш боп аударып отырды. Шеттен келгенімізді ескерді ме, әлде біздін әркімнен тірнектеп жинаған білімімізге канағаттанды ма, ол мүғалімдер де жоғары баға койды. Алғашкы сынактан сүрінбей өтіп, ешкімнен кем түспейтінімізге көзіміз жеткен сон, көніл жайланып, болашакка сеніммен карайтын болдык. Сол алаңсыз көнілдін әсері болар, мен кайтадан өлен жаза бастадым. Жазғандарымды Оразакынға көрсетф,едім, ол үнатып: - Жаксы екен. Мыналарды газет-журналга үялмай үсынуға болады!- деді нық сенімнен. 123 - Қайсысына бергеніміз жөн? _ Журналды бірнеше ай күтіп каласың ғой. «Қазақ әдебиетіне» апарайық,- деді Оразақын. Оған мен де қарсы болмадым. Өйткені «Қазақ әдебиеті» - Алматыдағы ең беделді газеттердің бірі. Міне, көктемнің жайма шуақ бір күнінде Оразақын екеуіміз сол сүйікті газеттің редакциясын бетке алып, жортып келеміз. Абажадай үлкен бөлмеде әлденеше үстел койылған. Газеттің поэзия бөлімін белгілі ақын Мүзафар Әлімбаев басқарады екен. Басқапарына бүрылмай сол кісінің үстеліне қарай жақындадык. Бүрын атына канык болғаныммен, акынның өзін көріп түрганым осы. Жасы отыздың ішін енді аралаған, бүйрапау кою шашын оң жағына аудара кайырған, салпы еріндеу келген, кызыл шырайлы кісі бізді жылы жүзбен қарсы алды. Оразақынды бүрыннан біледі екен. Мен жөн- жосығымды, аты-жөнімді айтып, әкелген өлеңдерімді үсындым. Бөлменін екінші жағында, сірә, сырттан келген авторлар болар, төрт-бес кісі дуылдасып сөйлесіп отыр. Есімде калғаны, арапарында акын Қабыкен Мүкышев бар еді. Әлімбаев әлгілердің тым даурығып кеткенін үнатпагандай, қабақ астынан бір қарап қойды да, менің өлеңдерімді окуға кірісті. «Ойпырмай, мына кісі не айтар екен?» деп іштен тынып, мен түрмын. Өлеңді оқыған сайын акынның жүзі мерейленіп, жылына бастағандай. Соны көргенде ғана жүрегім орнына түсті. Мүзагаң екі-үш өлеңді бір деммен оқып шықты да: - Жарайсын, бауырым!-деп қолымды алды. Онымен де шектелмей, ана жақта дуылдасып отырғандарға бүрылды да: - Әй, казактар, бері келіңдер! Мына бала сендердің әкелерің жазбаган өлең жазып әкеліпті!-деді салтанатты түрде. Әлгілердің бір-екеуі орындарынан түрып, бері беттеді. Мүзафар оларга менің «Түнгі жол» деген өлеңімді дауыстап оқып берді. Өлең баскаларға да үнады білем: -Әй, мынау — шынында да, жақсы өлең екен! - Бүл өзі қайдан шыққан ақын?-десіп жатыр. Әлімбаев оларға менің жөн-жосығымды аз сөзбен баян етіп: - Бүл ініміз таяуда Қытайдан келіпті. Көшпенді ауылдың баласы болмаса, каламына мынадай жолдар ілігер ме еді?-деп «Түнгі жолдың» бір шумағын кайталап оқыды: Тау қойнында қалқыған, Отыр ауыл үй тігіп. Шығар казір апдымнан, Оты маздап, иті ү р іп ... ІЩ Ш 24 - Баиқадыңдар ма, осы терт жолда каншама сурет бар?!- деді Мүзағаң сол өлеңді өзі жазғандай қуанып. Сонан соң маған кайта бүрлыды да: - Өленің басылады. Алдағы нөмірге үлгермеспіз. Содан кейінгі сандарынан күте бер!-деді кашан да көп сөзділікті үнатпайтын акын кыска кайырып. Ал менін сол кездегі сезімімді тілмен айтып жеткізу киын. Бүл менің Қазакстанға келгелі акындар сарабынан өтуім ғой. Төбем көкке екі-ақ елі тимей калды. Жылт еткен жаксылыкка қуана білетін кайран агалар-ай! Солардың риясыз айткан бір ауыз сөзі біз сияқты қаншама жасты колтығынан демеп, канаттандырды десеңізші! Сонымен, мен бүл беттегі әдебиет бәйгесіне косыларда түсауымды кесіп, кекілімді сүзген адам — казактың үлкен акыны Мүзафар Әлімбаев... Әрине, ағалардың да бәрі бірдей емес. Олардын да өзімшіл кызғаншағы, күлынын талайтын кубас айгырдай, маңына жан жолатпайтын кытымырлары болады. Ал, Әлімбаевтардын жөні бөлек. Мен оларды таланттардың тәлімгері, батагөй бапкерлері деп атар едім... Айтпакшы, сол Мүзаған өзінін еске сактау кабілетімен тағы да таң калдырды. Осыдан кейін арада отыз үш жыл өтіп, маған Мемлекеттік сыйлык берілген кезде, ол кісі біздің үйде отырып, баяғы «Түнгі жолдың» бірнеше шумағын жанылмай жатка айтып берді... , Айтканындай-ак, менің бір топ өлеңім «Қазақ әдебиетінің» келесі нөмірінде-ак басылып шыкты. «Жүлдыз» журналы, 1998 жыл, №10. Бауыржан Жақып МҮЗАҒАҢНЫҢ АУЫЛЫ «Балдырғаннан» тілі шыккан бала жүр, Көл де, орман да, не керектің бәрі әзір. Маралдының маралдарын көргенде, Акын болсаң, тумай көрсін жаңа жыр. Ауыл, шіркін, сенін жөнін бір бөлек, Ал атыңды шығаратын үл керек. Бір жас жігіт түрды бізге мақтанып, Мүзафардай акын туған мүнда деп. Орман, тоғай төнірегін коршаған, Қарағайлар салып берер ән саған. Шалдай* жақта шалдай шертер шежіре, 125 С ам а л с е к с а с а м ы р ь ы н д а р с а м с а ғ а н К а е * «ерш та*са*иырыя сенне. .?1 Талай сері карат ты еаді жүктеу/скачать 7,8 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|