Қырыкбай Мніанұлы Алдабергенов Ерлаи Мұхтарұлы Арын

Бүл  өлеңдер  бүгінгі  Мүзафар  акынның  көңілге  ыстык  бала 
жырлары.  Аз  сөзбен  көп  ой  айтуды,  айтқанын  мәнерлеп,  мақамдап 
айтуды  Мүзафар  сол  кезде-ак  өзінің  творчествосының  алтын  қазыгы 
деп үкканын дәлелдеп жатуды да артык көрдік.
Ұлы  Отан  соғысы  жеңіспен  аяқталды.  Жауды  жеңген  азаматтар 
гукан  жерге  оралды.  Соғыс  біткениен  кейін  де  Мүзафар  Әлімбаев  үш 
жылдай  әскер  катарында  кызмет  істейді.  Содан  соң  Алматыға, 
«Пионер»  журналына  кызметке  келеді.  Творчествосының  киын  да 
қызык,  ауыр  да  тамаша  шағы  басталады.  Жас  акын  күні-түні  енбек 
етті.  Бірінің  артынан  бірі  өлеңдер  кітабы  жарык  көрді.  «Қарағанды 
жырлары», 
«Биікке-биікке», 
«Қүрбыма», 
«Лирика», 
«Менің 
Қазакстаным»  атты  өлең  кітаптарын  жүртшылык  кызыға  оқыды.  Бүл 
кітаптар  казак  поэзиясына  өзіне  ғана  тән  даусы  бар  жаркын  бір 
таланттың келгеніне куә болды. 
п   {
Кітаптан  кітапка  акын  канаты  катая  түсті.  Оның творчестволық 
көкжиегі д е  кеңейе бастады.
«Қүрбыма»  атты  кітапты  кезінде  қызыға  оқыдық.  Ол  түста 
адамнын  ішкі  дүниесін,  жанын  жырлауға  казак  акындары  батыл  бет 
бүрған-ды.
Іздеме соғыс  ізін жер бетінен 
Уақыт өтпес болар өз бетімен.
Ол ізді  ізде, бауырым ак шаштардан,
Ағанын әжім  сызған  келбетінен.
Акын  ағаның  бүл  сиякты  жырларын  әрқашан  кызығып  окимын. 
Өз  табысы,  өз  маңдай  теріне  өнген  гүлдері  деп  үғынам.  Оның  осы 
түстағы  махаббат  жырлары  да  ішіңді  жылытып,  шынайылығымен, 
мөлдірлігімен  эсер  калдырды.  Әнге  сүранып  түрған  сүлу  жырлар 
келді.  Ән  демекші,  Мүзагаң  елуінші  жылдардың  екінші  жартысынан 
бастап  Қазақстанның  белгілі  композиторларының  музыкаларына  ән
текстерін  үсынды.  Олардың  ішінде  талантты  композиторлар  Шәмші 
Қалдаяковтың  музыкасына жазған  «Ақ  маңдайлым»,  «Ак  сүңқарым», 
Обілахат  Есбаевтың  музыкасына  жазған.  «Өзің  де  жігіт  кызыксын» 
жырларын  бүкіл  республика  шырқады.  Мүзафар  ақын  жүзден  астам 
ән  текстерін  жазды.  Оның  ішінде  маңдай  жаркырап  жүлде  алғандары 
да  бар,  жаман  әннін  кесерінен  өз  сыбағасынан  қүр  қалғандары  да
бар..:. 
•.  - 
•- 
1  ■*  •
Аударма -  халыктарды  жақындастырушы,  достастырушы  үлкен 
қүрал. 
Аударма 
жүрек 
пен 
жүрёкті, 
арман 
мен 
арманды 
жакындастырады. 
Ауыл 
мен 
ауылды 
катар 
кондырады. 
Бір 
дастарканның басынан дәм алғызады.
13

Мүзафар акын  өлең аудармасын өзінше үлкен  бір желілі еңбепм 
деп  есептейді.  Ол  орыстың  улы  акындары  -   А.Пушкин  мен 
М.Лермонтовтың, 
В.Маяковскийдің 
өлеңдерінен 
бастап, 
өз 
замандасы,  Кавказдын  дүлдүл  акыны  Расул  Ғамзатовтын  өлендеріне 
дейін  аударды.  Әсіресе,  аударма  саласында  онын  көрнекті  еңбеп 
болып  есептелетіні  Венгрдің  революционер  демократы,  үлы  перзенті
-  Шандор Петефи жырларын аударуы десек қателеспейміз.
60-шы  жылдардын  бас  кезі  -   акынның  толысу  кезені. 
Творчестволык  марқаю, 
есею  жылдары 
болды. 
Ақын 
қыска 
миниатюралардан  кесек  поэмапарға  қүлаш  үрды.  Бүл  поэмаларда 
замандастарымыздың  ерлік  енбегі  асыл  арманы,  аяулы  махаббаты 
көркем  сөздің қанатына мініп  шарыктай  шыркады.  Азамат акын  туған 
елге,  Отанға  деген  ыстык  махаббатын  паш  етті.  «Қүрбымның 
күнделігі»,  «Алатаудың  баурайында»,  «Қүрыш  казақ»,  «Көк  кілем», 
«Менің Қазакстаным» поэмалары туды.
Мүзафар  акынның  атын  елге  көбірек  мәшһүр  еткен  дастаны  -
«Менін  Қазакстаным».  Бүл  тақырыпка  барғанда  да  акын  азаматтык 
жүректің  лүпілін  тындатады.  Қазакстаннын  бүгінгі  түлғасына 
мактанышпен  қарайды.  Кім  елін  сүйсе,  жерін  сүйсе,  -  осы  дастанды 
бір  окымай  жан  шөлін  баса  алмайтын  сияктанады  маған.  Бүл  дастан 
аркылы  Мүзафар  күлашы  кең,  өрісі  биік,  іргелі  акындардын 
катарынан 
орын 
алды. 
«Менің 
Қазакстаным» 
атты 
лирико- 
философиялык  жаксы  дастан  -   тек  Мүзафардың  ғана  табысы  емес, 
казак  поэзиясының  да  табысы.  Қазакстанның  бүгінін  жырлаған  бүл 
дастан  өз  еліміз  туралы  айтылған  ерекше  жырдын  бірі  боп  кала
бермек.
Мүзафар акыннын бүдан  кейін  де он  шакты  жыр  кітабы  дүниеге
келді.
Акын  сонғы  жылдары  «Естай-Хорлан»  атты  дастанын  жазумен 
болды.  Бүл  ғашыктар  хикаясы  еді.  Бір  кезде  өзі  сонына  еріп  шәкірт
болған  Естай  аға  туралы  жазылған  бүл  дастан  көркем  бояуымен  де, 
терең философиялык тебіреністерімен де қуантты бізді.
Мүзафар  Әлімбаевты  казак  балалары  өзіміздің  төл  жазушымыз 
деп  орынды  мактаныш  етеді.  Өйткені,  акын  балаларға  арнап  оннан 
артық  өлеңдер  жинағы  мен  сурет  кітапшаларын  жарыкка  шығарды. 
Мүзафар  бала  тілін,  бала  жанын  жақсы  біледі.  Ж әне  «Балдырған» 
атты  балалар журналының алғашқы  санынан  бастап  осы  күнге дейінгі 
бас  редакторы  да  біздін  Мүзағаң.  Акынын балаларға арнаған  өлеңдері 
ой-накылығымен, жаттауға оңай  карапайымдылығымен дараланады.
ҚазакТын  көрнекті  акыны  -  Мүзафар Әлімбаев  елуге толды.  Сол 
елу  жылдың  отыз  жылында  акын  жыр  болып  маздапты,  акын  боп
14

арман  күсымен  бірге  үшыпты.  Үлкенді-кішілі  отыздан  астам  өлең 
кітаптарын  шығарыпты.  Оған  сын-зерттеу  мақалаларын  коссақ, 
акыннын  өз  елуін  елеулі  еңбекпен  нүрландырғанына  куә  боламыз. 
Өлең-дастандары он төрт тілге аударылған  акын өзінің бір өлеңінде:
Тумайды ақын жүртын жылатуға,
Туады жүректерді  нүрлантуға.
Өлеңің орамал ғып өтеді олар,
Көз жасын  адамзаттың күрғатуға.
дсп жазады. 
.
Мүзаға  -  кыраны  биік  үшқаны  үшін,  жылдам  үшқаны  үшін 
қүрметгейміз.
« Қ азак  әдебиеті»
26  казан  1973 ж ы л.
Дінмұхамед Қонаев.
«А кикаттан   аттауға болмайды » атты   кітабы нан үзінді 
Сөз  маржанын  ой  түбінен  тере  білген  ақын  інім  Мүзафар
Әлімбаев айтқандай
«Заман азса,
Тіл сөйлемес, пүл сөйлер.
Адам азса,
Діл сөйлемес, жын сөйлердін» 
кебін  киіп  жүрмес  үшін  тәуелсіз  ел  ен  әуелі  елдін  жоғын  жоктап, 
мүңын  мүндар  мінбері  — баспасөзіне  жағдай  туғызып  кана  коймай,
қүрметпен де карай білуі  керек.
«Егеменді  Қазақстан» 
17 ж елтоксан.  1994 ж ы л.
М ҰЗАФ АРЖ АН!  ЕС ЕН -С А У М Ы С Ы Ң !
Қасым  ағаң  айткандай,  «канды  касап»  майданға  мектеп 
табалдырығынан  аттанып,  жалынды  өлен  дәптерлерімен  оралғандар
ішінде сені  өзгеше бір жакын түтар едім...
Сен  акындыгынмен  де,  азаматтығыңмен  де  халық  махаббатына
белендін.  Сен  Естай  ақынды  қайтадан  тірілттің.  Сен  қазақ  солдатын 
Рейхстаг  күмбезіне  көтеріп,  Жеңіс  туын  тіктіртгін,  сен  казак 
Корчагинін  хапкына  әбден  танытып,  топшысы  талмас  канат  бітірдің. 
Бұл дастанын  мүгедек  жанга дәрігерлердін даруынан  да  күшті  рухани 
куат берді. Ол зацғар биікке самғады...
15

Бір кезде  Емельян  Ярославский:  «Егер  Некрасов «Теміржолдан» 
өзге еш  нэрсе жазбаса да, орыс  пролетариаты  оған  ескерткіш орнатуға 
борыштар  болар  еді»,  -  деген  екен.  Мәшһүр  тарихшыныи  осы  сөзін 
дәлм ы нау салтанат түсында саған  да  айтуды  орынды  санаймын.  Сені 
жоғарыда  аталган  үш  дастаның  үшін  де  аялауға  борышты  болар  едік. 
Жә. өзгелері  ше? Отан  намысын  корғап; омырауыңмен  найза омырған 
балауса бапғын  шағын  ше?  Балдырғандьі  баулудағы  ширек  ғасырлык
мазасыз,  ізденіс еңбегін іііе?!
Айналайын,  Мүзафар!  Мен  қазактын  бір  ақсакап  шалы,  батагой
атасы  болып,  сені  күшағыма  қаусырып,  халкымыздын  алғысына
бөлеймін. Жолына нүр жауғай!  Кекселенген түсың бүл.  Биікке самға!
Ак тілекпен Өбу ағаң
(Сәрсенбаев) Желтоқсан,  І 983 жыл.
Бүл  кезеңде  шыккан  жас  таланттылардың  екінші  тобына  Үлы
Отан соғысы түсында шықкан  ақындар жатады.
Бүлардың  көпшілігінің  таланттары  1947  жылдың  ноябрінде
болған  Республикалық  мәслихатта  айкындалды.  Солардын  ішінде 
бүрын  аттары  әдебиетге  мәлім  емес  Тахауи  Актанов,  Мақсүт 
Байсейітов,  Аманжол  Шамкенов,  Зейнолла  Қабдолов,  Мүзафар 
Әлімбаев,  Бүркіт  Ыскаков,  Жылкыбай  Нүрбеков,  Тәкен  Әлімкүлов, 
Нүфтолла  Шәкенов,  Бердібек  Сокпакбаев,  Балтабай  Адамбаев,  Әмін 
Жүбаниязов 
секілді 
жас 
талантгар 
өздерінін 
талантты 
шығармаларымен  жарк  етіп  козге  түсті.  Бүлардын  таланттары  үміт 
туғызарлык,  жаңа  ғана  бүрк  ете  калған  кайнар  бүлактай  көзді,
күнарлы тасқыны бар талант.
Қ алиж ан  Бекхожин 
«Жастар даусы» атгы ортак жинақтағы алғы  сөз.  1949 жыл.
Т ұрсы нбек К әкіш ев 
* 
■'  Қ А Й РА ТТЫ   ҚАЛАМ   Қ А Р Ы М Ы
Кейінгі  інілердін  үркіп,  алдыңғы  ағалардың  армандайтын 
аппысы  қазір  казақтың  калыптасқан  түсінігімен  айтқанда  «жігіттін 
соны,  кәріліктін  апдындай»  өтпелі  бір  дәуірге  айналды.  Олай 
дейтінім,  нағыз  акыл  толган,  сана-сезім  кемеліне  келген,  ел-жүртына 
еСеп  берудін  ж&н-жобасын  жыға  біліп,  алдын  барлайтын,  артын 
шолып  алатын  бір  аскар асу  екені  айдан-анық.  Биіктен  Караганда  ғана 
арттағы  із бар болса бадырайып  көрінеді, жосылып жатады, жок болса
16

енді  оолдырамын, жасаимын депзепн  кырык-елудщ өркөкірек желігін 
жасатпайды.
Алпыстың  асуына  асыл  арман,  зор  міндет,  жаркын  үмітпен 
жетіп  отырған  Әлімбаев  Мүзафардын  әдебиеттегі  іздері  кайсы, 
даңғылмен  тартып  келе  жаткан  көптін  бірі  ме,  әлде  өзінше  сокпак 
іздеп,  содан  жөн  тапқан  даралардың бірі  ме?  Несі  бар,  несі  жоқ  екен? 
дейтін  сауалдар  осы  түста  мыктап  койылып,  оған  тиянакты  жауап 
алынар сәт те осы.
Өмір өрінде талай  жылдан  бері  қол  үстасып  келе  жаткандыктан 
өзім  білетін  жайларға тоқталуды  жөн  көремін.  Алдымен  азаматтығын 
ауызға  алу  кажет  деп  білемін.  Адам  біткеннің  бөріне  бірдей  азамат 
дегеп 
ардакты 
ат 
тағыла 
бермейді. 
«Адами 
материалы» 
келіспегендерге де  акындық дарын  қонатын  сәт те  болады,  бірак өнер 
байғүс  бір  жағынан  сылтып  аксап,  көрер  көзге  онша  жарасып 
түрмайды.  Ал  Мүзағаңның  азаматтығы  оның  ақындығына  күш-қуат 
беретін,  тар  колтықтан  демеп,  өрлі  жерден  асырып  жіберетін  касиет
десем  артык  болмас.  Сонда  біз  үлы  Некрасовтың  акын  болмасаң  да 
азамат  болуға  міндеттісің  дейтін  кемеңгер  нақылын  еске  аламыз  да, 
азаматтығына  дақ  түсірмей  келе  жатқан  Мүзафар  ағамыздын  бас 
әріппен  жазылатын  Ақындығына  дән  риза  боламыз.  1949  жылы 
шыккан  «Жастар  даусы»  жинағына  енген  акындардың  ішінен 
Мүзафар Әлімбаевтың «Түтін»,  «Сүйші бөбекті»,  «Қос  өзен»,  «Сурет» 
сынды  төрт  өлені  үлы  Қасымның  көзіне  ерекше  түсіп,  толымды 
мактауға  ие  болуы  жарқын  келешекке  берген  жолдама  еді.  Сол 
жолдамаға  Мүзағаң  күні  бүгінге  дейін  дак  түсірмей  келе  жатыр 
демегенмен,  кірлетпей,  аяк  асты  етпей,  асып-таспай  тынымсыз 
еңбектенумен  сәйгүліктер  жарысында  шарыктап  алдынгы  лектеКеле 
жатқаны айдан  анық.  Сонда ақындыктың парыз-міндетін  имандаи  сыр 
қылыл түйген мынау:
Тумайды жүртын  ақын жылатуға 
Туады жүректерді  нүрлантуға.
Өлеңін  орамал ғып  өтеді олар 
Көз жасын адамзаттың қүрғатуға.
М.  Әлімбаев  өзінің  Қарағанды  циклымен  алғаш  рет  көзге  түсіп, 
әдебиет  табалдырығын  аттады.  «Литературная  газета»  да  сОл  кезде 
жылы қабақ көрсетті.
Мүзафар  Әлімбаев  акындығынын  ішінде  көз  сала  бастағанда, 
әсіресе осы таяуда шыкқан  екі томдык таңдамалысындағы дүниелерге 
айрыкша  назар  сала  оқығанда  азаматтык  әуені  басым  лириктігін 
көреміз.  «Естай-Хорлан»  дастанына  дейінгі  он  шақты  тюэманың  да 
түп  негізі 
қ~”шлғайыста  жатады  екёй.  Тіпті  әрі-
атындағы  ПМУ-дің 
||
(академик  С.БейсембгТ5'  | 
атындағы  ғылыми
I I
КІТАПХАН Аг'!

беріден  соң  кезінде  әдеби-мәдени  жүртшылык  көтере  мактаған 
«Қазакстаным»  поэмасынын өзі  публицистік толғау  екенін  бүгін  анык
анғарамыз. 
Эпикалық 
шығармаларына 
мүрын 
шүйіре 
карап 
отырғаным 
жок, 
кай-қайсын 
алсаңыз 
да 
Мүзафар 
Әлімбаев 
поэзиясына  тән  ой  мен  сурет,  сурет  пен  ой  жарасымды  бірлестік 
тауып, түтастықка айналатынын  көреміз.  Көнілінді  дір,  бойыңды  шым 
еткізетін  сезім  күйлерінің  екінші  кезекте  жүретіндігі  ой  мен  суреттің 
калыңдығынан  да  болса  керек.  Өзгені  білмеймін,  өзім  ойлың 
қомақтысын, тіпті  қайсы  бір түста  макал-мәтелге,  афоризмге айналып 
кететін 
шүрайлысын 
Әлімбаев 
поэзиясынан 
көп 
кездестіріп, 
анадайдан  көрінетін хас белгісі деп білемін.
Туған елді лайык неге теңермін?
Е л ім -Е м е н : 
^
Жапырағымен  Еменнің.
Туған жердін  нәрін жүтып,
нүр күшып,
Еменімнің арқасында көгердім.
Шапкып  Емен жайқалады  менсіз-ак
Еменсіз мен  қайтіп күнім көрермін?!
М.  Әлімбаев  өлеңдерінде  ой  көпшілік  жағдайда  суретпен
үдыктасып,  түтастыкка  ие  болады.  Оған  осы  шумақ  айкын  дәлел.
Отанды,  туған  жерді  жырламайтын  акын  болмайды,  бірақ  әркім
өзінше,  өз түйсігімен  беруге  үмтылады.  Махаббаттан  көп  болмаса,  аз
жырланбайтын 
осы 
тақырыптың 
көркемдік 
шешімі 
өмірі
табылмайтынын  былай  койғанда,  теңеу  мен  бояулардың  өзі  сансыз
боларын  да  шамалагандаймыз.  Өйткені  әрбір  үрпақ  өзінше  түсінеді,
өзінше  көреді,  заманына  қарай  жырлайды.  Ештеңеден  қысылмайды.
Оған  Блоктың  «Россия  -   моя  жена»  дегені  дәлел.  Ел-жүртын  өзінше
түсінгендер  әлемдік  поэзияда  мол.  Сондықтан  Музафардың  Еменнің
жапырағы  болуы  да,  Еменнін  жапыраксыз  көркі  болмағанымен  де
өмір  сүре  алатындығын  түспалдан  айтуы  да  жыр  қүмарларға  аз  олжа 
болмасқа керек. 
.. 
і
  > 
. і .
Сөзбен  сурет  салуға  келген  кезде  Мүзафардың  қолындағы  қыл
қалам  бояуларының  молдығымен  емес,  дәлдігімен,  ажарлығымен 
кезге түседі. 
^  , 
_■.
Жеңіл ойды ауырлатты катал  күн,
Жас болса да тебіренбей жатар кім?
Жас иыққа бар тағдыры Отанның 
Түсті келіп, мен де солдат атандым.
Отан  тағдыры  ауыр  салмаққа  айналып,  жас  иыққа  түсуі  катал 
күндердің  белгісін  танытқандай.  Әлі  буыны  катаймаған,  белі
18

бекімеген  үрпактың зіл батпандай  касиетті  ауыртпалыктан  бакайшағы 
майысып,  алға  адымдап  бара  жатканын  не  сапқа  түрғанын  көргендей 
сезінеміз.  Мүнын  өзі  ой  суреті,  ойдың  жандануы  десек  те  болғандай. 
Сөздің  суретке  айналып,  жандануы  ақын  абыройын  арттыра  түсірер 
қүдырет қой.
Аяулы туған жердің кесек тасын 
Арудай бауырыма баса түстім. 
немесе:
Жыр іздеймін,
Іздеймін даңкты
Даңк деген данғыл жырдың күшігі.
Окыс үксастықтар есте қалар елесімен  емес,  көбіне акыннын сөз 
түныгын  шайкап,  тереңде  жатқанын  сыртқа  шығаруға  талпынған 
сәтімен  кызыкты.  Акындыктың  осындай  күпиясын  Мүзафар  сөз 
зергері  ретінде  күнделігіне  теріп  жазып  жүруімен  де,  кейде  ашыктан 
ашык зерттеу  машығына түсіп  кетуімен де  аңғартып жүр. Поэтикалык 
образдылык  ой  мен  суреттін  бір-біріне  сәуле  шаша,  куат  дарыта 
келген  сәтте  ғана  жарқырап  көрінетіні  талай  тәжІрибелерден 
түйіндеген  шындық.  Осыны  ақын  Мүзафар  анық  үккан  және  оны 
ғүламалык  жолмен  дәлелдеп,  аксиомаға  айналдыруға  күш  салып  та 
жүр.  Сезімгс  сараңдығын  ойшылдыкпен,  суретшілдікпен  толтыра
түсудін кілтін де білетін сиякты.
Мүзафар  Әлімбаев  ақындығынын  бір  белгісі  -   сөзге  айрыкша 
жауапкершілігі  десе  де  болар  еді.  Әйтеуір  жылтыраған  мен 
үйқаскандар  поэзиядан  алыс  жатпайды  ғой  деп  сөз  көіііёсін  шарлай 
беру  де,  алды-артына  қарамай  бүркыратып  жаза  беру  де,  қуаныш-
кайғысыз даурығу да ақындыкка әрі сын, әрі  мін.
Өзіне өзі сын  көзімен  қарап, ағынан жарылу - өрі  мен  қиясы бар, 
қайгыра  да,  қуана  да  білетін  шын  ақыннын  қолынан  келеді. 
Мүзафардын  ақындық  мінезі  адами  мінезінен  әлдеқайда  аңғал,  шыны 
қайда,  өзі  қайда  екенін  білдіріп,  әркашан  қуантып  бтырады.  Осыдан 
болу  керек,  Мүзафардын  акындык  палитрасы,  өлен  өрінегі  мол.  Бір 
ізге  түсіп  алып  ЖортакТай  бермей,  өмірдін  өзі  сиякты  әр  кез  әрқилы 
кимыл-бояумен,  түр-түсімен  көрініп  отырады.  Қазақтын  он  бір 
буында  кара  ө^ені  мен 
ткы
р  үлгісінін  қуаС1П»і  мол,  талай  ақынды  өзінін 
бесігіндё  тербЬп  оіығарғаньГ  әрқашан  көкейде  ‘гү^аныМен,  әр
баланын  өз  мінез-кылығьі’  болатынындай  шый  акынның  дәстүрлі
түрге  өзінше  еркелейтін,  өзінше  талпынатын  сәттері  көп  екенін 
Мүзаған  жырлары  тағы  да  бір  растап  отыр.  Майданда  окқа  үшқан
жауынгер бейнееіне: 
^  
°*
 ^  
^
 
^ ‘  ,
Суретке төрде ілінгён
19

Талпынып сәби  қарайды,
Оған да ыстык мейірмен 
Әке де көзін қадайды.
Қарай карай суретке 
Келеді  үлы ер жетіп.
Әке ерлігін бөбекке 
Атайды ана жыр етіп, - 
дегендей  болып  ағытылған  жырдың  ешқандай  қүйтыркысы  жок 
болып  көрінгенмен  акынның  колына  оп-оңай  түсе  қоймағаны  белгілі. 
Өйткені  сүйкімді  қарапайымдылықтың  өзі  іштегі  қайнаған  күш- 
қуаттың  сыртқа  шыккан  ажарлы  көрінісі,  домнадан  да  ыстык 
акындыктан  корытылып алынган  асылдар осындай  болмақ.
М. 
Әлімбаевтың 
өлең 
өрнектерінің 
әр 
кияпаттысы 
кездескенмен,  негізінен  шалкар  ойды  түйіп  айтар  шумакка  көбірек 
күш  салатынын  байкаймыз.  Шап-шағын,  бас-аяғы  екі-үш  шумакпен 
жарк  ететін  лирика  айрықша  шеберлікті  талап  етеді,  өйткені  сөздің 
ажарлысы  мен  ойлысын,  сезімге дөп  тиетінін  таңдау  қажет.  Қаптаған 
көп  көріністің,  баяндар  мол  жайлардың  ең  үтымдысын  ғана  алып 
суреттеу 
акыннан 
сарыла 
ізденуді 
талап 
етеді. 
Сондыктан 
М.  Әлімбаевтың  рубаяттармен  көбірек  айналасуы  осындай  акындык 
машыққа  жетудің  жолы  болып  көрінеді  маган.  Рубаят  ой  үзігі  емес, 
тоқсан  ауыз  сөздің  тобыктай  түйіні  болатын  поэтикалык  шымыр  әрі 
нәрлі түр.  Мүның  өзі  өрлене беретін  болса,  мақал-мәтелге толығысып 
та  жатады.  Осы  процесс  М.  Әлімбаев  поэзиясында  ерте  байқалып,
кайсыбірі  орнығып та үлгерді.
Сондықтан  оның  өлеңін  тақпакка,  тапкыр  да  терең  ойлы 
ғибратқа  айналдыру  қиындыкка  түспейді.  Мәселен  «бүлбүл  үнсіз, 
ғашык  тілсіз,  ақын  жырсыз  -   оңбас-ау.  Тарих  сырсыз,  халық  тілсіз, 
батыр  мүңсыз  -   болмас-ау»  дегенді  өлең  деп  кабылдауға  да,  мақал- 
мәтел  деуге  де  немесе  шешендік  толғау  деуге  де  келе  береді.  Қандай
нақыш,  түрмен  болса  да  осындай  поэтикалык  өрнегі  бар,  нәрі  мол 
туындылар  оқушы  жүрегіне  жол  тауып,  авторына  алғыс  айткызары 
даусыз.  Мүзафар  акындығының  өзім  байқаған  бір  сыры  осындай 
өңірден  өрбіп,  халықтық  сипаты  мен  дәстүрлік  ажарына  әркашан 
бекем  болады  да,  өзінше  поэтикалық  леп,  үн,  бояуға  айналып  жүре 
береді. Творчестволық қолтаңба деп осындайлар айтылса керек.
М.  Әлімбаев  акындығының  өрісі  кең.  Негізінен  лирик  бола 
түрып өмір  шындығын  кең кам гу мақсатымен  эпикаға кол арта  кояды. 
Оннан  астам  поэма  жазуы  да  содан.  Олардың  ішінде  экспрессивті  де 
сюжеттік  «Менің  Қазақстаным»,  фашистер  ордасы  Рейхстагы  аларда 
Ракымжан  Қошқарбаевтың  бүкіл  совет  халкы  білетін  ерлігіне
20

арналған  «Ту  тіккен»  поэмасы,  інкәрлығы  мен  жан  жылуы  казак 
даласына  классикалык  әнмен  жеткен  махаббатгың  «Естай-Қорлан»
дастанына  айналып,  окушысын  табуы,  әрине,  Мүзағаң  каламы на 
аоырой.
Мүзафар  Элімбаев  лирика  саласындагы  негізі  түр-формаларды 
ынгайы  келгенде,  сәті  түскенде  айтар  ой,  насихаттар,  пікір  суреттер 
көріністерге  қарай  орынды  пайдаланып,  өзінін  адресаттарынан 
жаңылмайды.  Саяси-әлеуметгік  мөн-мағынасы  басым  азаматтык 
лирикасы  бүгінгі  өмірдін  қажетіне  жарап,  кешегі  канды  кырғынның 
кесапатын  келешекте  болдырмауға  үндесе,  совет  елін,  аралап, 
бауырлас 
республикаға 
творчествалық 
сапар 
шеккен 
кездегі 
толғаныстары 
езінің 
пейзаждык 
көрінісімен 
гана 
емес, 
интернационалдык  нәрімен  сыргқа  шығады.  «Бір  ағаштыц  көлеңкесі 
түске дейін  менікі,  түстен  кейін  сенікі»  дейтін  лирикалЫк  образ  казак 
пен  кырғыз  елдерінің  етене  туыскандарының  символындай  болып, 
афоризмге айналып кеткелі  кашан!
Сондай-ак  поэзиясында  ойлы  салкынкандылык  басым  жататын 
Мүзағанның  еріксіз  жымиятын,  жүзінен  нүр  тогетін,  козінен  күлкісі 
арылмайтын  екі  сәті  бар  екен.  Бірі  —  махаббат  лирикасы  болса, 
екіншісі  -  балдырғандарга,  бобектерге  арналған  олеңдері.  Әрине, 
«Сен  бердін  махаббаттын  жазын  маған» лирикасынан  «Ана  мен  бапа»
олеңіне  дейінгі  жыр-толғаудын  кай-кайсысынын  болса  да  жан 
толкысы өзінше, тіпті әртүрлі  макаммен өлең  кестесімен берілген.
Мүзағаңның  «Балдырған»  журналына  редактор  болғандығынан 
емес,  сондай  басылымға  Мүзафардай  акынның  керектігінен  туған 
жырлардың  сыр-сымбаты  арнайы  әңгімелеуге  лайық  бір  дүние.  Бүл 
өнірде  Мүзағаңның  тапканы  да,  бергені  де  «Балдәурен,  шіркін, 
бапалык»  деген  атпен  1973  жылы  шыккан  калың  томынан  анык 
корінді.  Бір  сәтке  сәби-бөбек  балдырғандар  ауылына  барып,  откен 
шағымызды еске түсірейікші:
Назымбеттің  Қүмары 
Дүкеншіден сүрады: 
?  ,
І   Үш тиынның каламы,
Ағай  канша  түрады?  -   дейтін  аңқаулыктың 
езу  тарткызары  созсіз.  Осындай  аңқауларға  «пәлен  ббл,  түген  бол»,  - 
деп  тікелей  ғибрат  айтпай,  оң  жолға  салу,  ойнап  отырып,  кызык 
жайларға  назар  аудару,  жақсылыкты  бойларына  байқатпай  дарыта 
беру  шын  поэзияға жарасымды,  күнды, әсерлі,  шипалы  касиет...
М.  Әлімбаев  балалар  поэзңясыньщ  да  қыр-сырын  ақындык 
жанымен 
сезіп, 
педагогикалык 
талап-тілектермен 
білдіртпей 
үштастырып  отырады.  Ол  үшін  ылғи  дидактикалык  ойға  өріс  бермей.

балдырғанды  колға оңай  түсіретін  айла-амалдар  мен  түр-нақыштарды 
іздестіруі  де  атап  өтер  бір  жай.  Сондықтан  жүмбақ,  жаңылтпаш  та, 
санамак 
та, 
мысал, 
әжуа-калжың 
да, 
әйтеуір 
бапаларды 
жалыктырмайтын, 
сана-сезім 
дарытатын 
өлең 
шумактарын 
М.  Әлімбаев  кез келген өмір көрінісінен тауып, әдемі  жеткізе біледі.
Мүзафар  акындығын  айтканда,  ән-өлеңдерді  өндіре  жазып 
жүргендігін  аңғарта  айту  қажет.  Өйткені  сазды  әндерге  өміршең  сөз, 
көрікті  келбет  керектігі  өзінен-өзі  түсінікті.  Оны  «Әнсіз  өмір  -  
мәнсіз»  -  деп  Мүзағаңның  өзі  накылдатып  жіберетіні  тағы  бар. 
Сондай  таным-білігі  бар  автордың  «Акмаңдайлым»,  «Маралдым», 
«Ақсүңкарым»,  «Алтай»,  «Өзің  де,  жігіт,  кызыксың»,  «Шаттык 
вальсі»,  «Бізде  дәрігер  бір  қыз  бар»  сиякты  ән  текстерінің  қалың 
жүртшылықтың  жадында  жатталып,  музыка  ырғағымен  сыртқа 
шығуы  да  ақын  үшін  аз  олжа  емес.  Өйткені  көңілді  жарып  шыққан 
ажарлы  да  сазды  сөздің  ән  болып  кетуінін  өзі  ақын  поэзиясының 
әуселесін танытатын фактор екенін де естен шығармайық.
М.  Әлімбаев  поэзиясының  сыр-сымбатын,  жайлаған  өлкесін,
әрине,  бүдан  да  үзақ  бағдарлауға  болары,  арнайы  зерттеуге  түрары 
айдан  анық.  Өзінің  ақындық  өнерінде  өрелі  биікке  кол  созған 
дарыннын  бір  қырына  айрыкша  токтай  кету  шарт.  Әрине,  акындык- 
табиғат 
сыйы, 
оны 
әрқашан 
еңбекпен 
мәпелеп 
отырмаса, 
канаттандырып,  комдандыра  бермесе,  ол  да  саркылады,  таяздайды, 
жайдактанады. 
Творчестволык 
бейнеттің, 
тынымсыз 
еңбектің 
жегіндісі  екендігін  70  халықтың  мақал-мәтелдерін,  80-90  елдің 
ақындарының  өлеңін  қазакшаға  тәржімалағанынан  көреміз  де,  осы 
істерінің каншалықты  мән-маңызы барын сараптайтын  зерттеушілігін, 
ғылыми  толғамға  қүмарлығын  әдейі  атап  кетпеске  болмайды.  Және 
«мен  осындай  нәрсе  тындырып  жатырмын,  түйіндеп  жүрмін,  маған
анау 
атақ, 
мынау 
сыйлық 
керек!» 
деп 
өрекпімейтінін, 
міндетсінбейтінін де сөз арасында айта кеткен  орынды.
Мүзафар  Әлімбаевтың  ғылыми-зерттеу  еңбектерін  окыған
уақытта  ақындық  дарынның  аудармашылық  өнерімен,  оқымыстык
парасатпен  киюын  тауып  киысканын  анық  байкаймыз.  Тынымсыз
еңбек  етіп,  үздіксіз  ізденіп  жүргенде  көңілге  оралған  ойлар  мен
тәжірибеде  шыңдалған  түжырымдамаларды  өзгелерге  сырлы  да  нәрлі
етіп  жеткізу  үшін  автор  талай  мазасыз  күндер  мен  түндерді  басынан 
аткаруда.
«Өрнекті  сөз  -   ортақ  қазына»  (1967)  кітабын  қолға  апған 
оқырман  халық  даналығының  кайнар  көзі  -   мақал  мен  мәтелдердің, 
канатты  сөздер  мен  фразеологиялық  тіркестердің  шыккан  тегін
өнегелі  сипатын,  поэтикалык  касиетін,  ана  тілінің  лексикалык

жүктеу/скачать 7,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: