Қырыкбай Мніанұлы Алдабергенов Ерлаи Мұхтарұлы Арын

секілді.  Жасамыс  ақынның  жаңашылығы,  әсіресе,  жастар  арасынан 
жалғастырушыларын 
да 
табар 
деп 
ойлаймыз. 
Алғашкы 
жари я л ан ы м дардан  да  мысал  келтірген  артык  емес  сиякты.  Бүлар  да 
осыдан  бес-алты  жыл  бүрын  «Қазак  әдебиеті»  газетінде  жарык 
көрген:
«Алыстан түссе жолың -  ауылым жакын»,
«Аллаға өкпе жүрмейді — пенделерге айт».
«Дін бүзумен бірдей де тіл бүзуды».
«Ой деген гүлдей жаңа, тастай көне».
«Аздық ол -  қорлық емес, ездік қорлык».
«Шындык бір. Адам біреу.  Пікір екеу».
«Қылмыс көп, қылмескер жоқ -  бүл не заман?!»
Жанашылдыкқа қүштар новатор ақын  М.Әлімбаевты  1996 жылы 
жарияланған  жаңа  тәжірибесі  де  поэзияны  оймен  тығыздандыру  мен 
мейлінше  ықшамдыкка бой үрудын қамы деп қарауға мәжбүрлейді.
«Қазак  елі»  газетінде  1996  жылы  қарашаның  22  жүлдызында 
«Ой  моншактары» деген  атпен жарияланған  «Қос сөзді өлеңдер», «Үш 
сөзді  өлендер»,  «Төрт сөзді  өлеңдер»  көңілді  күрт өзіне  аударатындай 
тын  нәрсе.  Мәселен,  «Сөзін  -  өзін»,  «обыр-содыр»,  «желге — сенбе»  - 
бүлар кос сөзді өлеңдер.
Енді  үш сөзді өлеңдерден  мысапдар:
«Қүштарлык -  арманды қүшқандык».
«Аркал ы  өнер дарқаны».
«Мүртет! Түр, кет!».
Ал, мына төмендегілер төрт **»зді өлеңдердің мысалдары:
«Күлкі  болмаска куйма толмасқа».
«Дәуірнама ззатын дарын ғана».
«Дарақы  -  Тыраштың дәл аты».
Баскалардың  шабытын  шакыртатын  шалқыма  ойлар 
деп 
карауға әб.д^н  болатын  ізденістер міне осындай.
Мүзафар  Әлімбаев  қазіргі  аты  елімізге  ғана  емес,  алыс-жақын 
иіс
т  елдерге де  кеңінен  танылган  балалар  акыны,жас  бүлдіршіндердін 
сүйікті  каламгері...
Әдебиеттану 
әлеміндегілердін 
танып, 
мойындауынша 
М.Әлімбаев  казіргі 
заманғы  әдебиетінін  классигі  және  оның
зерттеушісі, ірі түлға.
М.Әлімбаев 
1961 
жылдан 
бастап, 
рубаиларды 
ауызша 
шығаруды  үрдіске  айналдырған.  Олардын  кейбіреулері  Қазакстан 
тарихындағы  белгілі  бір  окиғаға,  фактілерге,  түлгапарға  байланысты 
туған.
145

Мәселен,  ұлы  Мүхтар  Әуезов  дүние  салғаннан  кейін  жарты 
жылдай  уақыт  өткенде  ақын  М.Әлімбаев 
Қазақстан  жазушылар 
Одағына  барғанында  Мүкаңның  атына  Қиыр  Шыгыстан  келіп  жатқан 
үлкен  пакетке көзі түседі... Сол  факті тебіренткен акын  машина ішінде 
келе жатып, рубаи шығарған екен: 
В И
«Біреуге кияметтей  қиян  кайгы, 
'"щ
Тірлікте бір жылы  сөз бүйырмады. 
"щ
Біреуге өлген  соң да хат келеді, 
I
Шын сүйсе,  Ел жүрегі  суынбайды». 
Я
Мейлінше жаңа!  Мәйекті  ойы,  «Е,  бәрекелді!»  -  дегізер  касиеті 
бар  рубаи,  төрттаған.  Автордың  асыл  дерлік  рубайларынын  бәре  де 
үлттык намысты,  елдікті  мадактауға арналған.
Жөніміз тағдырдан жок  тіленерлік,
Ата салт-баба дәстүр -  кілең ерлік.
Ж ас толқын әр урпактыц ен бойына,
Таратып қызыл  қандай сіңеді ерлік.
Ж әне, 
, 
ч 
■>
Қайыспас, қайысса да жердің белі,
Ежелден ер азамат -  Ел діңгегі...
Болмаса биік-биік сеңгірлері,
Кетпей  ме аласарып елдің көгі?!
М.Әлімбаев  мезгілді  баспасөздерде  мезгіл-мезгіл  жариялап 
жүргенімен  гөрттағандардың кезекті  кітаптарына  немесе таңдамасына 
үлкен талғаммен сүрыптап енгізіліп келе жатқанын  көреміз...
Ақын  М.Әлімбаев  лирикасының  тағы  бір  қүнды  қасиеті  өлең 
өрнекті  мақал-мәтел  қалыбына  салып,  нақылдык  накышқа  бөлейтіні 
дер  едік.  Ол  мүндай  тапапка  өте  ерте  қүлаш  үрған.  Тіпті,  талаппен 
жігерлеген  акын  өз  діттегеніне  қолжеткізгеніне  куә  боламыз.  Ақын 
кейде тіпті  бір туындысын  түтас  нақылға  айналдыра  біледі.  Мәселен: 
«Атақ-данқ қалай  шығады» деген жыр басынан аяғына дейін бірыңғай 
нақылдан қүралған.
КвМ ІрДІҢ  аТЫ 
• Гг
Жанумен  шығар. 
•
Бапғанын аты
Қағумең шығар. 
..
Акынның аты,
Жырлаумен шығар.
Ш әкірттің аты
Тыңдаумен  шығар. 
■
(«Алматы ақшамы» -   1  желтоксан,  1988 жыл).
146

Ойшыл  акынын  эр  туындысының  көбінесе  нақылға  жакын 
накышпен  түйінделетіні  -  көркем  үтыс  әрі  акын  лирикасынын  басты 
артықшылығы  мен  әрлілігіне  куә,  философиялык  лирика  екендігіне 
куә.
Акын  поэзиясын  сөз  еткенде  онын  нәрлі  накылдарын  айтпай 
кетуге  болмады.  Алғашкы  нақылын  16  жасында  ауызша  шығарған 
М.Әлімбаев  57  жылдык  творчествосынын  үзына  бойында  2500-дей 
нақылды  дүниеге  келтірді.  Олар  түгелге  дерлік  баспасөз  жүзінде
жарияланған.  Автор  айтуына  қарағанда,  накыл  ойға  алмаған  окыста 
ауызша  шығарылады  екен.  Белгілі  бір  окиғаға,  жағдайға  көңіл  күйіне 
орай туған  накылдардан бірнешеуін  келтірейік:
Акыл -  Алланың бергені,
Білім  - адамның тергені.
***
Жерінді сатпа,
Терінді  сат.
Қылығы  кінәз,
Ғылымы тым аз.
***
Кемеңгер «Кеңелдім» десе де,
«Кемелмін» демейді.
Айткыш  ақынның  асыл  нақылдарының  біразы  казактың  мақал- 
мәтелдері  жинағына да  кіргенін  айтуға тиіспіз.  Оның  үстіне  баспасөз 
бетінде  халық  кәдесіне  жарап  жүргені  факті.  Мәселен,  автордың 
«Елін  сүйгеннің  еңсесі  биік»  деген  накылы  «Халык  кеңесі»  газетінің 
бірінші  бетіне  басылғаны  М.Әлімбаев  асыл  сөздерінің  халык
қолдауына ие болуы дер едік.
Акын  М.Әлімбаев  бірынғай  поэзиясын  ғана  күйттейтін  акын
емес.  Оның  таланты  сан  қырлы.  Ол  әдебиет  зерттеуші,  казак
поэзиясының,  қазақ  әдебиетінің  прблемалык  мәселелерін  зерттеуші,
өткен  замандардағы  және  бүгінгі  акындарымыздын  творчествосын
талмай  зерттеуші.  Оның  «Қалам  қаираты»,  «Толқыннан  толкын
туады»,  «Өмір.  Өнер.  Өнерпаз»,  «Көңіл  күнделігі»,  «Өрнекті  сөз  -
ортак казына» сиякты зерттеу кітаптары көпке белгілі еңбектер.
Мүзафар  Әлімбаев  халык  фольклорын  жинаушы  ғана  емес,
сонымен  бірге  мақал-мәтел  жанрын  жылдар  бойында  ыждаһатты 
зерттеуші.  Бул  салада  онын  тендесі  жок  дегенді  ашып  айтуымыз
кажет.
Автордын  «Өрнекті  сөз  -   ортақ  қазына»  деген  ғылыми 
монографиясы  (1967) 
казіргі  іздесең  табылма  сирек  кітаптар
147

катарына  бүл  кітап  макал-мәтелдерді  аударудың  теориясын  жасал 
практикасын  аныктаған сңбек. 
ъ
Тәжірибелі  һәм  беделді,  шебер,  тәржімашы  Мүзафар  Әлімбаев 
дүние  жүзінің  85  халыктары  мен  үлыстарының  макал-мәтелдерій 
және  әйгілі  тулғалардың  накылдарын  -   (бас-аяғы  30  мыңдай) 
қазақшалап,  7-8  кітап  шығарған  кісі.  Макал-мәтелдерді  зерттеуі 
Мүзафар  Әлімбаевтың  поэзиясын  сүлуландыруға,  сәулеттендіруге 
себін тигізгенін анык байқауға болады.
Қазак көркем  сөз өнерінде естелік  жанры  әлі  кең алып,  кемеліне 
келген  деп  айту  қиын.  Естеліктер  кітаптары  саусакпен  санарлыктай 
өте аз, мардымсыз.  Олардың көркемдік  күндылығы да әр денгейде...
Халыққа  кен  танылған  журналист,  ақын  М.Әлімбаев  қазак 
әдебиетінде  естелік  жанрын  қалыптастыру  мен  өркендетуге  де  зор 
үлес  косқан  автор.  Ол  қазактың  50  шакты  үл-кыздары  жөнінде  үлкен 
біліктілікпен,  ыстық  сүйіспеншілікпен  естеліктер  жазып,  жариялады. 
М.Әуезов, 
С.Мүканов, 
Ғ.Мүсірепов, 
А.Жүбанов, 
Б.Момышүлы, 
С.Мәуленов  және  т.б.  жөніндегі  естеліктері  ғибраттылыгымен 
қымбат...  «Өмір.  Өнер.  Өнерпаз»  және  «Көргендерім  көңілде»  атгы 
кітаптарын окыған жандар біздің түйіндерімізді  растай  алады.
Мүзафар  Әлімбаев  кызыл  империя  кезінде  турмыстан  да, 
әдебиет  әлемінен  де  қуғындалған,  жетпіс  жылдай  үмытылған  өлен- 
баталарды  кайта  жаңартушы  және  дамытушы  түцғыш  акын.  Ол  бата 
өлеңдерді  сексенінші  жылдардың  басында  қолға  ала  бастаған. 
Мәселен,  1982  жылы  жарық  көрген,  1984  жылы  Мемлекетгік 
сыйлықка  ие  болған  «Аспандағы  әпке»  жинағында  бір  өлең-батасы 
еңгізілген.  Содан  бері  мерзімдік  баспасөзде  дүркін-дүркін  үзбей 
жарияланып  келе  жаткан  өлең  баталарын  1996  жылы  «Ата  мүра»
баспасынан  «Батамен  ер  когерер»  деген  атпен  жеке  кітап  етіп 
шығартканы  белігілі. 
*  V 
' 
1
Жинақта  көрнекті  акыннын  200-ден  астам  баталары  енген.  Өр
оқырман  өзі  тілеген  талай  такырыптағы  баталаларын  осы  кітапшадан
табары  сөзсіз,  көптің  басы  қосылған  жиын,  той-домалактарды  кәдеге 
асырары  күмәнсіз. 
]
Сонымен  казак  лирикасын,  жалпы  казак  поэзиясын,  шындар
келсек,  бүкіл  туған  әдебиетімізді  эр   салада  аса  кымбат  жана
көркемдік  сапаларымен  көркейтісіп  келе  жаткан  кайталанбас  талант
М.Әлімбаевтың  сан  кырлы  еңбегі  міне  осындай.  Өйткені,  ол  -   казак
жастарының 
ең 
кем 
дегенде 
екі 
толқын 
үрпағына 
керкем 
творчествосымен тәлім берген  үстаз каламгер!
«Сарыарқа самалы», 
2003ж ыл, 30 қазан.
148

КАЛАМ ГЕР
Қазақ  әдебиетікде  соғыс  сүрапылын  бастан  кешіп  келген 
каламгерлер  шоғырьшын  шоктықты  бірі,  Қазакстанның  халык 
жазушысы,  Мемлекеттік сыйлыктын лауреаты  Мүзафар Әлімбайүлы.
Қасымнын 
«Абдолласы», 
Әбудің 
«Орамалы», 
Ғапидін 
«Хатынын» ізімен  сол рухта елеулі өлең жазып, елді  сүйсіндіре келген
акыннын  бірі  де  өзі. 
Соғыстан  соң,  М.Әуезов,  С.Мүқанов,
Ғ.Мүсірепов,Ә.Тәжібаев  тарапынан  ылги  жылы  сөз,  жаксы  бағалау 
естіп  өскен  акын  тағы  да  Мүзаған.  Соғыстан  кейін  туған  «Караганды 
жырлары», 
«Менің 
Қазакстаным», 
«Естай-Қорлан» 
секілді 
туындылары  Мүзафардың гана емес,  сол  кезеңдегі  казак поэзиясынын
да шынайы табыстары саналады.
Иә,  М.Әлімбайүлы  поэзиясы  өзінің  ішкі  иірімінен,  тілдік 
күнарымен  бөлекше  түрады.  Тілдік  күнары  дегеннен  діығады,  ана 
тілін  ардактауда  Мүзагаңның  алдына түсер  ақын  сирек.  Жастайынан 
макалды  -   тілдін  мәйегі  түтып,  оны  жинап,  іріктеп,  сүрыптап, 
күрастырып 
тіпті, 
өзге 
ел 
даналығын 
казак 
топырағына 
байыркапандырумен  тынымсыз  щүгылданған  Мүзаған  поэзиясында 
афоризмге  айналып  кеткелі  түрған  жеке  тіркестер  өз  апдына,  түтас 
шумактар, канатты сөз болып  күйылатын сәттер жиі.
М.Әлімбайүлынын  акындык  өнеріне  өзектес  тагы  бір  кыры 
оның  ән-өлеңдері.  Ән-өлеңдері  поэзиямен  өзектес  бола  түра  өзіндік 
өзгешелі гі  ол  өнер  үлгісі.  Акын  каламынан  50-80 жылдар  аралығында 
туған  ән-өлеңдері  сазгерлерді  сабылтып  іздеттірді.  Тындаушы 
кауымды  сүйсіндіре  білді.  Үлкен-кішісін  бір  косып  айтканда, 
Мүзаганнын  мәтініне  жазылған  Шәмші  Қалдаяқов,  Өсет  Бейсеуов, 
бар  гүмырын  балаларга  арнаган  Ибрагим  Нүсіпбаев  саздары  казак 
елінін 
аспанында 
калыктаумен 
келеді. 
Ән-өлең 
жанрында 
әріптестеріне  карағанда  М.Өлімбайүлының  жүлдызы  жогары.  Онын 
«Ақмаңдайлым»,  «Аксүнкарым»,  «Маралдым»  ән-өлендері  -  ән-өлең
жанрынын  классикасы дер едім.
Мүзафар  Әлімбайүлынын  акындык  бакыты  турапы  айтқанда
онын  казак  балалар  әдебиетіне  сінірген  енбегіне  токталлу  шарт.
Үзына  тарихы  кырык  жылга  жуыктаган  «Балдырган»  журнапын
Мүзафар  Әлімбайүлынын  колымен  күрып,  25  жыл  бас  редактор
ретінде  баскаруы  казак  балалар  әдебиеті  үшін  ырыс-күт  болды.
«Балдырган»  журналы  аркылы  дүниежүзі  балалар  әдебиетіндегі  бар
дәстүрлер  мен  экспериментгер  казак  топырагына  агытылды.  Қазак
топырагында  бойындагы  бар  жүпарын  балаларга  арнайтын  шын
мәніндегі  балалар  каламгері  «Балдырган»  аркылы  калыптасты.  Қазак
Қ үлбек Ергөбек
149

балалар  әдебиетінің  балкаймағы,  бар  казынасы  әлем  тілдеріне 
«Балдырған»  аркылы  жол  тартты.  Бәрі  де  Мүзафар  Әлімбаевгін 
арқасы.  Мүзағаң  «Балдырғанды»  балауса  етіп  баулыды.  «Балдырған» 
Мүзағанның  өзінен  бастап,  барлық  қаламгерлерді  бала  жанына  еніл, 
бала болып балғын  ойлауға, ерке де еркін  жыр бастауға баулыды.  Бүл 
орайда  ол  үдайы  оты  өшпейтін,  көрігі  ырсылдап-күрсілдеп  жататын 
үста  дүкені  секілді.  Егер  де  Мүзафар  Әлімбайүлынан  өзге  басшы
болса,  қайтер  еді?  Ал  Мүзафар  Әлімбайүлы  «Балдырган»  журналын
қазак  балалар  әдебиеті  қызметіне  аямай  жекті.  Тіііті,  сол  жылдары 
М.Әуезов,  С.Мүкановтан  бастап,  балаға  арнап  шығарма  жазбаған 
қазақ қаламгері  калмады. 
?  Я 
Щ
М.Әлімбайүлы  қазақ  балалар  әдебиетінің  қатардағы  каламгері 
гана 
емес. 
Акын, 
прозашы, 
аудармашы, 
сыншы, 
жинақшы, 
үйымдастырушысы 
болып 
мектепке 
айналған 
көшбасшысы. 
Әдебиетте  талант  бейімі  болмай,  ештеңе  де  өнбейді,  әдебиет
зорлыкпен  жасалмайды.  Мүзағаңныц да  балаһар  поэзиясына туа  бітті 
бейімі  болғаны  анык.  Бірак,  «Балдырған»  журналы  аіііылғанға  дейін 
ол  балалар  поэзиясына  тиіп-қашып  қана  араласқан 
ақын.  Шынын 
айту  керек,  ол  өлеңдері  бүл  салаға  барлау  дәрежесінде  ғана.  Ал 
«Балдырғанға»  бас  редактор  болып  келгеннен  кейінгі  жәйт  мүлде 
өзгеше.  Мүзағаң бейне шәкіртті білімге баулу, тәрбиелеу үшін  өзім оқ 
бойы  озық  түруым  керек  деп  ойлайтын  кәнігі  үстаздай  алдымен  өз 
атын  қамшылады.  Әлемдік  балалар  ақындарының  адамзаттың  сәби, 
бала  болашағына  арнаған  асыл  жиһазымен  аясыз  танысты.  Сонын 
әсерінен  «Анаграмма»,  «Қайсысы  кайсысына  үқсайды»,  «Жалғыз 
жолды  поэзия»  секілді  неше  түрлі  жанрлык  жаңалықтар,  ізденістер 
казак  балалар  поэзиясына  келді.  Мүзағаң  ізденіс  аркылы  казак 
топырағына 
әкелген 
бүл 
жаңалықтарды, 
оның 
Ж.Смаков, 
Ә.Дүйсенбнев, 
Қ.Мырзаәлі, 
Т.Молдағалиүлы, 
М.Жаманбалинов, 
Ж.Кәрбозин, 
Қ.Баянбаев, 
С.Қалиүлы, 
А.Сопбеков 
секілді 
іні-
шәкірттері 
іліп 
алып 
кетіп, 
казақ 
байтак 
топырағында 
байырқаландырды.  Сөйтіп,  қазақ балаларын  қуанышқа  кенелтті.  Олай 
болса,  әр  ізденісі  эксеприментген  басталып,  баян  табатын  Мүзафар
Әлімбайүлы  қазақ  балалар  әдебиетінде  ақын-үстаз.  Бейне  ол  бойын
күткен  бәйтерек емес,  жемісін төгіп  беретін  мәуелі  дарақ.  Ұстаз-ақын
ретінде  әлгі  аты  аталған  дарындардың  балалар  әдебиетіне  келуі 
тікелей  ықпал еткен де  Мүзафар Әлімбайүлы.
Дүниде 
дарынды  ашудан  асқан  дарын  тағы  жоқ.  Мүзафар 
Әлімбайүлы  мектеп  қабырғасынан  балаларға  икемдей  тәрбиелеген, 
кейін  осы  саланың  басбармақтай  қаламгері  болып  қалыптасқан 
інілерін  көзінен  таса  етпей,  көңіл  төрінде  үстайды  дәйім.  Осынын
150

өзінен  Мүзағаңның  балалар  әдебиетінсіз,  казак  балалар  әдебиегінің 
Мүзағаңсыз күні  жоктай, өзара бірігіп-кірігіп  кеткенін  көруге болады.
Тіпті,  ол талант тәрбиелегенде тәржіманы  үмытып  кетпеуді  жіті 
ескеріп  отырады.  Расында  окымаса  ой  токырайды.  Тәржіма  ел  мен 
елді,  күрлык  пен  қүрлыкты  өзара  байланыстырып  жаткан  қазына 
байлык.  Әрбір  талант  Қүдай  берген  талантынды  біліммен  демдеп, 
рухани  игілікке  айналдырсан  күт  емес  пе?  С.Маршак,  К.Чуковский, 
А.Барто;  Ю.Кушак,  Р.Фархади,  К.Таныгуркулов,  Дж.Родари  сынды
төрткүл  дуниенің  балабейіл  ақындарын  қазақша  сөйлеткен  Мүзафар 
Әлімбайүлынын  тәржіма  тәлімі  осыған  саяды.  Өлең  сөзге  өлердей 
ғашык  акын  өзге  ел  акындары  өлеңін  аялай  карайды.  Сол  себепті  де 
аударма  саласында  өзіне  де,  өзгеге  де  катал-ак.  Шәкірттерінін  мейлі 
толтума,  мейлі  қолтума  (аударма)  болсын,  туындыларына  катаң 
талғаммен  карайды  Мүзаған!  Сәтгі  жырына  сүйінеді,  сәтсіз  жырына 
күйінеді!  Шәкірттері туындыларының үлттык топыракта.танылуымен 
шектеліп  калмай,  әлемнін  әр  шалғайына  тәржімаланып  жетуін 
кадағалайды.  Осы  орайда  бір  жай  есіме  түседі.  Балалардын  сүйікті 
акыны  Әнуарбек  Дүйсенбиев  марқүм  болып  кеткен  сон  көніл  айта 
келген  аудармашы  Досы  Н.Кушакты  күдайындай  күтіп,  іні-шәкірті 
Әнуарбектін өлеңдерінін жолма-жол аудармасын жасасып, бір томдык 
ретінде  орыс  тілінде  жарык  көруіне  тікелей  басшылык  жасады.  Өз 
өлендерін  каңтарып  қойып,  шәкірттері  өлеңдерін  аудармашы  апдына 
тартуы  бір  бүл  емес  Мүзагаңның.  Жакан,  Жәнібек  деп  Жаны  ауырып, 
алыстағы  Мүбаракты  ойлап,  қасындағы  Қастекті  камшылап,  елден 
кеш  келді  деп  Есентайды  үстаз-акынның  қашан  корсен  де  бауырына 
басып жүргені. О, бәрекелді!
М.Әлімбайүлы  әдебиеттін  өзге  салалары  секілді  балапар 
әдебиетіне  де  қамкор  үстаз,  катап  сыншы  ретінде  карайды.  Балалар 
әдебиетінін  Мүзагаң  назарынан  тыс  калган  не  жанрлык,  не 
поэтикалык  мәселесі  жок  дерлік.  Ал  талант  корсе,  тагатынан 
айырылып  отыратын  әДеті.  Нәтижесінде  Мүзағаңнын  казак  балалар 
әдебиетінін  бар  проблемасын  -   бары  мен  жогын  тамыршыдай  тап 
басып,  білгірлікпен  жасаған  баяндамалары,  жазған  мақалапары 
дүниеге  келіп  жатады.  Бүл  да  жанашырлык,  жаксы  мінез,  жайсан 
дәстүр.  Мүзаған үлғайды  бүл  күнде.  Ал дәстүрді  іліп  алып  кетушілер, 
дамытушылар  көріне  бермейді.  Өкінесің.  Қазақ  елінін  болашагы 
болып 
табылатын 
бүлдіршіндерді, 
балаларды 
рухани 
уызға 
мелдектете,  ізгілікке  үмтылдыра тәрбиелейтін  әдебиеттің жай-күйі  не 
болар  деп  ойланасын.  Токтап  калмаганымен,  токырап  түрган  казак 
балалар  әдебиетіне  бүгінде  бала  бейілмен  мейірлене  енбектенер
тапанттар керек-ак.
151

Жазушы  дерті  -  сөз.  Сөз  қүпиясы  ішін  алдырған  жерде  ол 
жазушыға бағынады. Сөз жазушыға бағынған  жерде жазушынын бағы 
жанады.  Қаламгер  сөзі  ел  сөзіне  айналған  сәтте  жазушы  еңбегі 
акталады.  Ал  сөз  күпиясын  игеру,  иірім  ағындарын  уысында  үстау 
жазушы  пешенесіне  бүйырған  бақыт.  Ол  зор  талантпен  бірге  мол 
біліммен  келеді.  М.Әлімбайүлы  ғылыми атағы  болмауына карамастан, 
академик  дәрежесінде  білім  жинаған  қаламгер.  Оның  әрбір  мақаласы
теориялык  жүк 
көтеріп 
түрады. 
Теориялық 
ой 
практикалык
тәжірибемен  үштасканда  ойға  қонымды,  бойға  сыйымда  сын
туапайды.  Қаламгердің  ертеректе  жазған  «Өрнекті  сөз  ортак  казына» 
(1967ж.)  аталатын  зерттемесін  ғылыми  монография  десек  жарасады. 
Ал  «Қалам  қайратынан»  (1967  ж.)  бастап  жарык  көріп  келе  жатқан 
сын  мақалалар  жинағы  кәнігі  әдебиет  сыншысының  еңбектерінен 
жоғары  түрмаса,  төмендей  қоймас.  Қаламгердің  сын  макалаларында
көркем  шығармашылық  иесінің  практикалық  пайымы  мен  білімдар
сыншының  тегеурінді 
ой-баламы  өзара  қүп  жарасып  жатады.  Ол 
еңбектерде  әдебиеттің  әр  кезеңінде  жасаған  қаламгерлері  мен  әр 
белдеуінде  туған  шығармалар  жайында  білімпаздықпен  айтылған  ой- 
пікірлер  жинакталған. 
Өзін 
негізінен 
едебиеттің 
өзге(көркем) 
жанрының өкілімін  деп  есептейтін  Мүзағаңның сын  жанрында жазған 
еңбектері  ортан  қолдай  сыншының  тындырғанына  бара-бар.  Ол  бүл 
ретте әдебиет шежірешісі.
М.Әлімбайүлын  қай  жанрға  да  бастап  әкелер  табиғи  талантпен 
бірге  мол  білім.  Білім  әрине,  оқу  аркылы  келеді.  Біреу  бар  іріктеп 
сүрыптап  санаулы  еңбектер  окуы  мүмкін,  енді  біреу  бар  жарық  көріп 
жаткан  дүниелердің 
бәрін  де  оқыгысы  келеді.  Орыс  әдебиетінде 
өзгеше  бір  ағым  басында түрған,  кезінде  арнайы  институт  ашқан  (  ол 
институтта  М.Жүмабайүлы  окыған)  В.Брюсовтың  гям-салалы  ғылым 
салаларынан  оқыған  еңбектерінің  жосығы  ел®®»,  жөні  бөлек.  Онын  өз 
игерген білім  салаларын бас-басына саил^алай,  саралай  келіп,  өзін  әлі 
ештеңе  оқып  үлгермеген  Адам  к»тарына  жатқыза  өкінгенін  айтып  бір 
жан  досым  жағасын  үстағз^ы  бар.  Адам  баласы  мүмкіндігі  шектеусіз 
дейміз.  Шындығындо  Адам  баласының  мүмкіндігі  шектеулі-ак. 
Мүзафар  Әлі**#айүлы  өте  коп  оқыған,  көп  оқитын  әмсе  казак 
әдебиетіл/ң  бар  жанрьшдағы  еңбектерді  қалдырмай  қадағалауға 
тьірысатын.  Сондыктан да әр жанрдың жай-жағдайын бір  кісідей  біліп 
отыратын,  өз  білгенін  калам  үшымен  жазып,  өзгеге  білгізіп  отыратын 
білімпаз  жан.  Акын  досы  -   кітап.  Мүзағаң  кітапханасын  аса  бай 
кітапхана, деуге  келмейді.  Алайда  сол  кітапханада  Ғабит  Мүсірепов 
ғасырға жуык  сақтап,  сонан  соң  Мүзағаңа  сыйлаган  арғы  дәуірлердің 
аса  қадірлі  жәдігерліктері  бар.  Ал  өзі  жиған  көне  кітаптары  да
152

бірсыпыра.  Өз  білгенімді  өзге  де  білсінші  деп  ойлайтын  көпшіл 
калам гер 
сондай 
кітаптардын 
бірді-екілісін 
маган 
да 
сыйлаган.Баскасын 
былай 
койганда  өзім  үдайы 
келе  жаткан 
Муканүлы  Сәбит  маркүмнын  отызыншы  жылдары  жарык  коріп,  сол 
жылдардың  өзінде-ак  колданыстан  алынып  тастапған  «XX  ғасырдагы 
казак  әдебиеті»  1-бөлім  (Үлтшылдык,  байшылдык  дәуірі  (1932) 
аталатын  кітабын  колтанбамен  сыйлағанын  сірә да үмыта алман.
Әрбір  кітапты  бауырыңа  басып,  өзің  окуын  өз  алдына  -  оны
ниеттес,  тілектес  өзге  жан  да  окып,  жан  байлығына  кенелсін  деу 
ізгіліктің  көкесі  ғой,  жаркыным-ау.  Әркайсысы  бір-бір  атка  татитын 
көнмен  тысталған,  адам  демімен  ысталған,  көне  кітаптарын  алып, 
көзінін  карашығындай  сактап  келемін  ақын  ағанын.  Таяу  уакытта 
Түркістанда 
Қ.Яссауи 
атындағы 
Халыкаралык 
казак 
түрік 
унивврситеті 
жанынан 
ашылған 
профессор 
Бейсенбай 
Кенжебайүлының 
Түркологиялық 
кітапхана-музейіие 
тапсырар 
жәдігерлігімнің  бел  ортасында  Мүзағаңдай  кітапқүмар  ағанын  сол 
сыйлары  болады.  Ал  Мүзағаңнан  сыйға  кітап  алған,  сөйтіп  рухани 
олжаға кенелген жан жалғыз мен болмаспын, сірә?!
Енді  тақырыбымызға  қайта  оралар  болсак,  М.Әлімбайүлының 
каламынан  туған  дүниелердің  ішінде  ерекше  кастерлеп,  бағалайтын 
бір  сала  -   «Көңіл  күнделігі»  аталатын  үш  кітаптык  дүниесі.  Әлем 
одебиетіндегі  көптеген  тәжірибелерді  елей  бермейтініміз бар  .  Сонын 
бірі  -   күнделік.  Ал  Мүзағаң  болса,  жанрлык  түрлер  мен  формалык
ізденістерді  коркем  әдебиетке  коптеп  әкелгені  секілді,  мемуарлык 
әдебиетке  де  жаңалык  әкелуден  жаңылыскан  емес.  Әлемдік 
мемуаристикадағы  әдемі  үлгіні  казак  топырағына  байыркаландырған 
тәжірибесінің 
бірі 
осы 
— 
«Көңіл 
күнделігі». 
Әр 
кітабын 
колжазбасынан  окып,  пікір  айткан,  қала  берді  ағымдағы  баспасәзде 
арнайы  рецензия  жариялаған  мен  бүл  еңбектерді  казак  әдебиеті 
мемуаристикасынын  асыл  үлгісінің  біріне  балаймын.  Атап  айтар 
бірнеше  өзгешелік  бар  бүл  еңбектерде.  Біріншіден,  әлем  әдебиеті 
асыл  үлгілерін  жинақтап,  түйіп  айтушылык,  екіншіден, 
жиһан 
жазушылары 
тәжірибесін 
кыска 
да 
нүска 
формада 
казак 
капамгерлеріне  үлгі  түтушылык,  үшіншіден,  алдындағы  ағалар, 
сыйлас  замандастары,  тең  күрбы  катарластары,  сақа  түтса  жарасар 
саһи  інілері  оміріндегі  һәм  онериетіндегі  үлгі  түтар  сәттерді  калт 
жібермей  кадағалап,  кағыс  калдырмай  окырманға  жеткізушілік, 
төртіншіден,  оз  өмірбаяны  мен  өнерлік  тәжірибесін,  онын  ішінде 
жаңылыс  баскан  кадамдарын  да  жасырмай  айтып,  ой  болісушілік  үш 
кітаптан  түратын  «Көңіл  күнделігін»  шеберлік  шеберханасына, 
калам герлік 
мектебіне  айналдырып,  тәжірибе  түтуға  үндейді.
153

Әдеоиетке  талпынушы  талапкер  жасты  былай  қойып,  танылған
таланттардың  өзі  Мүзағаңның  бүл  еңбектерінен  көп  жайтты  аңғарып, 
көп  мәселені  үйрене алады. 
::*ГИИ
Әдебиетте  М.Әлімбайүлының  ақындығы  жайында  әрдайым 
айтылып, 
жазылып 
жатады. 
Арнайы 
кандидаттық 
гылыми 
диссертация  да  корғапды.  Осының  баршасы  орынды.  Тіпті!  балалар 
әдебиетіне  сіңірген  еңбегі  тым  назардан  тысқары  кала  койған  жоқ. 
Осы  орайда,  Мүзағаң  қаламынан  туған  дүниелердің  арасынан  ол 
жазған  очерктердің  сөз  бола  бермейтіні  бар.  Мүзафар  Әлімбайүлы 
очерк  жанрынын  ^ а   шебері.  Оның  «Көргендерім  көңілде»  (1992ж.) 
атгы очерктер жинағы да қазақ қарасөзінің бір табысы дерлік түғырлы 
туындылар  жинағы.  Рақымжан  Қошқарбаев,  Қүмаш  Нүрғалиев, 
Қасым  Қайсенов,  Рафиха  Нүртазина,  Серік  Нүрқазақов,  Қанапия 
Телжанов  сынды  түлғалар  жайында  жазған  очерктері  бірі  рейхстагка 
ту  тіккен  каһарман  жауынгер,  келесісі  аяулы  үстаз,  немесе  айтулы 
өнерпаздарымыздың  кайталанбас тағдырын  баяндап  беруімен  бағалы. 
«Өнегелі  өмір»  сериясы  басында  М.Горький  очерктерінің  түрғанын 
ескерсек, қапамгердің бүл  бағыттағы  баяндарының баяндылығына көз 
жеткіземіз.  Ел  есейген  соң  ерлерін  іздейтін  әдеті.  Міне,  сондай  түста 
Мүзағаңның  әрбір  очеркі  «Өнёгелі  өмір»  сериясы  бойынша  сөйлері 
хақ.  Аталмыш  очерктердің бағалы  сипаттары  мынада:  бүл  алдымен  өз 
тағдырын  халык тағдырына айналдырған  айтулы  түлғалардың  көзінің 
тірісінде  жазылғандығымен  қымбат.  Әдетте  ақын  болсын,  батыр 
болсын,  өнерпаз  болсын  көзі  тірісінде  қадірлемейтін  ғадетіміз. 
Мүзағаң  қаламгер  ретінде  осы  бір  дәстүрсіз  дәстүрді  бүзды.  Ерлерді 
көзінін  тірісінде  марапаттады.  Көзінің  тірісінде  рухани  ескерткіш 
жасап, көзайым  бейіл танытты.  Міне, бүл дәстүр түтуға болатын жайт. 
Сонымен  қатар,  акын  прозасы  поэтикалық  тіл  мәйегімен,  өзгеше  бір 
қүнарымен  жазылары  әзелден  белгілі.  Ақын  М.Әлімбайүлының
очерктеріне дё осы мінез тән  
Ф
Ғасырлардан 
келе 
жаткан 
даналықтың 
жентектелген, 
сығымдалған  нәрі  -   мақал-мәтелді  халқымызбен  қайта  кауыштыруға 
келгенде  пірі  зор  екі  қаламгер  бар.  Бірі  -  Өтебай  Түрманжанүлы, 
екіншісі  -   Мүзафар  Әлімбайүлы.Өгекең  жарықтык  казак  мақапдары 
мен  мәтелдерін  бірнеше дүркін жинап,  бес  мәрте  кітап  етіп бастырды. 
Ж арық  дүниеден  көшерінен  бір  күн  бүрын  халық  бейілді  қаламгер 
өзінщ  мақал-мәтелдің  туы  мен  қалыптасуьі,  эволюциясы  -   күллі 
лоэтикасын  айқындайтын  кітабын  аяқтаған  еді.  Кітап  жарық  көрген 
жоқ.  Қолжазба тағдыры бізге беймәлім.  Халық даналығының  күнарын 
алып,  бойына  сіңіріп,  жүпарын  жүртына  беріп  өткен  Өтекеңнін  осы 
дәстүрін  оның  көзі  тірісінде-ақ қапталдаса  кірісіп,  іні  болып  селбесіп,
154

ісін  дәстүр  ретінде  жалғастырған  Мұзафар  Әлімбайүлынын  бүл 
саладағы  енбегі  одан  да  ауқымдырак.  Өтекең  дәстүрін  іліп  алып, 
жапгап  әкеткен  Мүзағаң дүние-жиһан  халықтары  даналығын  қазакша 
сөйлетгі.  «Маржан  сөз» деп  ат  беріп  әлем  хапыктары  макалдары  мен 
мәтелдерін  тәржімалап,  қалын  окырманға  үсынды.  Өз  өлендеріне 
өрнек  етіп,  өзгелерге  де  үлгі  болсын  деп  жол  салды.  Әдеби  тілімізді 
дамыту,  рухани  ой-қазынамызды  байытуда  Мүзағаң  жасаган  күнды 
кимылдың  бірі  осындай.  Қүнарлы  сөз  қүнды  ойға  бастайды. 
М.Әлімбайүлының  жас  поэзиясынан  қас  қаламгерлігіне  дейін  әр
жанрдағы,  бар  жанрдағы  туындыларына  тіл  жүпары  ретінде  ажар- 
көрік  беріп,  ой  күнары  ретінде  пәлсапа  сыйлап  келе  жатқан  қазына 
көзі  осы  халық  даналығында  жатыр.  Ара-кідік  оның  өзі  де  жанынан 
макал-мәтел  шығарып  қоятыны  бар.  Өтекеңнің  «Жүпарым  болса 
жүртым  ап»  дейтіні  секілді,  Мүзағаңның 
«Жүмыла  көтерген  жүк 
жеңіл»  сынды  жүмыр  да  шымыр  жолдары  бүгінде  халык  даналығы 
ретінде кабылданады.
Талант  табиғаты  әзелден  эр  алуан.  Біреу  ерте  токтайды,  енді 
біреу  қолынан  каламын  түсірмей  өтеді.  Айталық,  бапалар әдебиетінің 
классигі  Бердібек  Сокпақпаев  өзінің  әзиз  шығармаларын  елу  жасына 
дейін  берді  де,  кайтып  қолына  қалам  алмады.  Ал  М.Әлімбайүлы  өз 
колынан  қаламы  түспей  келе  жатқан  жансебіл  жазушы.  Әлі  күнге  бір 
дамылдауды  білмейді.  Жазушы  үғымы  жазу  сөзінен  бастау  алары  рас 
болса,  Мүзағаңның  осынысы  дүрыс.  Қалам  токтаған  жер  — қапамгер 
өлген  жер.  Алайда,  ақынға  арзандауға  болмайды.  Ана  жылдары 
башкүрт  классигі  Мүстай  Кәрімге  көгілдір  экранда  сүрақ  койылды: 
«Мүстай  ага,  соңғы  кезде  не  жазып  жүрсіз  немесе  не  жазуды 
ойлайсыз?»,  -  деп.  Сонда  Мүстафа  Сәфиүлы:  «Ештеңе  жазып 
жүргенім  жоқ.  Жоспарымда да  ештене  жок.  Жас  та,  қуатты  Мүстайға 
шау тартқан Мустай  шал  киянат жасап ала ма деп  қорыккандыктан да 
жазбай  жүрмін»,  -  деп  жауап  берген  еді. 
Көркемдік  болмаса, 
көлемшілдікке  көнбейтін  кірпияз  падишаһыныз  -  ӘДЕБИЕТ.  Әдебиет 
үгымынан  шыгарып  айтсак,  М.Әлімбайүлының  бергені  мол  да 
маңызды дүние,  кымбат казына!
Әне  бір  жолы  телефон  аркылы  тілдескенде  акын  аға: 
«жазғандарымды  кайта  карап  шықтым,  жарамдысын  алып  қалып, 
жарамсызын  жыртып,  кокыс  жәшігіне  аттым.  Сонын  өзінде  он  бес 
томға  сыйгыза  алмай  жатырмын»,  -  деген  еді.  Бүл  Мүзагаңнын 
өзгеден  бүрын  өзіне  қатаң  талап  кояр  мінезі.  Уақыт  ағымымен  жүріп 
өндіре  жазған  ақынның  ертеңгі  үрпақ  өкініп  қалмауы  үшін  жасап 
отырган  әрекеті.  Акын  ағаның  бүл  мінезін  біз  де  қолдаймыз.  Жас 
үлғайған  сайын  әр  кезеңде жазған туындылары  өзіне  ыстық бола тура
155

бірынғай  жақүт  көрінбегеніне  шүкір!  Мүзағаң  өмірде  аз  жасаған  жок.  I
Қалған 
ғүмырда  да  арзандамай 
жазарына, 
арзанкол  туынды  I
жасамасына  бек  сенеміз.  Бүгінгі  сексеннің  елге  сыйлары  мәз  болып  1
жатса,  алдағы  тоқсанның халкына тартуы  аз  болмас.  Тек  акын  ағаның  1
өмір сапары  шалғай болғай!  Беу, сексеннің сенгірі-ай! 
I
«Егемен  Қазақстан» газеті,
31  қазан,  2003ж.
156

I I   г л а в а
Академик М ухтар А \езов
Наследуя  все лучшее,  что  было создано  народным  поэтическим 
творчеством,  его  вольнолюбивые  мотивы,  его  гражданскую  патетику,
яркую  метафоричность,  глубокую  образность,  казахская  советская 
поэзия развивалась в реалистическом русле.
А.  Токмагамбетов,  А.  Тажибаев,  Т.  Жароков,  Г.  Орманов,  А. 
Джумагалиев,  Ж.  Саин,  М.  Хакимжанова,  С.  Мауленов,  К., 
Сатыбалдин, 
Дж.Молдагалиев, 
М.Алимбаев, 
К.Жармагамбетов' 
С.Сейітов,  М.Мамбетов,  Т.Бердияров,  К.Шангитбаев  и  другие 
представляют  в  казахской  советской  литературе  большой,  ищущий, 
творчески  растущий,  многообещающий отряд казахской поэзии.
Статья «Рожденная революцией» (1957г.)
Пятитомное собрание сочинений на русском языке.
Москва  1975г.
И льяс Омаров
Я  всегда  следил  за  Вашими  сборниками,  в  вашей  поэзии  есть 
пламенная  сила,  питаемая  народным  благородством.  Вы  хорошо 
знаете  историю  народа,  его  языка  и  его  афоризмы,  собираете  их  с 
восхищением,  запоминаете  наизусть.  Каждому  ясно,  что  это  не 
случайно.  Вы  -   поэт,  находящийся  в  стремительном  полете,  не 
подающий  и  признака о сбавлении  своей скорости.  Если  мы  выражаем 
удовлетворенность  тем,  что  Вами  сделано  на  сегодняшний  день,  го 
вправе  возлагать  большие  надежды  на  Ваше  будущее.  Своего 
последнего слова Вы еще не сказали.
Письмо М.Алимбаеву от 21  января  1970 г.
(Перевод А.  Жовтиса в книге Т.Какишева «Поступь»  1988).
*  *  *
Дорогой 
Музафар! 
Сердечно 
поздравляю 
с 
славным 
пятидесятилетием.  Желаю  много  лет  творческих  дерзаний,  счастья  в 
жизни.  Не  сомневаюсь,  что  Ваши  мудрые  поэтические  строки  явятся 
лучшей  духовной  пищей  в  воспитании  нашего  подрастающего 
поколения.
С дружеским  приветом академик Алкей  М аргулан.
157

*
 
іс
*
ДОРОГОЙ  МУЗАФАР АЛИМБАЕВИЧ!
Минвуз  республики  тепло  и  сердечно  поздравляет  Вас  видного 
казахского  поэта,  известного  литературоведа  и  переводчика  со 
славным 
юбилеем 
«шестидесятилетием 
со 
дня 
рождения 
и 
сороколетием  творческой  деятельности.  Мы  любим  Вас  не только  как 
тончайшего  лирика  с  глубоким  философским  мышлением,  но  и  как 
замечательного  наставника  молодежи,  как  крупного  народного 
педагога,  внесшего  огромный  вклад  в  воспитание  подрастающего 
поколения.  Долгих  лет  жизни  Вам,  дорогой  Музеке,  и  славных
творческих свершений! 
: Г1!
Искренне любящий  Вас министр К.  Нарибаев
Щ
 
Щ
 
зЯг 
|Н
УВАЖАЕМЫЙ МУЗАФАР АЛИМБАЕВИЧ!
От  всей  души 
поздравляем 
Вас,  замечательного  поэта, 
глубокого  литературоведа,  с  шестидесятилетием  со  дня  рождения  и 
сороколетием творческой работы.
Ваши  многоличные  поэтические  книги  по  праву  заняли 
достойную  популярность у  читателей.  Вы  певец степи, лирик  нежный 
и  суровый,  поэт глубоко национальный  и  самобытный.
Всю  Великую  Отечественную 
войну  Вы 
находились  в 
действующей  армии,  Родина  высоко  ценила  Ваши  высокие  заслуги  и 
ратный труд,  наградив Вас  медалями  и  почетными грамотами.
Вы 
признанный 
мастер  современной 
Казахской  детской 
литературы  и  по  праву  являетесь  первым  редактором  детского 
журнала «Балдырган»,  верным  спутником  казахской детворы.
Вы  ведете  неустанную  исследовательскую  работу  по  проблемам 
народного  фольклора,  по  переводу  пословиц  и  поговорок  народов 
мира на казахский язык. 
Я
Вами  переведены  двадцать  тысяч  пословиц,  поговорок  более 
семидесяти народов планеты.
Благодаря  Вашим  переводам  казахские  читатели  познакомились 
с  произведениями  Петефи, Фучика, Гете,  Райниса, Джалиля  и других.
Большую  творческую  работу  Вы  всегда  сочетали  с  активной
общественной деятельностью.
В  день  Вашего  шестидесятилетия  желаем  Вам  крепкого 
здоровья, счастья  и новых творческих свершений.
С екретариат правления Союза  писателей СССР
158

Совет по  Казахской литературе 
Совет по детской  и  юношеской литературе.
*  
*  
*
Дорогой 
Музафар! 
От 
всей 
души 
поздравляю 
тебя, 
замечательного  мудрого  поэта,  искреннего  друга.  В  день  твоего 
славного  пятидесятилетия  желаю  тебе  всех  благ  и  бессмертия  твоим
стихам.
Крепко обнимаю твои Тахави  Ахтанов. 
* 
1  *
Дорогой  Музафар!  Поздравляю  тебя,  замечательного  поэта, 
друга-пропагандиста 
братской 
литературы 
славным
пятидесятилетием,  пусть  еще  свежее  звучит  твой  поэтическии  голос,
восхищая читателей.  В день твоего юбилея  пятьдесят раз обнимаю.
Твой  Б ай заков Туменбай (Фрунзе).
*  *  *
Казахская  поэзия  последних  двух  десятилетий  развивает  и 
обогащает традиции  своих  славных  предшественников -   поэтов 20-30 
годов-  Сакена  Сейфуллина,  Ильяс  Джансугурова,  Беимбета  Маилина, 
Сабита  Муканова.  Кстати,  уже  в  30-40  годы  дебютировали  видные 
представители  современной  поэзии,  чье  творчество  сохраняет  свое 
значение  и  в  наше  время,  как  например,  Абдильда  Тажибаев,  Таир
Жароков,  Кажим  Джумалиев,  Гали  Орманов,  Джубан  Мол”
иеВп 
Калижан  Бекхожин,  Хамид  Ергалиев,  Сырбаи  Мауленов,  Музафар
Алимбаев, Капан Сатыбалдин  и  многие другие поэты....
Тематический  круг  замыслов  современных  казахских  поэтов
поактически  необозрим.  Однако  закономерностями  поэтического
творчества  определяется  влечение  поэтов  к  таким  темам,  которые
художественно  обобщают  черты  характера,  приметы  времени,  в
настоящем  оттеняют будущее. 
и  чувства
Генеральная  тема казахской  советской  поэзии §  думы  и  чувства
возрожденного  Великим  Октябрем  казахского  народа  -   остро
современно в стихах и  поэмах  последних двух десятилетии.
В  лирической  поэме  «Мой  Казахстан»  (1963)  Музафар 
Алимбаев  воспел  Советский  Казахстан,  «Отчизну  мать»,  «счастья 
дружную  весну».  Поэт  по  велению  сердца  воспевает...  «день,
в
с
т
а
ю
ш
и
и
 
пег^д м м и » . 
у  
до Н
|  звонких  пшеничных  полях,
В  раскинувши______ 
ү
 
Темиртау,  в льющей
159

свет  Бухтарме  поэт  видит  родной  Казахстан  -   родину  вчерашнего
пастуха, 
сегодняшнего  труженика  социалистической 
отччизны
правящего  государством  и  новых  своих  земляков:  москвичей, 
уральцев, минчан. 
I I
Автор поэмы обращается  к Джамбулу:
О Джамбул!  Ты океан лазурный,
Одаривший жемчугом людей. 
I
О Джамбул!  Эпохи  нашей  бурной 
Ты звонкологосый соловей!
...О  Джамбул!
Ты песня  поколений,
Что на смену нашему идут!
Перевод С.Поликарпова.
В  казахской  национальной  традиции  утвердились  подобные
обращения,  а  вместе  с  ним  и лирические  запевы,  открывающие  главы 
поэмы!
Казахстан  мой!  Солнышко не сходит
С ласкового неба твоего. 
З в Н я И
Казахстан советский  мой!
Не сходит
Нынче солнце с неба твоего.
Казахстан, я твой листок зеленый 
радостно звенящий  на ветру.
Таковы  традиционные  переходы  от  воспоминаний  о  прошлой
жизни 
казахов 
при 
ханах 
и 
царизме 
к 
новой 
советской
действительности.  Чем  же  отличается  поэма  «Мой  Казахстан»
М.Алимбаева  от  поэмы  «Степь»  И.Джансугурова  или  «Бег  времени»
Джамбула -  произведений 30-х годов,  построенных по тому же плану?
Конечно  же,  не  только  тем,  что  предметом  лирических  раздумий
поэта  служат события  более  поздные,  самые  совершенные.  И  даже  не 
тем, что у  М.Алимбаева
*'  . 
Нефтяные вышки Эмбы встали,
Как ракеты, принявшие старт...
Или
160

Трактор его атомный рокочет.
Вечную  взрывая тишину.
А льющаяся сталь метнулась.
Словно «Огненный сканун  к пустым  ковшам»
Поэтическое  новаторство  М.  Алимбаева  сказалось  не  столько  в
пересмотре  или  в  отходе  от  традиционной  композиции  лирической
поэмы  или  в  лирическом  звучании  технических  понятий,  терминов  и
т.п., сколько в самом лирическом образе поэта-певца современности.
С  советским  Казахстаном,  Отчизной,  партией,  неразрывно
связаны жизнь народа  и его  певца.  Без  них  не звучат песни, стихи, без
них не сияют имена поэтов и певцов.
Поэт  называет  себя  зеленым  листком,  радостно  звенящим  на
ветру,  напоенным  солнцем  колосом,  горном,  что  будит  поутру, 
отдавая  весь  свой  талант  Казахстану  -   ветру,  солнцу,  просторам,
людям, их труду.
Казахстан,  его  история,  борьба,  его  исторический  путь  от
отсталости  к  социализму  не  только  тема  поэтических  раздумий,  но  и
осуществление «заповеди  первой бытия».
«Наше -  говорит про все родное 
«Мы» -  о том, что сделал,
Вместо «Я»
Венчает поэму  прославление Родины,  горячая  вера в завтра... 
Поэтика  и  стилистика  произведения  М.Алимбаева  «Мой
Казахстан» обусловлены жанровым своеобразием поэмы.
Не  порывая  с  традиционным  воспеванием  родины,  автор
воспоминает Абая  и  Джамбула, С.Муканова  и  М.Шолохова,  их мысли
и  слова о  казахском  народе.  Но уже  не Сокол  и  не батыр  приходят  на
память  автору,  когда  он  воспевает  покорителей  целины,  а  юность  и
Задор  (с  заглавной  буквы).  И  полулегендарный  Асан—Кайгы  (Асан -
печальник)  и  Желмая  -   верблюдица  понадобилась  ему  лишь  как
художественные примеры  прошлого.
В  истории  современной  казахской  поэзии  «Мой  Казахстан»
М.Алимбаева  -   свидетельство  устойчивости  одной  из  форм  лирико­
патриотических  поэм,  истоки  которой  -   в  акынских  толгау
лирических  раздумьях  о  современности  и  эволюционирующеи  уже  с 
20-30-х  г.  нашего  века  в творчестве С.Сейфуллина,  И. Джансу гурова и
Джамбула. 
Академик 
М.С.Сильченко.
161

«История советской  многонациональной литературы»
V том,  1974 г.
* * * 
' ГЛАС 
;
Павел  Косенко
«Мой  Казахстан!  Это  большая  и  принципиальная  победа 
Музафара Алимбаева.
Какая  сложная задача — в маленькой  поэме восстановить долгую 
историю 
родного 
края, 
создать 
поэтический 
образ 
Родины. 
М.Алимбаев  справился  с  ней.  Читая  поэму  еще  раз  убеждаешься, 
каким  емким  может  быть  поэтическое  слово,  какая  огромная  сила 
обобщения доступна настоящей  поэзии.
Для  каждого  исторического  события  автор  находит точную  и  в
то  же  время  наполненную  подлинным  лиризмом  характеристику.
Очень  емкими,  несущими  большую  смысловую  нагрузку,  становятся 
детали. 
Ш
Поэма  Музафара  Алимбаева  одного  из  представителей  среднего 
поколения  казахских  поэтов -   примечательное явление  во  всей  нашей 
многонациональной литературе. 
-ЧЯ
«Образ  Родины» обл.газета «Южный  Казахстан»
24 августа  1963 г.
_ 
З.Кедрина
Жанр  лирическом  поэмы  становится  теперь  главенствующим,
грузоподъемность  стиха  в  ней  увеличивается  не  за  счет  его
прозаизации,  а  за  счет  уплотнения  слова-образа,  выразительности 
детали, за счет усиления реализма.
В  этом  плане  характерна работа  Музафара Алимбаева.  Музафар 
Алимбаев  создает  лирическую  поэму  «Дневник  сверстника»  -   о 
трактористе  Ердене,  инвалиде  войны,  потерявшим  ноги  в  бою  и 
повторившим  на  целине  подвиг  Алексея  Маресьева.  Это  небольшая 
поэма,  на  считанных  страничках  дающая  лирическую  биографию 
героя  нашего  времени,  свидетельствует  о  том,  что  опыт  работы  в 
жанре  короткого  стихотворения  оказался  полезным  и  при  создании 
поэмы,  придав  ей  хороший  лаконизм  и  плотность  смысловому 
наполнению  речевого  образа.  Прекрасно,  например,  передают
ощущение  героем  близости  родного  аула  строки  о  скромных  степных 
цветах.
Как малыши, 
с  приходом темноты
162

Смежив ресницы, спят они уютно.
Но бабушка — заря  их будит утром.
Не  менее  выразительно  в  своем  лаконизме  и  определение 
хозяйской  уверенности,  с  какой  юный  советский  человек  входит  в 
жизнь, ощущая  свою коренную к ней  принадлежность.
Изображение 
самого 
подвига 
в 
поэме 
М.Алимбаева 
подготовлено  убедительным  раскрытием  характера  героя,  целиком 
обусловленного характером  времени.
Из живого источника. «Языком поэзии», 
236-237 стр. Советский  писатель. Москва  1960 г.
*  *  *
Дм.Снегин
ПРОДОЛЖИТЬ ДЕНЬ
Много  лет  знаком  с  Музафаром  Алимбаевым,  дружу  с  ним  и, 
кажется, знаю его близко.  Но всякий  раз открываю  в нем  что-то новое, 
неожиданное, яркое. Думаю, это от богатства и  пытливости  натуры, от 
жизнелюбия, от врожденной  восприимчивости  и  потребности  дать 
людям  как  можно  больше.  Лицо  постоянно  светится  улыбкой,  глаза 
изучают добро, в них мудрость и открытость.
Имя его  известно детям  и взрослым  не только в Казахстане,  но  и 
во  всей  нашей  многоязычной  стране  и  за  ее  пределами.  Поэт, 
публицист,  собиратель  россыпей  народной  мудрости  -   пословиц, 
поговорок,  загадок,  былей,  легенд,  скороговорок  и  первородных 
метких  слов,  боевитый  журналист,  редактор  любимого  в  республике 
журнала  «Бапдырган»,  контактный,  общительный,  отзывчивый  -  
таким  его  знают  все,  кому  приходится  с  ним  сталкиваться  в  жизни,  в 
редакциях,  за  дружеским  столом,  на  творческих  встречах  и  деловых
конференциях.
Слагать  стихи  он  начал  в  мальчишескую  пору.  В  этом  нет 
ничего  удивительного.  «Я  рос  среди  песен,  легенд,  сказок»,  - 
признается  Музафар  спустя  годы.  Его  родное  гнездо  Марапды 
славилось  на  Павлодарщине  сказителями,  певцами,  острословами.  Он 
умел слушать и запоминать. В  особенности -  рассказы  матери  Зейнеп. 
Она 
знала 
множество 
стихов 
Бухар-жырау, 
Абая, 
Сабита 
Донентаева...  Такое  не  забывается.  Такое  западает  в  сердце  на  всю
жизнь.
И  все  же  о  стезе  поэта он  не  мечтал.  Он  хотел  стать  учителем  и 
закончил  педучилище.  С  сознанием  долга  и  желанием  стать  для 
односельчан  полезным  человеком  он  переступил  порог  школы.
163

Казалось,  место  в  жизни  найдено.  Однако  случилось  так,  что  в  1939 
году  в  печати  появилось  его  первое  стихотворение.  «Поэзия  - 
королева  слов»  -  овладела  всем  моим  существом,  -  любит  повторять 
Музафар.  -   Но  прежде  мне  пришлось  выдержать  экзамен  на 
гражданское мужество». 
_ 
ж''Щ
Началась. Великая  Отечественная  война.  Восемнадцатилетний 
юноша  ушел  на  фронт,  но  не  в  качестве  журналиста  и  поэта.  Он 
отважным  минометчиком,  потом  командиром  батареи  тяжелых 
самоходных 
установок 
(орудий), 
сражался 
с 
фашистскими 
захватчиками  на  многих  фронтах,  до  дна  испив  горечь  поражений  и 
утрат,  до  конца  познав  трудную  радость  побед.  На родную  казахскую 
землю  старший  лейтенант  Музафар  Алимбаев  вернулся  после 
Победы.  Вернулся  гражданином  и  поэтом.  Пережитому  на  фронте  не 
померкнуть  в  памяти.  «Вот  почему  в  каждой  моей  новой  книге  я  не 
забываю военную тематику».
С  тех  пор  написано  немало  книг.  Музафар  не  забывает  о 
главном  предназначении  поэта -   писать,  глаголом  жечь сердца людей. 
Тем  более  что  люди,  к  которым  по  преимуществу  обращаются  поэт, 
очень  любознательны  и  требовательны,  открыты  и  доброжелательны, 
легко ранимы  и доверчивы,  правдивы  и  честны,  как  никто другой.  Это
-   дети.  Они  не  просто  живут.  Они  в  постоянном  поиске,  в  жажде 
открытий,  в  покорении  вершин.  Перед  натиском  их  духовных 
запросов  устоит  не  каждый.  Музафар  Алимбаев  поставил  себя  в  одну 
связку с  ними.  Это потребовало не только мужества, а и  веры  в то,  что
в  этой  связке  он  сможет  идти  хоть  на  полшага  впереди  своих  юных 
спутников.  Он  непоколебимо  убежден:  в  общении  с  детьми  нельзя 
быть  начетчиком.  И  поэтом  быть  мало.  Такое  по  плечу  мыслителю, 
философу, 
способному 
«...оценить 
прошлое, 
разобраться 
в 
настоящем,  думать  о  будущем»,  постоянно  искать  вместе  со  своими 
спутниками  путь  в  жизни,  а  значит  -   «...своей  путь  в  литературе», 
видеть высокую цель и  покорять облюбованную вершину.
Для  поэта вершина из вершин -  новая книга.
Она  недавно  пришла  к  читателю,  но  уже  полюбилась  и 
малышам,  и  взрослым.  Музафар  придумал  ей  простое  и  вместе  с  тем 
загадочное  название  -   «Хозяйка  воздушных  дорог».  Совсем  в  духе
детских  представлений  об  окружающем  мире,  в  духе  доступных 
восприятий.  И  в  духе  времени:  ведь  сегодня  человечеству  « ...  места 
для  мечты  маловато  на  дворе»  земном.  И  с  нами,  взрослыми, 
происходит  чудо:  мы  как  бы  переносимся  в  пору  своего  детства 
вместе с современными  реалиями, запечатленными  автором  книги.
164

Удивительный  мир  открывается  в  этой  книге.  И  то,  что  на  все 
вокруг  похоже,  хотя  (если  внимательно  приглядеться)  имеет  свое 
лицо.  Например:  «Кактус  на  кактус  совсем  не  похож  — это  свернулся 
калачиком  еж».  И то,  как хорошо становится  на душе,  когда ты  славно 
поработал,  и  как  дурно  быть  жадным.  Наше  зрение  обостряется,  все 
воспринимается  свежее,  глубже  по  мере  проникновения  в  мир. 
открытый  нам  поэтом.  Мы  вдруг  начинаем  слышать  как  «...домбра 
потихоньку  плачет»,  начинаем  видеть  как  могут  померкнуть 
«...веселые,  весенние,  погожие  деньки»,  когда  в  школьном  дневнике 
малыша  появляется  двойка.  Малыш  ее  исправит  на  высокий  балл, 
если  ем\  вовремя  помочь.  Сложнее  бывает,  когда  двойка  занимает 
прочное место  в дневнике деяний  и жизни  взрослого дяди...
Нет,  Музафар  Алимбаев  не  читает  нотаций,  не  морализует.  Он 
исподволь  будит  нашу  совесть,  помогает  раскрыться  и  утвердиться 
заложенному  в  нас  сильному,  доброму  началу,  и  мы  уж  сами 
начинаем  понимать  что  к  чему,  и  подобно  пораненному  дереву 
принимаемся  лечить  леность  души  «соком  янтарным»,  что  схож  с 
дивой  водой.  Понимание  того,  что  «Лень  темна,  как  ночь  без  утра,  а 
работа 
-  
свет!» 
приводит 
к 
гражданскому, 
нравственному 
возмужанию.  И  подобно  внезапному  озарению  нас  окрыляет, 
наполняет  верой  и  утверждает  на  полезном  для  Отечества  поприше 
философское  открытие  поэта:  «...взрослые  день  начинают,  а  дети  его
продолжают».
А  продолжить  день  жизни  Родины,  день  жизни  на  всей  планете 
не  просто.  Да,  мир  прекрасен,  но  и  сложен.  Подчас  суров.  После 
весны  и  лета  приходит  осень,  когда  «...яркая  желтая  охра  светит 
холодным  огнем».  Светит,  но  не  греет.  А  за  осенью  «грядут  морозы». 
Не  страшно.  Юный  читатель  Музафара  Алимбаева  вырос  в  честного, 
работящего  и  доброго  человека,  способного  постоять  за  правое  дело. 
Прежде  он  умел  лишь  жалеть  «озябшие  березы»,  теперь  -   «...в 
морозы лютые снежком  им  ноги  кутает».  На ветру жизни  он завалился 
в  активного  бойца  за  ленинские  идеалы,  зрелыми  стали  его  мысли  и 
свершения.  Оттого  для  него  «...каждый  праздник  Октября  как  будто 
день  рождения,  будет  переходить  из  поколения  в  поколение  сто  и 
тысячу лет,  пока на земле будет существовать род людской».
С  такими  мыслями  и  чувствами  читаешь  и  перечитываешь 
новую  книгу  стихов  Музафара  Алимбаева  «Хозяйка  воздушных 
дорог».  Она  наполнена  светом  добра  и  действия  за  мир,  дружбу, 
созидание.  Она  устремлена  в  будущее.  Она  призывает,  утверждает:
пусть сегодня и завтра -
Степные звезды
165

украшают небеса, 
'п
чтоб красотой  насытились глаза,
чтоб люди приласкали взорами
ночное небо 
'
с  сочными узорами. 
'  ’
В  этой 
книге  в  полной 
мере  проявились  безупречное 
профессиональное  мастерство  поэта,  глубокое  проникновение  в 
многослойную  и  неповторимую  жизнь  юных  граждан 
в  их 
психологию  и  поступки.  Написаны  стихи,  если  так  можно'сказать 
казахскими  национальными  красками,  что  придает  им  самобытность’ 
пронизанныи  духом  дружбы,  интернационализма,  любви  и  уважения
ко  всей  детворе  планеты.  Оттого  и  велика  притягательная  сила
«ХозяиКи  воздушных  дорог».  И  вполне  правомерно  и  справедливо
что  новый  сборник  стихов  Музафара  Алимбаева  представлен
общественностью  нашей  республики  на  соискание  Государственной 
премии  Казахской  ССР. 
^  к   ««еннои
Е с т ь   в   э т о м  
сборнике  стихотворение  «Живая  книга» 
п р о  
мудрого деда,  которого народ называет
Летопись наша! 
ЛІ
Книга живая!
На  наше  счастье,  таких  людей  встречается  немало.  Среди  них, 
думаю, и Музафар Апимбаев.
Газета «Казахстанская правда»,
21  август,  1984г.
СЛОВО О МОЛОДОМ А К С А К А Л Е ^ "  БраГИ“
н-   п  ТЗК  У*   случилось>  что  он  на  много  лет  раньше  своего  юбилея 
не дожидаясь определенного  обычаем  возрастного  рубежа  к о г д а ^ я
зачисляют  в  аксакалы,  стал  носить  кара-борик,  черную  шапку  нечто
среднее между феской  и  шляпой, у которой срезаны поля.

жүктеу/скачать 7,8 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: