Егер ішінара іріктеу қайталанбайтын тәсілмен жүргізілген болса, онда мына формулалар арқылы орташа қате есептелінеді.
Орташа шама үшін µх = √ G2/ n *(1-n/N)
Белгінің үлесі үшін µр = √ р(1-р)/ n *(1-n/N) µW = √ W (1- W) / n * (1-n/N)
Іріктеу тәсілдері
Қайта
Қайталанбайтын
Орташа қате µ:
Орташа шама үшін
µх = √ G2/ n
µх = √ G2/ n *(1-n/N)
Белгінің үлесі үшін
µW = √ W (1- W) / n
µW = √ W (1- W) / n * (1-n/N)
Шекті қате
Орташа шама үшін
∆х = t √ G2/ n
∆х = t √ G2/ n*(1-n/N)
Белгінің үлесі үшін
∆W = t √ W (1- W) / n
∆W = t √ W (1- W)/n* (1-n/N)
Сонымен
Ішінара бақылау типтік іріктеу тәсілі арқылы жүргізілген болса, онда орташа шама мен белгінің үлесі үшін қатенің шегін анықтау төмендегі берілген формулалар бойынша есептеледі:
Іріктеу әдісі
Орташа шама үшін
Белгінің үлесі үшін
Қайта
∆х = t √ G2/ n
∆W = t √ W (1- W) / n
Қайталанбайтын
∆х = t √ G2/ n*(1-n/N)
∆W = t √ W (1- W)/n* (1-n/N)
Сонымен нақты өсім өсіңілік қатарлар дәрежесінің әрбір кейінгі уақыттың алдыңғы уақыттан сандық шамасы бойынша қаншаға азайғанын немесе көбейгенін көрсетеді.
Сонымен нақты өсім өсіңілік қатарлар дәрежесінің әрбір кейінгі уақыттың алдыңғы уақыттан сандық шамасы бойынша қаншаға азайғанын немесе көбейгенін көрсетеді.
Өсіңкілік дәрежелерін зерттеу кезінде нақты өсімнен басқа қорытындылаушы көрсеткіш ретінде , яғни қоғамдық құбылыстар мен процестердің өзгеру жылдамдығын сипаттайтын салыстырмалы шамалар да қолданылады. Оған жататындар:өсу қарқыны мен өсім қарқыны.
Өсу қарқыны. Бұл көрсеткіш әрбір ағымдағы уақыт дәрежесінің алдыңғы уақыт дәрежесімен салыстырғанда қаншаға көп, не аз екенін сипаттайды, яғни осы екі уақыт көрсеткіштерінің бір-біріне қатысты шамасы арқылы есептелінеді. Өсу қарқыны коэффициентпен немесе процентпен өлшенеді.
Нақты өсім сияқты өсу қарқыны да тұрақты және тізбектелген тәсілмен есептеледі. Егер өсіңкілік қатардағы әрбір уақыт дәрежесін тұрақты бір базалық уақыт дәрежесіне бөлетін болсақ, онда оны тұрақты өсу қарқынының коэффициенті деп атайды және ол мынадай формула арқылы есептеледі:
Егер қатардың әрбір уақыттағы дәрежесінің өзінің алдында тұрған уақыт дәрежесіне бөлетін болсақ, онда өсу қарқынының коэффициенті тізбектелген тәсілмен есептелген болып саналады және мына формула бойынша есептеледі:
мұнда ағымдағы уақыттың дәрежесі;
ағымдағы уақыттың алдында тұрған дәрежесі.
Өсім қарқыны. Өсіңкілік қатардың бұл көрсеткіші нақты өсімнің салыстырмалы шамасын көрсетеді. Бұл көрсеткіш коэффициент пен процент өлшемдерімен өлщенеді және оны анықтау үшін нақты өсімнің шамасын базалық ретінде алынған уақыт дәрежесіне бөлу керек. Бұл көрсеткіштер те екі тәсілмен есептелінеді.Егер өсім қарқыны тұрақты базалық уақыт дәрежесі арқылы есептелсе, онда оны тұрақты өсім қарқыны, ал егер базалық уақыт дәрежесі өзгермелі болса, онда оны тізбетелген өсім қарқыны деп атайды. Өсім қарқыны есептеу үшін төмендегі формулалар қолданылады:
Қорытынды:
Статистикалық ішінара бақылау әдісі деп жалпы жиынтық бірліктерінен зерттеуге кездейсоқ немесе белгілі бір тәртіппен ғылыми негізде алдын ала іріктеліп алынған кейбір бөліктерін айтады. Ал одан шыққан қорытынды көрсеткіштерді жалпы жиынтық көрсеткіштеріне толығымен таратуға, қолдануға болады
