Ислам дәуіріндегі әдеби ескерткіштердің зерттелуі. Түркі халықтары әдебиеті тарихында ислам дәуірі (X-XII ғасырлар) ерекше орын алады. «Ислам дәуірі әдебиеті»
Сөздіктегі табиғат туралы өлең жырлар
жүктеу/скачать 303,2 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Сөзіктегі аңшылық туралы өлеңдер
- Ерлікті мадақтау
| Сөздіктегі табиғат туралы өлең жырлар.
Алгашқы каумда тіршілік еткен адамнын ерекше назар аударганы туралы өлен-жырлар – табигат кубылыстары болды. Мунын өзі тусінікті де. Өйткені адам әлі коршаган табигатка толык тәуелді еді. Сондыктан да аркар-киігі асыр салған көктем көріністерін мактады, ал каһарлы, мейірімсіз кыс аязына ызаланып, оган арнап өзінше өлен, шыгарды. Алгашкы кауым адамдары шығарган өлен-жырларда табигат көріністері «тірі жан» ретінде бейнеленеді. Олар - Кунді, Айды, Жулдызды, Бултты адам сиякты етіп, бірде «ашуланатын», бірде «кенілденетін» кубылыс ретінде суреттейді.Мунда тіпті Кыс пен Жаз адамдар бейнесіне тусіп, озара айтыса бастайды. Сөзіктегі аңшылық туралы өлеңдер Алгашкы кауым адамдарынын тіршілік козі аншылык, болганы жаксы малім. «Туркі тілдері жинағында» халык, ауыз әдебиетінін, аншылык жайындағы өлен-жырлары жиі ушырайды. Бул жырларда белгілі бір тайпа мушелерінін ан аулау маусымына салтанатты турде дайындалыпы жатканы, аншылыкка аттанар сәттегі кызу той-думан, сондай-ак канжыгасы канды болып кайткан аншылардын ойын-сауығы бейнеленеді. Әрбір өленнін соңында жастарды аншылыкка уйрету кажеттігі айтылып отырады. Бул жырларда әсіресе құс аулауга, ягни саятшылыкка кобірек назар аударылады:Адамдардын кун көрісі турмыс-тіршілігі ол кезде аншылык енбегіне тікелей байланысты екенін біз жоғарыда айтып өттік. Аншылык жайындағы жырлардын негізгі максаты - жастарды аса кауіпті де жауапты іске, жырткыш андарды аулауга баулу болып табылады. Ерлікті мадақтау«Турік тілдерінін жинағында» ерлікті, батырлыкты мадактайтын өлен-жырлар коп. Әрбір кадамы катерге толы ежелгі дауір адамы үрейлі андармен арпалыста немесе турлі тайпалар арасындағы соғыста ерекше ерлігімен, кыруар күш-куатымен, әскери айла-тәсілімен журт көзіне тусуді өзіне биік мартебе санаган. Дәл осындай халык батырларынын сом тұлғасын жасау - барлык халыктар эпосына тін құбылыс. «Сөздікте» мысал ретінде келтірілген өлен жолдары казактың көнеден келе жаткан дәстурлі дастандары - батырлык, жырларындағы сюжетті баяндау сарыны, батырларды таныстыру тәсілін, жекпе-жекке шакыру мәнерін, казалы уйге ат шаптырып келу дәстүрін, еріксіз еске тусіреді. Маселен, «Кобыланды батыр», «Камбар батыр», «Алпамыс батыр» жане «Ер Тартын» жырларында халыктын ерлік , махаббат пен достык, туган жерге деген суйіспеншілік осылайша жырланады. Жоқтау Булар негізінен батырдын өліміне байланысты айты- латын жоктау өлендер деуге болады. «Сөздікте» Тұран елінін әміршісі Алып Ер Тонганын казасына байланысты айтылган узак жоктау бар. Бул туралы біз осы енбектін бірінші тарауында айтканымызды ескерте кетпекпіз. Ал бул арада біз ежелгі туркі позиясына тан осындай жоктаудын, тағы да бір үлгісін сөз етпекпіз. Бул жоктаудын баска да ежелгі туркі поэзиясындағы жоктаулардан ерекшелігі бар. Мунда жоктау баска жоктау өлендеріндегі сиякты каза болган батырды іздеуден, сураудан басталмайды. Өлен кайтыс болган батырдын бейнесін суреттеуден, онын елге жасаган жаксы істерін жіпке тізгендей етіп айтудан басталады. жүктеу/скачать 303,2 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|