Ислам дәуіріндегі әдеби ескерткіштердің зерттелуі. Түркі халықтары әдебиеті тарихында ислам дәуірі (X-XII ғасырлар) ерекше орын алады. «Ислам дәуірі әдебиеті»
жүктеу/скачать 303,2 Kb.
|
хандықт
- Бұл бет үшін навигация:
- Алып Ер Тоңа
| Шырақ парсы елінің патшасы Дарий 1700 қолмен шабуыл жасамақшы болады. Сақтар жауға қарсы күресті жоспарлап жатқанда. Денелі жігіт жүгіріп келеді де. Мен жылқышымын, бұй аймақты жақсы білемін. Рұқсат етсеңіз жауды сахарынаң бел ортасына адастырып кетейін дейді. Сені білсе өтіредіғой дегенде. Адамның ақыры өлім, сақ елін аман алып қалсам арман барма маған дейді. жалғыз өтінішім балаларым жетімдік көрмесін дейді. Ең алдымен менің құлағымды кесіп, үстімді тілгілеңдер парсылар сенуі үшін дейді. Сонда ешкімнің қолы бармайды. Шырақ өзі өз үстін тілгілеп атқа мініп кетіп қалады. Қан жоса болып құмның ортасында құлар сақтарда кегім бар деп айқайлайды. Парсылсарды сендіріп сахараның ортасына алып келді. Сонда ккөп парсы қырылып кетеді. Мұны сезген парсы қолбасшысы Шырақты өлтірмек болады. Сонда Шырақ сақтар жеңді мен жеңдім, сендер шықпас жолға келдіңдер, ал мен өз жерімде өлемін дейді.
Алып Ер Тоңа Алып Ер Тонга – аты анызга айналган тарихи тұлга, Туран елінін билеушісі, сактар әскерінін колбасшысы, ержурек батыры. Дастанда оны елдін кореген косемі ретінде де бейнелейді. Туран әскері колбасшысынын атына косылып айтылатын «алып» сөзі сол заманда «күшті», «батыр», «каһарман», «ержурек» деген мағынаны білдірген. «Алып» - сактар мен ғұндар заманынан бері ел корғаған батырлардын, колбасшы ерлердін атына косылып айтылып келе жаткан мартебелі есім.Туран елінін батыры Алып Ер Тонганы ұлы шайыр өз дастанында Афрасиаб деп атаган. Көне парсы тілінде «Афрасиаб» сөзі «дүлей кара күш иесі» деген мағына береді.Алып Ер Тонганын төрт баласы болган. Олар: Барсхан, Карахан,Шиде, Алак. Фирдоусидін, «Шахнамасында» Туран елінін, калын колын бастаган Афрасиаб (Алып Ер Тона) жорыктарын бейнелеп көрсеткен он шакты арнаулы тараулар бар. Олар: «Афрасиабтын Барман мен Кумайынды Сухраб құзырына жіберуі», «Афрасиабтын коркынышты тус көруі», «Афрасиабтын кайраткерлермен маслихат кұруы». «Сияуш пен Афрасиабтын бір-біріне ант беруі», «Афрасиабтын Сияуышка хат жазуы», «Афрасиаб пен Сияуыштын анга шыгуы», «Афрасиаб ордасына Рустемнін тунде шабуыл жасауы», «Афрасиабтын ирандыктардан жеңілуі», тағы баскалар. Туркілердін атамекені Туранга корші отырган Иран елінін әскері кайта-кайта шабуыл жасап, тыныштык бермейді.Туран елінін сулу кыздарын, асыл буйымдарын, малдарын тартып акетіп жатады. Диқандардын енді гана жайкалып есіп келе жаткан егіндерін, бау-бакшаларын парсы әскері таптап тастай береді.Сол заманда Туран елінде «арыстандай айбарлы, жолбарыстай журекті, көк бөрідей тәкаппар» Ер Тонга деген батыр жігіт бар екен. Ер Тонга елден көп нөкер жинап, Иран әскеріне карсы шыгады. Туран мен Иран аскері Дехистан деген жерде кездеседі. Бул жер екі биік таудын ортасындағы кең жазира дала болады. Екі жактын әскері уш кун, уш тун дамылсыз шайкасады. Жап-жасыл дала енді кып-кызыл канга боялып кетеді. Адам еліктері тау-тау болып уйіліп калады. Акыры Туран аскері женіп, Иран аскері ойсырап женіледі. Сол куннен бастап Ер Тонганы «алып» деп атай бастайды. Енді ол халык алдында Алып Ер Тонга деп аталады да, Туран патшасынын тағына отырады.Дехистанда. Иран патшасынын тагында талай патшалар ауысады.Ол туралы Жусіп Баласагун «Кутты білік» дастанынын 277-286-шы байітерінен біле аламыз,ол бәйіттер тугелдей Алып Ер Тонганы мадактауга арнаган. жүктеу/скачать 303,2 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|