Наука и жизнь Казахстана. №3 2020
73
Жоғарыдағы мәліметтерді саралауда, 2012жылы жалпы қылмыстық құқық бұзушылықтардың
көбейіп, 2013жылы түсуі, кәмелетке толмағандар тұлғаларға қатысты келесідей түрлерге бө-
ліп, қорытынды жасауға негіз болады. Аталған тұлғалардың бірінші тобындағы 12-13 жастар
аралығындағылары жалпы қылмыстық құқық бұзушылықтадың 1,7%-ы, екінші топтағы 14-15
жастағылары 20,3%-ы, ал үшінші топтағы 16-17 жас аралығындағылары 77%-ы заңсыз әрекеттерге бой
алдырып отырған. Жалпы қылмыстық құқық бұзушылықтың 53,8%-ы ауырлығы орташа, 40%-ы ауыр,
4%-онша ауыр емес, 2,2%-аса ауыр қылмыстық құқық бұзушылықтар кәмелетке толмаған тұлғалармен
жасалған. Көрсетілген санаттағы қылмыстық құқық бұзушылықтарға жекелеп тоқтала кетсек. Жеке
адамға қарсы 59 қылмыстардың 1-ін (Нәпсіқұмарлық сипаттындағы күш қолдану ҚР ҚК-нің 121-бабы)
12-13 жастар аралығындағылары, 14-15 жастағылары 11-ін ((1-уі адам өлтіру ҚР ҚК-нің 96-бабының
1-тармағы, 6-ы денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру ҚР ҚК-нің 103б, 1-уі денсаулыққа қасақана
орта зиян келтіру ҚР ҚК-нің 104б, 1-уі денсаулыққа жан күйзелісі жағдайында зиян келтіру ҚР ҚК-нің
108б, 1-уі адам ұрлау ҚР ҚК-нің 125б ), ал үшінші топтағы 16-17 жас аралығындағылары 47-ін (13-ін
адам өлтіру ҚР ҚК-нің 96-бабының 1-тармағы, 5-уі адам өлтіру ҚР ҚК-нің 96-бабының 2-тармағы «з»
пункті пайда табу, жалданып, қарақшылық, қорқытып алу бойынша, 1-уі абайсызда кісі өлтіру ҚР ҚК-
нің 101бабы, 16-ы денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру ҚР ҚК-нің 103б, 1-уі денсаулыққа қасақана
ауыр зиян келтіру 103б 3-тармағы, 12-і денсаулыққа қасақана орта зиян келтіру ҚР ҚК-нің 104б, 1-уі
денсаулыққа абайсызда зиян келтіру ҚР ҚК-нің 111б, 1-уі зорлау ҚР ҚК-нің 120б, 3-уі нәпсіқұмарлық
сипатындағы күш қолдану ҚР ҚК-нің 121б, 1-уі 16ж жетпеген адаммен жыныстық қатынаста болу ҚР
ҚК-нің 122б) кәмелетке толмағандар жасаған. Яғни, жеке адамға қарсы 59 қылмыстардың 1,7%-ын
бірінші топтағы тұлғалар, 18,6%-ын
екінші топтағы, 79,7%-ын үшінші топтағы тұлғалар жасаған.
Меншікке қарсы 533 қылмыстардың 8-ін (7-уі ұрлық ҚР ҚК-нің 175-бабы, 1-і қарақшылық ҚР
ҚК-нің 179-бабы) 12-13 жастар аралығындағылары, 14-15 жастағылары 117-ін(64-і – 2-уі алаяқтық ҚР
ҚК-нің 177-бабы, 45-і тонау ҚР ҚК-нің 178-бабы, 3-і қарақшылық ҚР ҚК-нің 179-бабы, 1-уі қорқытып
алушылық ҚК-нің 181-бабы, 2-уі автомобильді немесе өзге де көлік құралдарын ұрлау мақсатынсыз
заңсыз иелену ҚК-нің 185-бабы), ал үшінші топтағы 16-17 жас аралығындағылары 404-ін (173-і ұрлық
ҚР ҚК-нің 175-бабы, 16-ы алаяқтық ҚР ҚК-нің 177-бабы, 178- і тонау ҚР ҚК-нің 178-бабы, 26-ы
қарақшылық ҚР ҚК-нің 179-бабы, 10- қорқытып алушылық ҚК-нің 181-бабы, 1-уі авторлық және
сабақтыс құқықтарды бұзу ҚР ҚК-нің 184-бабы) кәмелетке толмағандар жасаған. Яғни, меншікке
қарсы 533 қылмыстардың 1,5%-ын бірінші топтағы тұлғалар, 21,2%-ын екінші топтағы, 77,3%-ын
үшінші топтағы тұлғалар жасаған.
Қоғамдық қауіпсіздікке және қоғамдық тәртіпке қарсы 107 қылмыстардың 3-ін (2-і ҚР ҚК-
нің 251-бабы қаруды, оқ дәріні жарылғыш заттарды заңсыз сатып алу, беру, өткізу, сақтау, тасымал-
дау немесе алып жүру, 1-і ҚР ҚК-нің 257-бабы бұзақылық)12-13
жастар аралығындағылары, 14-15
жастағылары 15-ін (1-уі ҚР ҚК-нің 251-бабы қаруды, оқ дәріні жарылғыш заттарды заңсыз сатып алу,
беру, өткізу, сақтау, тасымалдау немесе алып жүру, 14-і ҚР ҚК-нің 257-бабы бұзақылық),ал үшінші
топтағы 16-17 жас аралығындағылары 89-ын (11-і ҚР ҚК-нің 251-бабы қаруды, оқ дәріні жарылғыш
заттарды заңсыз сатып алу, беру, өткізу, сақтау, тасымалдау немесе алып жүру, 78-і ҚР ҚК-нің 257-
бабы бұзақылық) кәмелетке толмағандар жасаған. Яғни, қоғамдық қауіпсіздікке және қоғамдық
тәртіпке қарсы 107 қылмыстардың 2,8%-ын бірінші топтағылар, 14%-ын екінші топтағылар, 83,2%-ын
үшінші топтағылар жасаған.
Көліктегі 2 қылмыстың 2-уін (1-і ҚР ҚК-нің 296-бабы, 1-і ҚР ҚК-нің 296-бабы 2-тармағы көлік
құралдарын жүргізуші адамдардың жол қозғалысы және көлік құралдарын пайдалану ережелерін
бұзуы) 16-17 жас аралығындағы кәмелетке толмағандар жасаған яғни, бұл қылмыс түрлерінің 100%-
ын көрсетіп тұр.
Басқару тәртібіне қарсы 2 қылмыстың да 2-уін (1-і ҚР ҚК-нің 321-бабы өкімет өкіліне қатысты
күш қолдану, 1-і ҚР ҚК-нің 327-бабы өзінше билік ету) 16-17 жас аралығындағы кәмелетке толмағандар
жасаған яғни, бұл қылмыс түрлерінің де 100%-ын құрап отыр.
Сот төрелігіне және жазалардың орындалу тәртібіне қарсы 2 қылмыстың 2-ін де ҚР ҚК-нің 364-
бабы қылмыс туралы хабарламау) 16-17 жас аралығындағы кәмелетке толмағандар жасаған яғни, бұл
қылмыс түрлерінің де 100%-ын құрап отыр.
Демек, кәмелетке толмаған тұлғалардың 12-13 жастағылары қылмыстылық жолына түсіп, енді
үйреніп жүргендер қатарында. 14-15 жастағылар бұл қылмыстық жолына қалыптасу үрдісіндегілер