АХМЕТ ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013

279 
 
                               АХМЕТ ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 
 
қолдау  үшін  түйінді  құрал  болып табылады.  Жиынтықты сұраныс пен іскерлік  
белсенділік  бірінші  кезекте,  басым  инфрақұрылымдық  және  индустриялық 
жобаларды  қаржыландыруға,    отандық  кәсіпорындардың  өнімдеріне  сұранысты 
және  экономикадағы  жұмыспен  қамтылуды  қамтамасыз  ететін  ауыл 
шаруашылығын дамытуға, сондай-ақ адами капиталды  дамытуға  бағытталатын  
бюджет шығындарының жоғары деңгейін сақтау есебінен қамтамасыз етілді. 
Жаңа  жұмыс  орындарын    шағын  кәсіпкерлік  пен  бизнес  арқылы 
қалыптастыру  –  халықты  кәсіпкерлік  қызмет  саласына  да  белсенді  тартуға 
мүмкіндік береді. Мұның өзі аймақтардағы  өмір    сүру  деңгейін  көтеруге  ықпал 
етіп,  ондағы  тұрғындардың    жұмыссыздық  салдарынан    ірі  қалаларға  көшуін 
тоқтатады.  Осыған  орай  жергілікті  атқарушы  органдардың  шағын  кәсіпкерлік 
пен  орта  бизнесті  қолдау  және  дамыту  үшін  нақты  іс-шараларды  дайындаумен 
қатар,  алдағы  жылдары  оның  даму  стратегиясын    Үкімет  стратегиясы  негізінде 
әзірлеуі  керек.  Шағын  кәсіпкерлік  пен  орта  бизнесті  дамытуда  мамандар 
даярлауда,  олардың    біліктілігін  арттыру,  қайта  даярлау  –  кәсіпкерлік    тәуекел 
дәрежесін  төмендетумен    қатар,  оның  нарық  талаптарына  сәйкес    жоғары 
нәтижемен жұмыс істеуіне көмектеседі [1].  
Сондай-ақ, жалпы аймақтарда шағын және орта кәсіпорындарды дамыту тек 
халықты  жұмыспен  ғана  қамтамасыз  етіп  қана  қоймай,  олардың  әлеуметтік, 
рухани,  экономикалық  іргелі  мәселелерін  шешуге    ықпалын  тигізеді.  Жастар 
арасында түрлі келеңсіз жағдайларды болдыртпауға үлкен үлесін қосады.  
Сондықтан,  шағын  және  орта  кәсіпорындарды  дамыту  мен  қолдау 
көрсетудің  негізгі  міндеттері   жаңа  жұмыс  орындарын  құру,  өндіруші  және 
өңдеуші  өндірістерден  тұратын  кластерлерді  ұйымдастыру   арқылы  ауыл 
шаруашылықтың  шикізаттық  негізін  дамыту.   Берілген  міндеттер  жаңа 
әлеуметтік-маңызды  жобаларды  енгізу  және  шағын  және  орта  кәсіпорындарды 
әрекет  етуші  нысандарын  кеңейту  арқылы,  сондай-ақ  халыққа  төменде  аталған 
қызмет түрлерін көрсету арқылы толық ауқымда орындалып отыр: 
- жобаны ұйымдастырудың заң аспектілері бойынша кеңестер; 
- әдістемелік ұсыныстар және алып жүру; 
- экономикалық, қаржылық мәселелер бойынша кеңестер; 
- қаржылық қолдау көрсету, жабдықтарды лизингке беру. 
Аймақтардағы өндірісті дамыту өз аумағында нарықты қажетті тауарлармен  
толықтыру,  халықтың  тұтынушылық  қабілетін  қанағаттандыру  мақсатында 
отандық,  оның  ішінде  аймақтағы  өнеркәсіптік  өнімдердің  көптеп  шығарылуын 
қамтамасыз етеді. Мұның өзі тауарлар өндіру және сату шығындарын төмендете 
отырып, оның бағасын арзандатуға  бірден бір себеп болып табылады. Өндірістік 
сектордың  дамуы  жергілікті  бюджеттің  толығуына,  аймақтың  гүлденуіне, 
әлеуметтік 
жағдайдың 
көтерілуіне, 
қосымша 
жұмыс 
орындарының  
қалыптасуына  ықпал  етеді. Өнеркәсіптік  өндірісті  өрге  бастыру  үшін  өндірістік 
инфрақұрылымды, соның ішінде кәсіпорын жанындағы энергетика, көлік, құрал-
сайман,  қойма  және  т.б.  шаруашылықтарды  дамытуда  шағын  кәсіпкерлік  пен 
орта  бизнеске  жүгініп,  оның  тиімділігін  арттырудың  ең  ұтымды  түрлері  мен 
жолдарын қарастыру және қолдану қажет.  

280 
 
   
АХМЕТ ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 
 
Қазіргі уақытта шағын бизнесті жүргізу үшін арнайы білім қажет. Кей кезде 
шағын   бизнестің   басшысы   жақсы    коммерсант    болғанымен,  өндірістік
  
мәселелерде ешқандай тәжірибесі жоқ болады және керісінше болуы мүмкін.  
Республикамызда  нарықтық  қатынастарды  қалыптастырудағы  маңызды 
міндеттерінің  бірі  –  шағын  кәсіпкерлікті  дамыту.  Сондықтан,  шағын  және  орта 
кәсіпорындарды  дамыту  үшін  ең  алдымен  қандай  мәселелерді  шешу  керектігін 
анықтап    алған  жөн  және  жекелеп  тоқталып  өтеміз.  Республикада  шағын  және 
орта 
кәсіпорындардың 
дамуы 
мен 
қызмет 
жасауына 
қажетті 
ұйымдастырушылық, 
экономикалық 
және 
құқықтық 
шарттарды 
қалыптастырудың алғашқы қадамдары жасалды. Атап айтатын болсақ: 
-  шағын  кәсіпорындар  кез-келген  халық  шаруашылығының  саласында,  кез-
келген меншік формасы негізінде құрыла алады; 
- өнеркәсіп пен құрылыста жұмыскерлер саны 200-ге дейін болу керек; 
-  ғылым  мен  ғылыми  қызмет  көрсету  саласында  жұмыскерлер  саны    100 
адамға дейін;  
- өндірістік сфераның басқа салаларында  25 адамға дейін; 
- бөлшек саудада 15 адамға дейін.  
Бүгінде Қазақстанда шағын кәсіпорындарда азаматтар, мемлекеттік ұжымда 
біріккен  кәсіпорындар,    шаруашылық  ассоциациялары  органдар  құрылған. 
Елімізде  шағын  және  орта  бизнесті  дамыту  үшін  3  факторды  ескере  отырып, 
дамуын қамтамасыз етуіміз керек: 
Біріншіден, кәсіпкерлердің құқығын қорғайтын жүйе құру қажет. 
Екіншіден,  тексеруші  органдардың  санын  азайту  арқылы  бюрократиялық 
тосқауылдарды азайту. 
Үшіншіден, рұқсат беруші құжаттардың санын азайту. 
Шағын  және  орта  кәсіпорындарда  күрделі  мәселелерінің  бірі  несиелік 
ресурстарды алудың қиындығы. Айталық, кәсіпкерлер банктен несие алудан  бес 
түрлі себеппен бас тартады: пайыздық өсімнің жоғары болуы; кепілдік талаптың 
тым  қатаң  болуы;  ақпараттың  жетіспеушілігі;  несие  алу  мүмкіндігіне  сенімнің 
жоқтығы және банктердің кәсіпкерлерден аймақтық алшақтығы. 
Шағын  кәсіпкерлікті  қолдау  мен  дамытудың  инфрақұрылымдарын 
қалыптастыру  үшін  болашақта  шағын  кәсіпкерлікті  дамыту  қорының  жұмысын 
қайта қарау қажет. Шағын кәсіпкерлік пен бизнесті қолдаудың инфрақұрылымын 
дамытуда  өнеркәсіпте,  саудада,  құрылыста,  көлік  шаруашылығында,  жалпы 
алғанда  экономиканың  барлық  секторларын  жандандыру,  халықтың    қолөнері, 
туризмді  дамыту  шараларын  әзірлеу  және  жүзеге  асыру  маңыздылығы  арта 
түсуде.  
Импорт  алмастыру  бағдарламасына  сәйкес  кәсіпорынның  босаған 
алаңдарында  шағын  кәсіпорындарды  орналастыру    арқылы  тауарлардың  жаңа 
түрлерін  шығару  жөнінде    ұсыныстар  кәсіпорын  бағдарламаларына  енгізілу 
қажет: 
Біріншіден,  шағын  кәсіпкерлік  пен  бизнестің    сыртқы  ортасының 
факторларын  басқару    арқылы  шағын  кәсіпорынның  қызметіне  аса  қажетті 
сыртқы ортаның жаңа элементтерін құрып, бүгінгі күнге дейін қалыптасқан   

281 
 
                               АХМЕТ ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 
 
факторларының  озығын жетілдіру және келеңсіздігіне  тосқауыл қою керек. 
Екіншіден,  жекелеген    шағын  кәсіпорындарға    тікелей  қолдау  көрсету  – 
арнайы  инфрақұрылымдардың   көмегімен   жүзеге   асырылады.  Атап  айтатын  
болсақ:  қаржылық  институттар  (шағын  кәсіпкерлікті    қолдау  қорлары,  арнайы 
банктер,  қаржыны  сақтандыру  қорлары);  бизнес-инкубаторлар,  технопарктер, 
өнеркәсіп компаниялары; лизинг компаниялары; шағын кәсіпкерлікті дамытудың 
агенттіктері  мен  орталықтары;  ақпараттық  қамтамасыз  ету    қызметтері;   
бухгалтерлік,  аудиторлық,  жарнамалық,  маркетингтік,  көлік  және  басқа  да 
қызметтер    көрсету  жөніндегі    арнайы  фирмалар,  мамандар  таңдауға 
жәрдемдесетін агенттіктер. 
Үшіншіден,  қолдау  жүйесінің  ұйымдастырылуы    мен  жетілдірілуі  –  қолдау 
көрсетудің  нақты  стратегиялық  бағыттарын  анықтаумен  тығыз  байланысты. 
Қолдау  жүйесін  ұйымдастыруда  мемлекеттік  бақылау    құрылымдары  мен 
олардың  қызметіне бақылау жасаудың тәртібін белгілеп алудың маңызы ерекше. 
Жүйенің басым бағыттарын ырғақты дамыту арқылы кең қанатты интеграциялық 
өркендеуге  қол жеткізуге әбден болады. 
Шағын  және  орта  кәсіпорындарды  қолдау  жүйесінің  жоғарыда 
қарастырылған  үш  деңгейінің  арасында да  тығыз  байланыс бар. Республикалық 
деңгейдегі қолдау құрылымдары құқықтық-нормативтік  және  әдістемелік көмек 
көрсетіп  қана  қоймай,  аймақтық  және  жергілікті  деңгейдегі    қолдау 
құрылымдарына тікелей қаржылар аудару арқылы да  жәрдемдесуге тиіс. 
Республикамызда  шағын және  орта кәсіпорындарды  дамыту  үшін  мынадай 
шараларды жүргізу қажет: 
-
 
салық салу базасын жетілдіру керек; 
-
 
салықтың түрлерін анықтауға қатысты салық заңдарына өзгерістер енгізу; 
-
 
қаржы  операцияларын  жүргізуге    мұрындық  болатын  салық  ставкаларын  
азайту  және соған сәйкес тиісті салық төлеуді жетілдіру; 
-
 
несие  беру  мерзімдерін  ұзарту  және  аймақтық  маңызы  зор  шағын 
өндірістік кәсіпорындар үшін пайыздық ставкаларын төмендету арқылы  отандық 
өндірістерді  ынталандыру  және  сапасы  төмен  арзан  қолды  тауарларды  тасып 
әкелуге тосқауыл қою; 
-
 
шағын  бизнесті  несиелендіру  тетіктерін  жетілдіру  үшін  лизингтік 
несиелерді, венчурлық қаржыландыру,  факторинг, кепілдік қорларды құру және  
өзара несиелендіруді қалыптастыру жолдарын  ұсыну қажет.  
Қазақстандағы 
шағын 
және 
орта 
кәсіпорындардың 
дамуындағы 
маркетингтік  рөліне  келер  болсақ,  шағын  және  орта  кәсіпорындар 
индустрияланған  мемлекеттердің  гүлденуінде  маңызы  жоғары.  Барлық 
халықаралық  нарықтарда  маңызды  рөл  атқаратын  кәсіпорындардың  ешқайсысы 
да  бірден  үлкен  болып  құрылмайды.  Шағын  және  орта  деңгейдегі 
кәсіпорындарды  жас  мемлекеттердің  даму  локомотиві  деп  қарауға  болады. 
Демек,  Қазақстанда қызмет атқарып жүрген шағын бизнестің субъектілеріне мән 
беру  керек.  Әлемнің  көптеген  елдеріндегі  шағын  және  орта  бизнесті    зерттеген 
кезде екі түрлі негізгі мәселеге көп мән берілген: біріншісі,  қаржылық  

282 
 
   
АХМЕТ ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 
ресурстардың жетіспеуі, екіншісі, маркетинг туралы білім дәрежесінің төмендегі. 
Осы аталған мәселе Қазақстан үшін де қатысы бар [2]. 
Қазақстандағы құрылған фирмалардың көбісі жаңа, олардың басшыларының 
тәжірибесі де жеткіліксіз. Сол себептен мемлекет тарапынан оларға бағыт-бағдар 
көрсетіп отыруы қажет.  
2009  жылда  «Даму»  кәсіпкерлікті  дамыту  Қоры  жүзеге  асырған  «Бизнес- 
Кеңесші»  бағдарламасы  аясында  “BISAM  Central  Asia”  Бизнес-ақпарат, 
әлеуметтік  және  маркетингтік  зерттеулер  орталығы  Қазақстандағы  шағын  және 
орта  бизнес  ахуалы  мен  мәселелерін  бағалау  мақсатымен  кешенді  зерттеу 
жүргізді.  Қазақстанның  барлық  әкімшілік  аудандарын  қамтыған  зерттеуге 
«Кәсіпкерліктің  жедел-курсы»  атты  оқыту  тренингтерінің  10  мыңнан  астам 
тыңдаушысы  қатыстырылды  және  шағын  бизнестің  әртүрлі  деңгейдегі 
өкілдерімен жүргізілген фокус-топтар мен терең сұхбаттар кірді. Респонденттер 
ретінде  жұмыс  істеп  жүрген  кәсіпкерлер  мен  кәсіп  ашуға  ынталы  тұрғындар 
және  түрлі  себептермен  жеке  кәсіппен  айналысуды  доғарған  жандар  да 
тартылды.  
Сондықтан,  ең  алдымен  мемлекет  ШОДК-ға  байланысты  орталық  құру 
арқылы олардың әртүрлі салада қызмет көрсетуіне ықпал етеді. Осы орталықты 
құру негізінде маркетингке қатысты көрсететін қызметтеріне тоқталатын болсақ: 
біріншіден, кеңес беру қызметі ұйымдастырады. Мұнда шағын кәсіпорындардың 
нарыққа  кірмей  тұрып,  маркетинг  туралы  кеңес  бере  отырып,  өндірілетін 
тауардың нарықтағы жағдайы туралы ақпараттық мәліметтер  береді. 
Екіншіден,  нарықтың  жағдайы  туралы  ақпараттық  қызмет  көрсету.  Қазіргі 
кездегі  саяси  немесе  экономикалық  ауытқулар  нарыққа  тікелей  әсер  етеді. 
Шағын кәсіпорындарға нарықтық құрылымы мен ерекшеліктері хақында мәлімет 
беру  қажет.  Сондықтан,  дамыған  елдердегі  сияқты  маңызды  бір  қажеттілікті 
қанағаттандыратын жеке мәлімет  беру  қызметтері  бойынша  белгілі  бір ұйымды 
құрған жөн.  
Үшіншіден, 
нарықты 
зерттеу 
қажеттілігі. 
Қазақстандағы 
ШОДК 
басшыларының  нарықтағы  тұтынушылардың  демографиялық,  кіріс  деңгейлері, 
іс-әрекет  түрлері,  көзқарастары  мен  әдеттері  туралы  ақпарат  жинауы  өте  қиын. 
Аталған  орталық  құрамында  нарықты  зерттейтін  топ  құрып,  осы  жас 
кәсіпорындардың  маркетингке  қатысты  мәселелерін  ғылыми  тәсілдер  негізінде 
шешу мүмкіндігі бар, атап айтатын болсақ: 
а) маркетинг саласында білім беру. Маркетинг саласында жүйелі түрде 
білім  алған жағдайда  ғана  маркетинг ғылымын игеруге  болады.  Маркетинг 
туралы  білім  қаншалықты  дұрыс  және  толық  берілсе,  тәжірибеден  өту  кезеңі 
соншалықты  қысқа  болады.  Аталған  орталық  техникалық  және  кәсіпорынның 
әртүрлі  салаларында  білім  беретін  болса,  онда  маркетинг  саласында  да  арнайы 
курстар ашып, ШОДК-дың маркетингтік қызметкерлеріне білім беру керек. 
б)  Ірі  және  шағын  кәсіпорындар  арасындағы  диалог  жасау.  Ірі 
фирмалардың өз қызметтерін атқару үшін әртүрлі салаларда және көп мөлшерде 
тауар  мен  қызметке  деген  қажеттіліктерін  әртүрлі  шағын  және  орта  деңгейдегі 
кәсіпорындар қанағаттандырып отырады. Ол үшін ірі және шағын кәсіпорындар 
арасында бір диалогтың болуының ықпалы зор. 

283 
 
                               АХМЕТ ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 
 
в)  жәрмеңкелер  мен  көрмелер  ұйымдастыру  жұмыстары.  Жәрмеңкелер 
шағын  бизнесті  үш  түрлі  салада  қамтамасыз  ету  мүмкіндігі  бар:  жәрмеңкелер 
витриналық  қызмет  атқара  отырып,  ШОДК-ға  өнімдерін  жаппай  ауқымды 
тұтынушы  немесе  қолданушы  көпшілікке  таныту  арқылы  көрмеге  қою 
мүмкіндіктерін ашады;  жәрмеңкелер - нарық орны болып, олардың  сату  және  
байланыс  құру  мүмкіндіктерімен  қамтамасыз  етеді;  жәрмеңкелер  ШОДК-ға 
жәрмеңкеге қатысқан барлық бәсекелестерді және қолданған технологияны тану 
мүмкіндігіне жол ашады. Осы айтылған орталық ұлттық деңгейде жалпы немесе 
кәсіби жәрмеңкелерін ұйымдастырғанындай, шағын және орта кәсіпорындардың 
халықаралық жәрмеңкелерге қатысу мүмкіндіктерін береді. 
г)  Экспортты  қолдау  және  ынталандыру  жұмыстары.  Көптеген  елдерде 
экспортты  тек  ірі  кәсіпорындар  ғана  емес,  сонымен  қатар,  шағын  кәсіпорындар 
да жүзеге асыра алады, бірақ әлі де болса шағын кәсіпорындардың сыртқы бәсеке 
күшінің әлсіздігі байқалады.  
Осыған  орай,  Қазақстанда  мемлекет  тиісті  іс-шараларды  қолданып, 
жеңілдіктер жасамаса шағын және орта бизнестің тиімді құрылымға қол жеткізуі 
мүмкін емес. Себебі, олар жаңашыл маркетинг әдістерін меңгермесе, табысқа қол 
жеткізу  мүмкіндігі  төмен  болады.  Кәсіпкерлердің  тек  пайданы  ғана  көздейтін 
кәсіпорынның  тұрақты  болмайтынын  барлығы  біледі.  Сондықтан,  клиенттің 
талабы мен қажеттілігіне сай тауар өндіруді көздейтін кәсіпорын дамуы мүмкін, 
оның қызметі тұрақты болады және көп пайда табу мүмкіндігі жоғары.   
 
ӘДЕБИЕТТЕР 
 
1.
 
Сәбден О. Шағын кәсіпкерлікті басқару. – Алматы: Экономика, 2009. – 250 б. 
2.
 
Моисеева  Н.К.,  Анискин  Ю.П.  Современное  предприятие:  конкурентоспособность, 
маркетинг, обновление. – М.: Внешторгиздат, 1993. – Т1. – 222 б. 
 
РЕЗЮМЕ 
В  статье  рассматриваются  основные  направления  и  проблемы  управления  малых  и 
средних  предприятий  в  Казахстане.  А  также  экономическое  состояние  и  роль  государства  в 
поддержке малого и среднего бизнеса в нашей республике.   
(Дандаева  Б.М.  Пути  и  проблемы  управления  малых  и  средних  предприятий  в 
Казахстане) 
 
SUMMARY 
In  article  it  is  considered  the  main  directions  and  problems  of  management  of  small  and 
medium-sized enterprises in Kazakhstan. And also an economic condition and a state role in support 
of small and medium business in our republic. 
(Dandayeva  B.M.  Problems  of  Management  of  Small  and  Medium  –  Sized  Enterprises  in 
Kazakhstan)  
 
 
 
 
 

284 
 
   
АХМЕТ ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 
 
УДК.338.482.2 (574) 
 
А.Т.ТЛЕУБЕРДИНОВА  
экономика ғылымдарының докторы  
Е.А.Бөкетов атындағы ҚарМУ 
 
А.С.МУКАШЕВ  
Е.А.Бөкетов атындағы ҚарМУ-нің магистр-оқытушысы
 
 
ҚАЗАҚСТАНДА КЕЛУ ТУРИЗМІНІҢ ДАМУЫН ТАЛДАУ 
 
Қазақстан  Республикасында  туризм  кенже  қалған  саласы  болып 
табылады.  Қазіргі  әлемдік  тәжірибе  көрсетіп  отырғандай,  бұл  саланың 
маңызы  өте  жоғары.  Қазақстан  үшін  келу  туризмінің  алатын  орыны 
ерекше. Себебі біздің мемлекетте туризм ресурстары өте көп. Сондықтан 
бұл  мақалада  Қазақстанда  келу  туризмін  талдау  және  оны  дамытудың 
бағыттары қарастырылды. 
 
Кілт  сөздер:  туризм,  келу  туризмі,  көшбасшы  аймақтар,  орналастыру, 
тасымалдау, туристік өнім. 
 
Қазақстан  Республикасының  статистика  агенттігінің  мәліметтеріне 
сәйкес  2007  жылдан  бастап  туристердің  саны  59591  адамға  өскен.  Егер 
туризмнің  түрлері  бойынша  қарастырсақ,  онда  келу  туризмі  бойынша  адам 
санының азайғанын байқауға болады – 26021 туристі құрады, сонымен қатар 
ішкі туризм бойынша – 3620 адам болса, ал шығу туризмі бойынша керісінше 
оң нәтижеге ие болды – 89232 адам (кесте 1).  
Кесте 1. Туризмнің түрлері бойынша қызмет көрсетілген келушілердің саны, адам. 
 
2007 
2008 
2009 
2010 
2011 
2010 
жылмен 
салыстырға
ндағы 
өзгеріс 
Даму 
қарқыны 
(%) 
Қызмет 
көрсетілген 
келушілердің 
саны 
541930 
473947 
347413 
459337 
601521 
142184 
30,9 
оның ішінде   
 
 
 
 
 
 
келу туризмі  62117 
37937 
31246 
   39 640 
36096 
-3544 
- 9 
шығу туризмі  286691 
261070 
193951 
261709 
375923 
114214 
43 
ішкі туризм  193122 
174940 
122216 
157988 
189502 
31514 
20 
Ақпарат көзі:  
www.stat.kz
 статистикалық мәліметтер 
2011  жылы  шығу  туризмінің  динамикасында  өсу қарқыны байқалса  (43 
%), ал ең төмен көрсеткішке келу туризмі ие болған (-9%). Соған қарамастан  
 

285 
 
                               АХМЕТ ЯСАУИ УНИВЕРСИТЕТІНІҢ ХАБАРШЫСЫ, №1, 2013 
резидент  емес  туристердің  дағдарыстан  кейінгі  кезеңде  Қазақстанға  деген 
қызығушылығы артып келе жатқаны қуантарлық жәйт болды [1]. 
2008-2010  жылдардағы  отандық  туристік  салада  болған  төмендеу  әлемдік 
экономикалық  дағдарыс  пен  жалпы  халықаралық  туристік  нарықта  туризмнің 
даму  қарқынының  бәсеңдеуінде  болды.  Сондай-ақ,  қазақстандықтардың  демалу 
мақсатында  шет  елдерге  шығу  қарқынының  төмендеуі  тұрғындардың  дағдарыс 
нәтижесінде  сатып  алу  қабілеттілігінің  орташа  көрсеткішінің  төмен  болуымен 
сипатталады.  
Егер  туристік  фирмалар,  орналастыру  мекемелер  мен  туризм  саласында 
қызмет  атқарып  жүрген  жеке  кәсіпкерлердің  тарапынан  қызмет  көрсетілген 
туристердің  санына  назар  аударсақ,  онда  көрсеткіштердің  орташа  деңгейде 
екенін байқауға болады. Жалпы республика бойынша 2008 жылы бұл көрсеткіш 
3073259  адамды  құраған,  ал  ол  дегеніміз  жалпы  қызмет  көрсетілгендердің  тек 
22 %  ғана.  Соның  ішінде  келу  туризмі  бойынша  -  618732(13 %),  шығу  туризмі 
бойынша  -  270554  (5,2 %)  және  ішкі  туризмге  2183973  адам  (51,3 %)  тиесілі 
болды.  Туристік  мекемелер  мен  орналастыру  орындарының  тарапынан  қызмет 
көрсетілген туристер санының аз үлесін байқамау мүмкін емес. 
Сондай-ақ,  атап  кететін  жәйттердің  бірі  саяхаттаушылардың  көп  бөлігі 
өздерінің  туысқандарында  я  болмаса  жолдастарының  үйлерінде  немесе  заңды 
емес  жалдамалы  пәтерлерде  орналасуды  жөн  көрді.  Отандық  туристердің 
туризммен айналысатын қазақстандық кәсіпорындарға сенімсіздікпен қарауының 
бірден бір себебі көрсетілетін қызмет бағасының жоғару болуы және оның сапаға 
сай  болмауында,  сондықтан  да  болар  саяхаттаушылардың  көп  бөлігі 
ұйымдастырылмаған туризм түрімен айналысуды қолға алған. 
Егер қызмет көрсетілген туристердің санын аймақтар бойынша қарастырсақ, 
онда  2-кестеде  көрсетілген  Қазақстан  аймақтарының  арасында  көшбасшыларға 
назар аударайық [1]. 
 
Кесте 2.Туризм түрлері бойынша көшбасшы аймақтардың үлесі 2011 ж., %. 
Жалпы қызмет 
көрсетілген туристер 
саны 
Келу туризмі 
Шығу туризмі 
Ішкі туризм 
Алматы қ. 
22,2  Алматы қ. 
35,7  Алматы қ. 
54,0  Астана қ. 
14,9 
Астана қ. 
14,4  Атырау 
облысы  
27,8  Астана қ. 
15,3  Алматы қ. 
14,5 
Алматы 
облысы 
10,3  Астана қ. 
12,2  Қарағанды 
облысы 
5,1  Алматы 
облысы 
13,9 
Шығыс 
Қазақстан 
облысы 
9,9  Маңғыстау 
облысы 
7,0  Маңғыстау 
облысы 
4,5  Шығыс 
Қазақстан 
облысы 
12,8 
Атырау 
облысы 
8,0  Қарағанды 
облысы 
3,9  Шығыс 
Қазақстан 
облысы 
0,03  Қарағанды 
облысы 
9,2 
Қарағанды 
облысы 
7,8  Шығыс 
Қазақстан 
облысы 
0,03  Ақтөбе 
облысы 
0,02  Ақмола 
облысы 
7,4 
Ескерту - Статистика агенттігінің мәліметтері бойынша автор тарапынан құрастырылған 

286 
 

жүктеу/скачать 6,74 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: