Issn 2308-0590 Индекс 74661 редакциялық кеңес мағауин Мұхтар Қазақстанның халық жазушысы Ғарифолла Есім



Pdf көрінісі
бет11/13
Дата22.12.2016
өлшемі2,16 Mb.
#34
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13

Әдебиет

1. Қоңыратбаев Ә. -Қазақ фольклорының

тарихы, А., 1991.-274 б.

2. М.Жармұхамедұлы. Айтыс өлеңдерінің

арғы тегі мен дамуы. -Алматы: Мұраттас, 2001.-

293 б.


3.  Туғанбаев  К.  Жүрісіңнен  жаңылма

жүйрігім. //Семей таңы, 1987, 25-желтоқсан.

4. Серікбаев Н., Байқадиұлы С. Көмейден

өлең, кеудеден шежіре төгілген. //Семей таңы,

1997, 13 мамыр.

5.  Ысмайлов  Е.  -Ақындар.  Алматы:

ҚМКӘБ. 1956.-340 б.

6.  ҚРҒА. Әдебиет және өнер институты.

280-папка. 1,2 дәптер.

ӘДЕБИЕТТАНУ ЖӘНЕ ТІЛ БІЛІМІ

2014  №4  (25)

Резюме

Resume

В данной статье автор говорит о народном поэте   К. Алтынбаеве не только как о  лирике,

а как об  акыне  айтыскере и останавливается на его  творчестве.

In this article an author talks about a folk poet   K. Altinbaev not only as about  a lyric poetry, but

as about  аkinaitisker and decides on his  work.


72

ӘДЕБИЕТТАНУ ЖӘНЕ ТІЛ БІЛІМІ

2014  №4  (25)

ӘОЖ 811.512.122



Г.ЖЫЛҚЫБАЙ,  филология  ғылымдарының

кандидаты, доцент

Қ.А.Ясауи  атындағы  Халықаралық  қазақ-түрік

университеті

Г.БЕЙБІТОВА, магистрант

Қ.А.Ясауи  атындағы  Халықаралық  қазақ-түрік

университеті

Ы. МАМАНОВТЫҢ   ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ

ШАҚ КАТЕГОРИЯСЫ ЖӨНІНДЕГІ КӨЗҚАРАСЫ

Қазақ тіліндегі сөз таптарының ішінде ең

күрделі сөз табы етістік болғандықтан, оның

лексикалық, мағыналық ерекшеліктері де мол.

Көптеген ғалымдардың қатысуымен әр саласы

жеке-жеке зерттелгеніне қарамастан   кейбір

мәселелерінің күні бүгінге дейін бірізді шешімін

таба қоймағандығы да етістік сөз табының сол

күрделілігін аңғартса керек.

Қазақ тіл білімінің морфология саласында

бірыңғай  пікір  қалыптаспаған  сондай

мәселелердің  қатарына  етістіктің  шақ

қатегориясын, олардың саралануын, аталуын

жатқызуға болады. Қазіргі қазақ тілінде  шақ

түрлерін саралауда бірізділіктің жоқ екенін қазақ

тілі морфологиялық еңбектерінің бірнешеуін-ақ

салыстыру барысында көз жеткіземіз.

Айталық,  1967  жылы  жарық  көрген

«Қазақ  тілінің грамматикасының» авторлары

«Шақ іс-қимыл жай-күйдің орындалу мезгілі

мен сөйлеп тұрған уақыт арасындағы қарым-

қатынастарды  білдіретін  грамматикалық

категория» десе [1.198],  «Осындай істің әр түрлі

уақытта істелгенін, я істелетіндігін, я істеліп

тұратындығын адам санасының дәл ажыратуы

– етістіктің шақ категориясының көп салалы

болуының  негізгі  себебі»  [2.130]  деген

Н.Сауранбаевтың пікірі де, К.Ахановтың өзінің

тіл  біліміне  қатысты  еңбектерінде  шақ

категориясы  туралы  «Грамматикалық

категориялардың  бірі  –  шақ  категориясы

етістіктерге  тән  категория  ретінде  танылады.

Бұлай болуы заңды да: қимыл, іс-әрекет уақыт

ұғымымен  тығыз  байланысты,  ол  белгілі  бір

мезгілде  өтетін  процесс  ретінде  ұғынылады»

[3.145]  деп  айтқан  анықтамасы  да  бір-біріне

жақын деуге болады. Ал ғалым Қ.Жұбанов өз

грамматикасында етістіктің шақтарын өз таным-

түсінігі бойынша көп тұста басқа зерттеушілерге

қарағанда өзгешелеу жіктейді.  Мәселен, «сөйлеп

тұрған  кезден  бұрын  болған  іс»  [4,96]  деп

көрсететін өткен шақты өз ішінде тоғызға бөліп

қараған  ол  әр  сипатына  жеке-жеке  атау

ұсынады. Яғни, бұлай ерекшелеу түрі қазіргі тіл

білімінде  аракідік  болғанымен  осы  күйінде

атаушылық жоқ.

Ы.Маманов 

еңбектерінде 

шақ

категориясына  былайша  сипаттама  беріледі:



«Грамматикалық  шақ  категориясының

қарастыратын  мәселесі,  обьектісі  –  істің,

қимылдың болған нақты мезгілі де емес, нақты

мезгілін білдіретін жеке сөздер де емес, шақтық

мағына  білдіретін  етістіктің  қалыптасқан

грамматикалық  формалары.  Шақ  формалары

істің,  қимылдың  нақтылы  өту  кезін  дәл

көрсетпейді.  Олардың  шақтық  мағынасы

абстракт  түрде  сөйлеу  кезімен  өлшенеді.

Былайша айтқанда, етістіктің шақ формалары

сөйлеу кезінен бұрын, сөйлеу кезінен кейін және

сөйлеу кезінде болатын қимылдың, уақиғаның

уақытын  жалпы  түрде  көрсетеді  [5,72].

  Мақалада  белгілі  ғалым  Ы.  Мамановтың  шақ  категориясын  зерттеудегі  еңбектерін

зерделей отырып, сөйлеуде шақтық мағына лексикалық бірліктер арқылы ғана анық көрінетініне

тоқталады.

 Тірек сөздер: Ы.Маманов, етістік, шақ категориясы, лексикалық бірліктер, шақтық мағына.



73

ӘДЕБИЕТТАНУ ЖӘНЕ ТІЛ БІЛІМІ

2014  №4  (25)

Ғалымның  тұжырымдауынша,  қимылдың,

уақиғаның  дәл  өту  мезгілін  сөйлемде  нақты

түрде  мезгіл  үстеулерімен  және  жыл  санын

көрсететін сан есімдермен тіркесу арқылы ғана

білдіре алады. Бұл тұжырымның функционалды

грамматиканың  зерттеу  нысанына  сай

айтылғандығын айту керек.  Сөйлеуде шақтық

мағына, Ы.Маманов көрсеткендей, лексикалық

бірліктер арқылы ғана анық көрінеді.

Ы.Маманов 

шақ 


формаларының

мағыналық  ерекшелігіне баса  назар  аударған.

Шақ түрлерінің атаулары шартты түрде алынған

терминдер  деп  көрсетеді.  Өткен  шақ

формаларының түрлі жағдайларда кездесетінін

атап    көрсетіп,  олардың  арасындағы

айырмашылық  әр  түрлі  мезгілдік  мағына

білдіруінде  емес,  әрқайсысына  тән  өзіндік

семантикасында екендігін дәлелдейді. Ендеше

ғалымның өткен шақтың әр түріне байланысты

көрсеткен  мағыналық  реңктің  сөйлемде

берілуіне тоқталайық:

1. Жедел өткен шақ формасы сөйлеушінің

сөйлеу  кезінен  бұрын  болып  өткен  қимылды

жай хабарлау түрінде баяндауын білдіреді (Мен

кітапханаға кеттім).

2. Бұрынғы өткен шақ формасын сөйлеуші

сөйлеу кезінен бұрын болған істі жай хабарлау

түрінде емес, тыңдаушыға сол өткендегі істің,

қимылдың  болу,  болмау  нәтижесін  баса

түсіндіріп,  соған  көңіл  аудару  керек  болған

жағдайда  қолданады  (Мен  ол  жігітті  жақсы

танимын, институтта бірге оқығанбыз).

3. Бұрынғы өткен шақ формасын сөйлеуші

сөйлеу кезінен бұрын болып өткен істі, қимылды

өз көзімен көрмей, екінші бір адамның айтуымен

немесе басқа бір жағдай арқылы білдірсе, оны

ежелгі  өткен  шақ  формасында  баяндайды

(Қайырбек кеше Москвадан қайтыпты).

4. Дағдылы өткен шақ сөйлеу кезінен кем

дегенде жарты не бір жыл бұрын болып өткен

істі, қимылды білдіреді және істің, қимылдың

ертеректе  бірнеше  рет  қайталанып,  әдетке,

дағдыға айналғандығын көрсетеді (Әбдірахман

әкесі  үшін  қатты  қиналып,  оңашада  ұзақ

ойланып жүруші еді).

5. Қатысты өткен шақ формалары сөйлеу

кезінен  бұрын  болып  өткен  іс,  қимылмен

ұштасып, соған байланысты өткендігін немесе

белгілі бір мезгіл ішінде өткендігін көрсетеді (Мен

кеше киноға барып едім).

Қазіргі қазақ тілі грамматикаларында –ған,



-ген,  -қан,  -кен  жұрнақтары  бұрынғы  өткен

шақтың формаларын жасаушылар екені белгілі.

Олардың  беретін  анықтамаларына  қарасақ  та,

Қ.Жұбанов  ізін  көруге  болады.  Н.Сауранбаев

«Бұрынғы өткен шақта болған істің айқын, ақиқат

екендігі тұжырымды болып көрсетіледі» [2.131]

деген анықтамамен түсіндірсе, «Қазіргі қазақ тілі»

оқулығында «Бұрынғы өткен шақта істің жедел

өткен  шақтағыдан  бұрын  болғандығы,

болмағандығы көрсетіледі» делінген.     Осындай

құбылыстарды жинақтаған Ы.Маманов: «Қазақ

тілінде  еді  көмекші  етістігі  күрделі  шақ

формаларын жасауда үлкен рөл атқарады. Бұл

есім  сөздермен  және  етістіктің  кейбір

формалармен тіркесіп, сол тіркескен сөздеріне

әртүрлі  грамматикалық  рең  береді.  Солардың

ішінде еді көмекші етістігі өткен көсемше (-п/ -п/

-іп), өткен шақ есімше (-ған/ -ген/ -қан/ -кен) және

қалып  етістіктерімен  (отыр,  тұр,  жатыр,  жүр)

тіркесіп,  қатысты  өткен  шақ  формаларын

жасайды», - дейді [5.112].

Ал  келер  шақ  жөнінде  ғалым  «сөйлеу

кезінен кейін болатын істі, қимылды білдіретін

етістік формасы» деген анықтама береді де, оның

үш  түрін  көрсетеді:  а)  ауыспалы  келер  шақ

(жаз+а+мын),  ә)  болжалды  келер  шақ

(жаз+ар+мын), б) ниет келер шақ (жаз+бақ+пын).

Ауыспалы келер шақ формасы дәл сөйлеу

кезіндегі болып жатқан  істі, қимылды білдіре

алмайтын, оның негізгі мағынасы – осы шақтық

емес, келер шақтық. Ал осы шақ мағынасында

жұмсалуы оның ауыспалы мағынасы екендігін

білдіреді.  Яғни  бұл  мағына  контекске

байланысты анықталады.

Әрбір  шақ  формаларының  шақтық

мағынасы  сөйлемде  мезгіл  үстеулерімен

тіркескенде  айқындала  түсетіні  белгілі.  Бұл

тұрғыдан ғалым мезгіл үстеулерін горизонтальды

және көлемдік деп екіге бөледі. Мезгіл үстеулерін

етістік формаларын тіркестіре отырып, тұжырым

жасайды: горизонталь мезгіл үстеулері (әлгінде,

кеше,  баяғыда,  былтыр,  біраздан,  ертең,

бүрсігүні, ендігі жылы т.б.) өткен шақ және келер

шақ  етістік  формаларымен  тіркесіп,  осы  шақ

формасымен  тіркеспейді.  Ал  көлемдік  мезгіл


74

ӘДЕБИЕТТАНУ ЖӘНЕ ТІЛ БІЛІМІ

2014  №4  (25)

үстеулері (қазір, бүгін, осы кезде, осы айда, биыл

т.б.) етістіктің өткен шақ, келер шақ, осы шақ

формаларымен  түгел  тіркесе  береді  (Биыл

келдім.  Биыл  келемін.  Биыл  келіп  жүрмін).

Сөйтіп,  ауыспалы  келер  шақ  көп  жағдайда

жалпы  осы  шақ  мағынасын  беріп,  кейде

алдыңғы сөйлемнің әуеніне қарай өткен шақтық

ұғымда да жұмсалатындығына тоқталады.

Ы.Маманов  болжалды  келер  шақ

формасын сөйлеушінің сөйлеу кезінен кейін бір

қимылдың, істің болу-болмауы туралы сенімді

түрде  айтпай,  болжай  айтуын  білдіреді  деп

түсіндіреді. Сонымен бірге, субъективтік мәнде

сөйлеушінің бір іске көзқарасын білдіретіндіктен,

болжалды  келер  шақты  ашық  райға

жатқызбайды.

Ғалым  -мақ,  -мек  -мақшы,  -мекші

жұрнақты есімшенің жіктелген түрін ниет келер

шақтың  грамматикалық  көрсеткіші  қызметін

атқарады  деп  таниды.  Болжалды  келер  шақ

сияқты  ниет  келер  шақ  формасы  да  сөйлеу

кезінен кейін болатын қимылды, істі объективтік

шындық түрінде білдірмейді. Мұнда сөйлеушінің

немесе  қимыл  иесінің  болашақта  бір  істі,

қимылды  орындау  туралы  ниетін,  ойын

білдіреді, яғни қимылға субьективтік қатысты

білдіреді.

Ниет есімшеге «еді» және «бол» көмекші

етістіктері тіркесіп ниет өткен шақ формасын

жасайтындығын айтады. Сонда қимылдың өзі

келер  шақпен  де,  өткен  шақпен  де  ұштасып

жатады  екен.  Мысалы,  «Қапан  келесі  айда

қайтпақшы  еді»  десек  келер  шақты,  «Қапан

былтыр  қайтпақшы  еді»  десек    өткен  шақты

білдіреді. Сөйтіп, ғалымның пікірінше, болжалды

келер шақтағыдай ниет есімшенің «еді» және

«бол» көмекші етістіктерімен тіркесуі арқылы

жасалған күрделі формасы ашық рай мәнінде

белгілі  грамматикалық  шақ  мағынасын

білдірмейді.

Ы.Маманов  етістіктің  осы  шағына

мынадай анықтама береді: «Осы шақ – сөйлеу

кезінде болып жатқан қимылды білдіретін етістік

формасы». Қазақ тілінде осы шақты білдіретін

арнайы грамматикалық морфема жоқ. Осы шақ

қалып етістіктеріне және созылыңқы сипатқа

жіктік  жалғауы  тікелей  жалғану  арқылы

жасалады деп қорытынды шығарады. Етістіктің

ауыспалы келер шақ формасы қимылдың әр түрлі

ағымын  білдіріп,  осы  шақ  мағынасында

жұмсалады деп көрсетеді. Ал осы шақ мағынасы

оның ауыспалы мағынасы екендігін айтады.

Шақ  категориясына  байланысты

Ы.Мамановтың  ой-пікірлерін  сараптай  келе,

оның  төмендегідей  мәселелерге  қатысты

пікірлерін орынды деп есептейміз:

1. Етістіктің шақ формалары қимылдың,

уақиғаның уақытын жалпы түрде      көрсетеді.

Ал дәл өту мезгілін жыл санын көрсететін сан

есімдермен тіркесу арқылы және мезгіл үстеулері

арқылы білдіре алады.

2.  Шақ  формаларының  арасындағы

айырмашылық  -  әр  түрлі  мезгілдік  мағына

білдіруінде  емес,  олардың  әрқайсысына  тән

өзіндік семантикасында.

3. Болжалды келер шақ субъективтік мәнде

сөйлеушінің бір іске көзқарасын білдіретіндіктен,

ашық  райға  жатпайды.  Тек  мақал-мәтелдерде

ғана ашық рай мәнінде айтылады.

4. Ниет есімшенің «еді» және «бол» көмекші

етістіктерімен тіркесуі арқылы жасалған күрделі

формасы  ашық  рай  мәнінде  белгілі

грамматикалық  шақ  мағынасын  білдірмейді

(бармақшы болды – кеше бармақшы болды –

ертең бармақшы болды).

5. Етістіктің ауыспалы келер шақ формасы

қимылдың әр түрлі ағымын білдіріп, осы шақ

мағынасында жұмсалады. Ал осы шақ мағынасы

– оның ауыспалы мағынасы. Ғалымның етістік

шақтарын мағыналық жақтан топтағанда оған

қойылатын атаулар шартты түрде алынды деген

пікірі өте орынды. Өйткені бұл атаулар кейінгі

ғалымдар еңбектерінде әлденеше өзгеріске түсті

деп  есептейміз.  Ы.Маманов  қазақ  тіліндегі

көмекші етістіктер мәселесін зерттеуде қалып

етістіктеріне  арнайы  тоқталып,  оларды

созылыңқы  шақ  көрсеткіштері  деп  таниды  [

5.160].

Сонымен,  қазіргі  қазақ  тіл  білімінде



етістіктің  шақ  категориясы  біршама

зерттелгенімен,  әлі  де  шешуін  таппаған

мәселелер  баршылық.  Оларды  оқулықтарда,

лингвист  ғалымдардың  монографияларында

шақ категориясының  әр түрлі топтарға бөлініп,

түрліше аталып жүргенінінен байқаймыз. Бұл -

аталған  грамматикалық  категорияның  әлі  де


75

ӘДЕБИЕТТАНУ ЖӘНЕ ТІЛ БІЛІМІ

2014  №4  (25)

зерттеуді қажет ететіндігін көрсетеді.



Әдебиет

1.

Қазақ    тілінің  грамматикасы.  -



А.,1967. -324 б.

2.

Сауранбаев Н. Қазақ тілі. - А., ОПБ.



1953. -185 б.

3.

Аханов 



К. 

Грамматика

теориясының негіздері. - А., 1972. - 240 б.

4.

Жұбанов  Қ.  Қазақ  тілі  жөніндегі



зерттеулер.- А., 2010. - 410 б.

5.

Маманов  Ы.  Қазақ  тіл  білімінің



мәселелері. - А., 2007. -380 б.

Резюме

Resume

  В статье  говорится об исследованиях профессора Ы.Маманова в области категории



времени глагола

In the article talked about researches of professor I.Mamanov in area of category of time of verb.

76

ГЕНДЕРНАЯ ПРОБЛЕМАТИКА КАК ОДНА ИЗ АКТУАЛЬНЫХ ОБЛАСТЕЙ

ЛИНГВИСТИЧЕСКИХ ИССЛЕДОВАНИЙ

На  современном  этапе  гендерная

лингвистика  является  одним  из  интенсивно

развивающихся направлений в языкознании и

рассматривает  отражение  пола  в  языке.

Изучение  вопросов  лингвистической

репрезентации  мужчин  и  женщин  дает

возможность определить языковые механизмы

функционирования  гендерных  отношений  и

понять  сущность  явлений,  происходящих  в

языке и обществе.

Гендерные исследования  в области языка

и  коммуникации  привлекает  внимание  все

большего круга исследователей. В результате

сформировалась  самостоятельная  отрасль

научного  познания  –  гендерная  лингвистика,

или  лингвистическая    гендерология.

Лингвистическая    гендерология  –  новое

научное  направление,  в  котором  центр

научного  исследования  связан  с  социальным

полом. Являясь основным фактором изучения,

гендер применяется во многих направлениях:

психолингвистике, социолингвистике, истории

языка, лингвокультурологии и др.

Рисунок  - Основные направления исследования в лингвистической

гендерологии



ӘДЕБИЕТТАНУ ЖӘНЕ ТІЛ БІЛІМІ

2014  №4  (25)

Ж.АДИЛОВА, магистр гуманитарных наук

Государственный университет им. Шакарима города Семей

Аннотация: На современном этапе гендерная лингвистика является одним из интенсивно

развивающихся направлений в языкознании и рассматривает отражение пола в языке. Изучение

вопросов  лингвистической  репрезентации  мужчин  и  женщин  дает  возможность  определить

языковые  механизмы  функционирования  гендерных  отношений  и  понять  сущность  явлений,

происходящих в языке и обществе.

Ключевые слова: гендер, гендерная лингвистика, гендерные отношения.

ӘОЖ 80: 316.346.2



77

Немалый  вклад  в  гендерную  лингвистику

вложен  казахстанскими учёными. К примеру,

О.Л. Сохацкой в работе «Индоевропейские и

праславянские  реликты  в  древнерусской

оппозиции «мужское  – женское» в 2002 году

произведена  попытка  сравнительно-

исторического описания языковых реликтов в

оппозиции  «мужское  –  женское»  на  основе

древнерусской письменности, унаследованных

древнерусским языком от индоевропейского и

общеславянского  праязыка.    Учёный  также

исследует  динамику  функционально-

грамматических  свойств  существительных  в

зависимости от их родовой принадлежности.

Предпринятый  О.Л.  Сохацкой    анализ

подтверждает  продуктивность  изучения

гендерной иерархии с позиции сравнительно-

исторического  языкознания.  Привативная

оппозиция 

«мужское 

– 

женское»



рассматривается 

исследователем 

в

диахроническом срезе, что позволяет наиболее



чётко 

разграничить 

ментальные,

культурологические  и  языковые  дефиниции,

сформировавшие  универсальную  оппозицию

«мужское  –  женское».  Учёным  обнаружена

гендерная иерархия на грамматическом уровне

в категории рода: мифологическое мышление

способствовало  возникновению  языковых

категорий  в  результате  взаимодействия

языковых и неязыковых, культурологических

факторов.  Доказано,  что  в  основе  общей

номинации для лиц мужского и женского пола

лежит  наименование  лица  мужского  пола  –

существительные  мужского  рода  выступают

немаркированными  по  отношению  к

существительным  женского  рода.  Оппозит

«мужское»  наделялся  в  половом  символизме

индоевропейской  культуры  значениями

«лучший», «правильный», «лидирующий», что

подтверждают  языческие  верования  древних

славян и материал древнерусских памятников,

ярко  отражающийся  во  фразеологии,  в

паремиологии.

          На  материале  текстов  художественных

произведений писателей на казахском языке  и

«Казахско-русского толкового словаря мимики

и жестов в казахском языке» З.М. Нуржановой

выявлены и описаны особенности казахского

невербального общения в контексте гендера в

диссертационном 

исследовании

«Невербальные средства общения: гендерный

аспект»  в  2005  году.  Учёный  проводит

гендерный  анализ  невербальных  средств

коммуникации  казахского  речевого  общения;

выявляет  социальные,  культурные  и

психические  факторы;  описывает  возможные

способы 

вербальной 

интерпретации

невербальных  средств  общения  в  казахском

языке. В результате гендерного анализа, учёным

показывается,  что  жесты  мужчин  и  женщин

дифференцируются  в  зависимости  от

социального  статуса  в  семейной  и

общественной  иерархии,  от  позиций,  от

выполняемых  социальных  ролей.  З.М.

Нуржановой  охарактеризованы  мужские  и

женские  позы  сидения  в  казахском  обществе,

исследована  специфика  тактильных  средств

общения  в  гендерном  аспекте  и  такой  вид

невербальной коммуникации, как молчание.

      Языковые и речевые средства выражения

конфликтного  и  кооперативного  речевого

поведения  коммуникантов  на  материале

русского языка ставится в центр внимания А.Т.

Акишевой в работе  «Дискурс-анализ речевых

стратегий  коммуникантов  в  гендерной

перспективе»  в  2008году.  Учёный  обобщает

теоретические основы и практические методики

лингвистического исследования конфликтного

и 

сотрудничающего 



взаимодействия

коммуникантов,  осуществляет  комплексный

системный  подход  к  изучению  одного  из

важнейших  проявлений  межличностной

коммуникации  –  дискурс-анализа      речевых

стратегий. А.Т. Акишева выявляет, что речевая

коммуникация  обладает  стратегической

природой и представлена сценариями, которые

отражают  развитие  в  рамках  стереотипной

ситуации «основных сюжетов» взаимодействия.

Именно  сценарная  технология  даёт

возможность  проследить  стадии  развития

конфликта: его зарождение, созревание, пик и

спад разрешения. Большое внимание в работе

уделено  проблеме  гендерной  специфики  при

достижении коммуникативного успеха. Однако

учёный  отмечает,  что  гендер  имеет  двойную

ӘДЕБИЕТТАНУ ЖӘНЕ ТІЛ БІЛІМІ

2014  №4  (25)


78

функцию: «с одной стороны, он представляет

собой  инструмент,  с  помощью  которого  как

индивидуальное, так и коллективное сознание

воспринимает  и  оценивает  мир,  всё

многообразие  человеческих  отношений

которого  сводится  к  истории  главной  пары  –

мужчины и женщины. С другой стороны, в ходе

исторического  и  социально-культурного

развития  он  подвергается  процессу

моделирования, «ломая» старые стереотипы и

формируя  новые  традиционные  установки,

отражающие понимание роли, места и функций

мужчин  и  женщин  как  в  отдельно  взятом

обществе,  так  и  в  мировом  сообществе  в

целом»[1, с.152].

            З.К.  Сабитова  рассматривает  способы

репрезентации  гендерных  отношений  в

древнерусском  и  русском  языках,  объясняет

факты  современного  русского  языка  как

результат длительного эволюционного развития

языковой системы.

     А. Б. Сарсембаева рассматривает гендерные

отношения во фразеологии английского языка в

своей  кандидатской  диссертации  «Гендерные

отношения  во  фразеологической  системе

английского языка».

Итак,  краткий    обзор  научной  литературы  по

гендерным  исследованиям  показывает,  что

исследования лингвистов проводятся в разных

направлениях. Особенное внимание уделяется

различиям  в  речевом  поведении  мужчин  и

женщин,  в  использовании  характерной  для

разных полов лексики, в выборе мужчинами и

женщинами  тех  или  иных  оценочных  слов.

Выводы разных исследователей могут совпадать

или  по  тем  или  иным  причинам  могут

отличаться  друг  от  друга.  Все  вместе  они,

конечно  же,  представляют  общую  картину

особенностей  разговорной  речи  и  речевого

поведения мужчин и женщин, но эта картина

нуждается в проверке, так как все наблюдения

сделаны на недостаточно обширном материале

(и  это  признают  многие  лингвисты).  Кроме

того,  достаточно  сильное  влияние  оказывают

особенности  национальной  культуры  и

менталитета.  Например,  предположение

зарубежных лингвистов о том, что понижение

голоса в конце высказывания является мужским

свойством, в русском языке не находит отклика,

так  как  для  всех  носителей  русского  языка

обязательно понижение голоса в конце фразы.

Такие внелингвистические факторы, как возраст,

воспитание  и  образование,  темперамент,

уровень  общей  культуры,  профессия  и  другие

также  оказывают  заметное  влияние  на  речь  и

речевое  поведение  человека,  поэтому  трудно

определить,  что  в  каждом  конкретном  случае

является результатом влияния пола человека.

Для  гендерного  исследования  в  языкознании

различение  понятий  биологического  пола  и

гендера,  или  социального  пола,  является

принципиально важным. Бинарная оппозиция

разделяет  индивидов  на  мужчин  и  женщин  в

обоих случаях, но по-разному: биологический

пол  констатирует  половую  принадлежность

индивида на основе физиологии; гендер в свою

очередь  идентифицирует  индивида  как

представителя  своего  пола,  то  есть  его/ее

социальную  полноценность.  Различение

биологического  пола  и  гендера  дает

возможность  анализа  репрезентации  пола  в

языке как культурного и социального механизма,

а не биологической данности.

Выделяются  три  основные  концепции

прочтения взаимосвязей гендера, пола и языка:

концепция  женской  дефицитности,  мужского

превосходства и разницы гендерных культур. Все

вышеперечисленные  концепции  под  разным

углом  рассматривают    две  основные  группы

проблем:  язык  и  отражение  в  нем  пола:

номинативную  систему,  синтаксис,  речевое

поведение  мужчин  и  женщин:  выделение

типичных  стратегий  и  тактик,  гендерно-

специфичный выбор языковых средств.

Главной  целью  гендерных  исследований

является 

изучение 

закономерностей

формирования и закрепления в общественном

сознании социальных ролей мужчин и женщин,

что  находит  отражение  в  существовании

гендерных стереотипов, под которыми принято

понимать 

«культурно 

и 

социально



обусловленные мнения о качествах, атрибутах и

нормах поведения представителей обоих полов

и их отражение в языке» [2,  с.233-234].

Гендерная  лингвистика  изучает  отражение

«мужественности»  и  «женственности»  в

ӘДЕБИЕТТАНУ ЖӘНЕ ТІЛ БІЛІМІ



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   13




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет