«ҚОҒАМДЫ АҚПАРАТТАНДЫРУ» IV ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ
247
мәліметтер базасынан және басқа да ақпараттық қамтамасыз ету элементтерінен тұратын
біртұтас жүйе құру қажеттілігі туындайды. Осындай жүйе құру кезінде, бір жағынан, мұндай
жүйе білім мекемесінің барлық жұмыс түрлерін (оқу процесі, басқару, ғылыми зерттеу)
сүйемелдеуді қамтамасыз ете алатынын есепке алып отыру керек».
Жаңа ақпараттық және телекоммуникациялық технологияларды білім жүйесінде
пайдаланғанда, есепке алынатын ең негізгі фактор адам болуы тиіс. Қоғамның қалыптасуы
мен дамуы негізінде адам тұрғандықтан, білім берудің де негізгі қағидасы ретінде жеке
тұлғаның, индивидтің өз потенциалын дамытуына керекті жағдай жасалуы тиіс. Жеке тұлға
тіршілігінің кәсіби жағының өзі нақты өмірде кездесетін адамзат болмысының барлық
онтологиялық деңгейлерінің аналогияларын қамтиды.
Шынында да, қазіргі ғылымда адам потенциалын иерархиясына, яғни даму
деңгейлеріне көп көңіл бөлінеді. Осы иерархияның ең алғашқы жалпы және іргелі деңгейі
болып оның биологиялық потенциалы есептеледі, ол адамның қоректену өнімдерінен алып
пайдаланатын энергиясының бір бөлігі болып саналады. Екінші деңгей – индивидтің
психикалық потенциалы, ол оның психикалық әрекеті аймағында жүзеге асыратын
биологиялық потенциалының тағы бір бөлігі болып табылады. Үшінші деңгей – адамның
күннен күнге күрделіленіп бара жатқан қоршаған ортамен өзара қарым-қатынасы арқылы
анықталады, ол алдымен қоғаммен қарым-қатынас, яғни жеке тұлғалық потенциал ретінде
қарастырылады. Ең соңғы потенциал түрі психикалық потенциалдан өз құрылымы мен
көлемі арқылы ғана өзгешелеу болады, сондықтан оны соның бір бөлшегі деп қарай аламыз.
Жеке тұлғалық потенциал адамның кәсіби өмірінде қалыптасып, жұмысында толық
көріне алады. Оның мазмұндық және сапалық деңгейлері индивидтің биологиялық жағынан,
жеке тұлға ретінде әлеуметтік жағынан жетілгендігін және де бұрын былай оның жеке
мәдени-тарихи көзқарасының да толық қалыптасқанын көрсете алады.
«Кәсіби потенциал, - дейді И.П. Маноха, - ол жеке тұлғаның өз мамандығын,
әлеуметтік әрекеттерін, «өмірлік шаруасын» жүзеге асыру процесінде өзі жасайтын,
болашақта мүмкін болатын «мен» деген ұғымының әр деңгейдегі және көп қырлы түрде
дамуы. Кәсіби потенциал – ол жеке тұлғаның бүкіл әлемге деген болмыстық кәсіби
көзқарасының және жалпы өмірге деген қатынастарының даму деңгейі».
Жеке тұлғаның кәсіби потенциалының қалыптасуы жоғары оқу орындарында
қолданылатын жаңа ақпараттық технологияларға байланысты керекті бағытта тиімді түрде
өзгеруі мүмкін. Жоғарғы білім жүйесі үшін – адамның қалыптасуы, дамуы, яғни алған білімі
оның жеке тұлға ретінде қоршаған әлемді түсініп сезуінсіз мүмкін бола алмайды деген
әдістемелік тезистің маңызы зор. Осы тұжырымнан шығатын қорытынды адамның жоғары
білім алу процесінде оның биологиялық, психикалық және адам ретіндегі жеке тұлғалық
потенциалдарын есепке алып отыру керек.
Жоғары білім жүйесіндегі қазіргі кезеңдегі оқыту процесінде мүмкіндіктері адам
потенциалымен қанаттас бола алатын жаңа ақпараттық технологиялар рөлі артып келеді.
Жоғары
білім
жүйесіндегі
оқыту
процесіне
ақпараттық
технологиялар
мен
телекоммуникациялық құралдары енгізу мынадай факторларды есепке ала отырып жүргізілуі
тиіс:
- динамикалық объектілер немесе технологиялық процестерді басқаруға, техникалық
жүйелерді жобалауға, экономикалық ұйымдастыру және саяси жұмыстарға байланысты
мамандықтар түрлерін үйрету;
- әртүрлі жеке-дара ерекшеліктері бар адамдарды оқыту қажеттілігі (стресске
тұрақтылық жағдайында, басымдық танытатын сенсор каналдары барларды, адам жадының
қалыптан ауытқу жағдайлары болуы және т.б.);
- білім жүйелері мен оқыту технологияларында адамзат цивилизациясы жинақталған
әлем кітапханаларында бар білім қорын пайдалану қажеттілігі.
Білім алатын мекемелерде көбінесе жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану ескі
схемамен жүргізіледі. Бірақ бұрынғы оқу процесіне қарапайым түрде компьютерді енгізіп
«ҚОҒАМДЫ АҚПАРАТТАНДЫРУ» IV ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ
248
қоя салып, ол бір төңкеріс жасайды-ау деп күтуге болмайды. Оқу процесінің дәстүрлі емес
жаңа концепциясы енгізіліп, оның қуатты оқу құралы ретінде компьютер және ақпараттық
технологиялар тұруы тиіс. Шетелдік басылымдарда айтылып жүрген ақпарат өңдеу ісіне
компьютерлік тәсілдер енгізу үшін жаңа білім концепцияларына қолдануды негізге алу ісі
кездейсоқ нәрсе емес. Оның негізгі мақсаты индустриалдық өндіріс кезеңінде білім,
біліктілік және дағдыларды жылдам игеріп, кәсіби функцияларды атқару үшін осындай жаңа
технологиялар кажет болады. Сайып келгенде, бұрынғы дәстүрлі білім мен тәрбие
концепциясы жаңа ақпараттық қоғам талаптарына сай бола алмайды.
Компьютер және ақпараттық технологиялар арқылы жасалып жатқан оқыту процесі
оқушының жаңаша ойлау қабілетін қалыптастырып, оларды жүйелік байланыстар мен
заңдылықтарды табуға итеріп, нәтижесінде – өздерінің кәсіби потенциалдарының
қалыптасуына жол ашуы керек.
Бүгінгі таңдағы ақпараттық қоғам аймағында оқушылардың ойлау қабілетін
қалыптастыратын және компьютерлік оқыту ісін дамытатын жалпы заңдылықтардан
тарайтын педагогикалық технологияларды ғана тиімді деп санауға болады.
Оқушылардың ақпараттық технологиялар көмегімен қалыптасатын және жүзеге
асырылатын ойлау қабілеті бұрынғы технологиялар арқылы берілетін ойлау жүйесінен
өзгеше болғандықтан, тек ойлау қабілеті түсінігі ғана емес, жаңа жағдайда психикалық
функциялардың басқа жақтары да: қабылдау, есте сақтау, т.б. да қайта қарастырылуы тиіс.
Осының бәрі жаңа ақпараттық және педагогикалық технологиялар жасау саласында,
білім парадигмасын құруда тың инновациялық жұмыстар жүргізуді талап етеді
Қорыта келгенде, білім беру үрдісін ақпараттандыру – жаңа инновациялық
технологияларды пайдалану арқылы дамыта оқыту, дара тұлғаны бағыттап оқыту
мақсаттарын жүзеге асыра отырып, оқу - тәрбие үрдісінің барлық деңгейлерінің тиімділігі
мен сапасын жоғарылатуды көздейді. Біріккен ұлттар ұйымының шешімімен «ХХІ ғасыр –
ақпараттандыру ғасыры» деп аталады. Қазақстан Республикасы да ғылыми - техникалық
прогрестің негізгі белгісі – қоғамды ақпараттандыру болатын жаңа кезеңіне енді.
Оқу процесінде қолданылатын технологиялық құралдарын орналастырудың бірнеше
жолдары бар. Ең перспективтісі және мазмұндысы жіктелу критерийі ретінде тағайындау
облысы болатын жол құрылымдық элементтері болып табылады.
Ақпараттық технология құралдарын меңгеру, жаңа элементтің енгізілуінің негізінде
адам қызметінің өзгеруі сияқты мәселелер көп уақыттан бері психологтарды қызықтыруда.
1937ж. Л. С. Выготский былай деп жазған: «Адамның өмір сүру процесіне құралдың
ендірілуі осы құралды қолдану және басқарумен байланысты көптеген жаңа қызметтерді
өмірге әкеледі, осы құрал орындай алатын көп жай процестерді керек емес қылады,
психикалық процестер және олардың ұзақтылығын, интенсивтілігін, жүйелілігін өзгертіп, бір
қызметті екінші қызметпен ауыстырады, қысқаша айтқанда, бүкіл өмір сүру құрылымын
өзгертеді».
К. Д. Ушинский айтқандай, «Мұғалім тек өз пәнінен сабақ беріп қана қоймауы керек,
сонымен қатар тәрбиеші адал, әділетті, шыншыл адам болуы керек». Олай болса, әр мұғалім
сабаққа қойған үш мақсатының үшеуіне де жетіп, білім мен тәрбиені ұштастыруымыз қажет
ХХІ ғасырдың жан-жақты зерделі, дарынды, талантты адамды қалыптастыруда білім
беру мәселесі мемлекетіміздің басты назарында. Осы тұрғыда мұғалімге білім берудің тиімді
жолдарын қарастыру, таңдай білу еркіндігі тиіп отыр.
Қазіргі заман талабының өзі оқушыны 1-орынға қою, яғни мұғалім сабаққа бағыт
беруші болып, оқушы алдын-ала берілген тапсырмалар арқылы сабақ түсіндіріп, өздік,
өзіндік талдау жасап, бірін-бірі бағалап, өз ойларын толық жеткізіп, білім беруші рөлін
алады. Осы заманғы білім беру ісінің өзекті мәселесіне оқушыларға түсетін ауыртпалықты
жою, олардың бойында оқуға деген қызығушылықты, белсенділік пен өз бетінше жұмыс
істеу қабілеттерін арттыру жатады.
«ҚОҒАМДЫ АҚПАРАТТАНДЫРУ» IV ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ
249
«Қазақстан 2020: болашаққа жол» Қазақстан Республикасы мемлекеттік жастар
саясатының 2020 жылға дейінгі тұжырымдамасында Елбасы Н.Ә.Назабаев жастарға айтқан
сөзі: «Қоғамды жаңарту және адами капиталға қойылатын талаптардың өсуі жағдайларында
мемлекеттік жастар саясаты елді дамыту және қайта жаңарту құралына айналуға тиіс.
УДК 378.147
МУБАРАКОВ А.М., КАИРГЕЛЬДИН С.Б.
КОНВЕРГЕНТНЫЕ ТЕХНОЛОГИИ В ОБРАЗОВАНИИ
(Евразийский национальный университет им. Л.Н.Гумилева, г. Астана, Казахстан)
Все технологические науки заимствуют знание об интересующих их процессах из
более фундаментальных, естественных, технических и cоциальных наук (физики, химии др.),
если это касается материального производства, а также социологии, психологии, теории
поведения, если это касается человеческих технологий (менеджмента, образования и др.) [1].
Среди множества эффективных технологий на первое место прочно выходят
конвергентные технологии. Это обусловлено объективными законами диалектического
материализма о единстве неживой и живой природы. Действительно, неживой и живой миры
едины, развиваются по единым объективным законам материального мира, состоят из двух
основных форм материи: вещества и поля, переходящих друг в друга, обмениваются друг с
другом массой, энергией и информацией, проходят одинаковые бесконечные циклы
развития: зарождение – развитие – отмирания (разрушения) – снова зарождения и т.д. до
бесконечности, а также многими другими свойствами [2].
Технологические науки – это междисциплинарные науки, включающие в себя как
отдельные науки, так их объединение на основе конвергенции с образованием
конвергентных технологий. Как справедливо отмечается «Конвергентные технологии – это
новый этап научной революции, где происходит слияние различных наук: физики, химии,
биологии, информатики и др.» [3].
Термин
«конвергентные
технологии»
(Converging
-
англ.
«сходящиеся»,
«собирающиеся вместе», «объединенные общими интересами» - Technologies англ.
«технологии») в современных исследованиях появился в середине 90-х гг. прошлого века и
связан в первую очередь с работами Мануэля Кастельса. Выделяя особенности новой
информационно-технологической
парадигмы,
которые
вместе
обусловливают
ее
всеохватность, составляя фундамент информационного общества, Кастельс в качестве одной
из ключевых ее характеристик называет растущую «конвергенцию конкретных технологий в
высокоинтегрированной системе, в которой старые, изолированные технологические
траектории становятся буквально неразличимыми».
Этот термин более конкретный смысл получил после публикации в июне 2002 г. в
США отчета по гранту NSF, озаглавленного Converging Technologies for Improving Human
Performance: Nanotechnology, Biotechnology, Information technology and Cognitivе science (M.
Roco, W. Bainbridge). В контексте этого отчета конвергентные технологии определяются
через указание на явление так называемой NBIC - конвергенции (по первым буквам
предметных областей: N – «нано»; B – «био»; I – «инфо»; C – «когно»). Для понимания их
сути необходимо целостное рассмотрение нанонауки и нанотехнологий в рамках общего
процесса становления конвергентных технологий. В данном случае имеется в виду процесс
становления
связанного
кластера
информационных
технологий,
биотехнологий,
нанотехнологий и когнитивной науки.
«ҚОҒАМДЫ АҚПАРАТТАНДЫРУ» IV ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ
250
NBIC конвергенция - процесс, в котором нанотехнологии играют роль своеобразного
катализатора. С развитием конвергентных технологий многие учёные связывают шестую
волну технологического развития.
Надо обратить внимание на три взаимосвязанных момента, отличающих NBIC -
концепцию конвергентных технологий.
Во-первых, она исходит из синергетического взаимодействия входящих в ее состав
кластеров научно-технологической деятельности.
Во-вторых, в рамках этой концепции особое место занимают нанотехнологии,
играющие роль катализатора процесса NBIC-конвергенции.
В-третьих, NBIC-концепция конвергентных технологий в принципе открыта для
процесса интеграции с системотехникой, теорией сложных систем и с гуманитарным
знанием в его междисциплинарном измерении (социологией, педагогикой, лингвистикой,
философией, информационной экономикой, этикой).
Подобная интеграция в итоге трансформирует эту концепцию в особого рода
трансдисциплинарный коммуникативный символ «для обозначения еще не познанных
взаимодействий между этими науками и связанными с ними технологиями».
Этот список междисциплинарных и трансдисциплинарных измерений контекста NBIC -
концепции можно продолжить. Но важно подчеркнуть: концепция конвергентных
технологий в широком смысле - это, в социогуманитарном контексте, концепция грядущей
трансформации человека, общества и цивилизации.
Итак, конвергентные технологии задают новую стратегию развития цивилизации и в
этом качестве нуждаются во всестороннем осмыслении. При этом внимание следует
сосредоточить на возникающие в контексте NBIC - процесса экономические,
образовательные, управленческие, правовые и этико-экологические аспекты.
В реализации NBIC - концепции конвергентных технологий можно выделить основные
направления:
1. В области образования - это разработка моделей новых образовательных практик,
ориентированных на те интегративные, междисциплинарные тенденции, которые были
инициированы их становлением.
2. В области менеджмента - партнерская разработка нового класса моделей
трансформации научных достижений в коммерческие проекты.
3. В сфере междисциплинарного взаимодействия с академической наукой и
коммерческими структурами - разработка методологии управления инновациями,
построения когнитивных карт развития конвергентных технологий в их воздействии на
общество, культуру, экономику и окружающую среду.
4. В сфере философии - исследование воздействия глубинных смыслов культуры на
становление инновационной экономики, в особенности на запуск конвергентных технологий
и трансформацию социума в высокоразвитое общество, основанное на знаниях.
Важнейшими
категориями
конвергентной
технологий
являются:
полезность,
эффективность, стоимость и себестоимость продукта, его потребительские свойства,
безопасность и надежность в использовании и др.
Методология разработки и создания конвергентных технологий включает в себя пять
последовательных этапов:
1. Первый этап начинается с повышения образования – с повышения уровня знаний и
интеллекта. После этого производят сбор и объективный анализ информации по данной
технологии.
2. Второй этап - моделирование и расчеты. Моделирование конвергентных технологий
начинается с потребителей – фундамента моделей: определяют потребителей данной
продукции, необходимый уровень повышения её степени полезности, эколого-технико-
экономический и социальный эффект от применения новой продукции у потребителей и
необходимую сумму отчислений на НИОКР (научно-исследовательские и проектные
«ҚОҒАМДЫ АҚПАРАТТАНДЫРУ» IV ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ
251
работы). Из этой суммы рассчитывают затраты на технологию, соисполнителей, анализы и
др. Определив финансовые возможности, приступают к моделированию технологий для
достижения
необходимых
свойств.
Заканчивают
второй
этап
компьютерным
моделированием с использованием методов и технологий искусственного интеллекта Л.
Рутковского [4]. Итог этапа – компьютерная модель конвергентной технологии.
3. Третьй этап - проверка и уточнение в лабораторных условиях разработанной модели
конвергентных технологий. При получении отрицательных результатов снова возвращаются
к первому этапу моделирования, и такое повторение продолжают до получения
положительной модели. Итог этапа – технологическая инструкция конвергентной
технологии.
4. Четвертый этап – экспериментальная проверка и уточнение предложенной
технологической
инструкции
конвергентной
технологии
производства
знании
с
оптимальным повышением степени полезности разработки у потребителей. Итог этапа –
получение патента на состав и способ производства новой знании.
5. Пятый этап – мониторинг с дальнейшим совершенствованием конвергентных
технологий.
Конвергентные
технологии
в
образовании
определяют
этап
«учение»
в
персонифицированном обучении. Она формирует так называемое конвергентное мышление
(линейное мышление), которое основывается на поэтапном выполнении задачи, следовании
алгоритмам. Сам термин происходит от латинского слова «соnvergere», что означает
«сходиться». Конвергентное мышление базируется на стратегии использования инструкций
по выполнению задач, на применении элементарных операций. Чаще всего именно эта
стратегия является основной в тестах на IQ. Также она используется в классических
педагогических методиках.
Большинство педагогических методик использует именно такую схему. Однако для
творческих людей подобный подход неприемлем.
Не всегда наличие энциклопедических знаний позволяет решить определенную задачу.
Даже обладая внушительным багажом фактов и данных, можно растеряться в конкретной
ситуации. Естественно, что нужно тренировать конвергентное мышление, но реальная жизнь
не идет по правилам, здесь не всегда есть однозначные ответы. В отличие от компьютерных
тестов, где нажатие на кнопки дает вполне конкретный результат. Чтобы двигаться вперед,
нужно развивать независимое мышление.
Они направлены в большей степени на формирование теоретических знаний и умений,
развитие теоретического мышления учащихся. Данный процесс характеризуется:
избирательностью; аналитичностью; последовательностью; развивается только в заданном
направлении; предполагает правильность каждого шага и т. д. В этом случае предполагается
решение задач, имеющих, как правило, единственное правильное решение. Причем ответ
детерминирован условием задачи. Задачи такого рода имеют жесткую структуру, их решение
осуществляется путем использования определенных правил, алгоритмов. Иначе говоря, эти
задачи носят конвергентный характер. Их применение в учебном процессе должно
обеспечить формирование у учащихся таких умений, как: анализировать, синтезировать,
делать обобщения, классифицировать, давать определения понятиям и т. д. Используются
вышеуказанные технологии, как правило, с третьего по шестой класс включительно.
Конвергентные технологии, наряду с развитием теоретического мышления, также
направлены на нравственное и моральное воспитание. Одной из наиболее часто
применяемых форм организации занятия в рамках конвергентных технологий является
проблемный урок [4].
ЛИТЕРАТУРА
1.
Лебедев С. А. Философия науки. Словарь основных терминов. – М.: Академический
проект, 2004. – 320 С.
«ҚОҒАМДЫ АҚПАРАТТАНДЫРУ» IV ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҒЫЛЫМИ-ПРАКТИКАЛЫҚ КОНФЕРЕНЦИЯ
252
2.
Рузавин Г. И. Концепции современного естествознания. Учебник. – М.: Проспект,
2008. – 288 С.
3.
Рутковский Л. Методы и технологии искусственного интеллекта. – М.: Горная линия –
Телеком. 2010. – 520 с.
4.
Кондратьев С. В. От личностно-ориентированного к персонифицированному
обучению. Вестник ПСТГУ IV: Педагогика. Психология. Вып. 3 (14). -2009. -С. 95–109.
УДК 004.418
НУРЛАНКЫЗЫ Л.
РАЗРАБОТКА ПРОГРАММНОГО ОБЕСПЕЧЕНИЯ СИСТЕМЫ «НАЗАРБАЕВ
ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНЫЕ ШКОЛЫ»
(Казахский агротехнический университет им. С.Сейфуллина, г.Астана)
Ускоренное социально-экономическое развитие Казахстана в начале 21 века вызвало
острую необходимость в профессионалах с высоким уровнем технических, управленческих и
лидерских компетенций, поэтому в 2008 году по инициативе Первого Президента
Республики Казахстан, Лидера нации Нурсултана Назарбаева запущен проект по созданию
Интеллектуальных школ.
Интеллектуальные
школы
призваны
стать
экспериментальной
площадкой,
осуществляющей разработку, мониторинг, исследование, анализ, апробацию, внедрение и
реализацию современных моделей образовательных программ по уровням: начальная школа
(в том числе дошкольное воспитание и обучение), основная школа и старшая школа.
Назарбаев Интеллектуальная школа города Астаны выбрала направление развития для
соответствия международным стандартам с учетом возможности глобализации и
модернизации.
Приоритетным направлением Концепции Назарбаев Интеллектуальной школы города
Астаны является развитие казахского языка как государственного, русского как языка
межнационального общения и английского как языка, необходимого для интеграции в
мировую экономику.
Рисунок 1
На рисунке 1 представлена наглядная реализация трехязычного образования в
Интеллектуальных школах.
В Назарбаев Интеллектуальной школе города Астаны междисциплинарное обучение
позволяет ученикам интегрировать навыки, знания, понятия и теории более чем одного
|