Жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған физика пәні бойынша жаттығулар жинағы

№1жаттығу.

1. 
   дене сау адам денесінің абсолюттік температурасы қаншаға тең?
   

2. 
   Дене температурасы 25⁰С-тан 85⁰-қа дейін артса, онда оның бөлшектерінің орташа кинетикалық энергиясы қанша есаге өзгереді?
   

t₂=85⁰C T₂=273+85⁰=358⁰K

3.Абсолюттік шкала бойынша дене температурасы 20⁰К. Цельсий бойынша дене температурасы неге тең?

Т=20⁰K T=T₀+t; t=T-T₀=20⁰-273⁰K=-253⁰K

t=?
4.Цельсий шкаласы бойынша температура -73⁰С көрсетеді. Абсолюттік шкала бойынша осы температура неге тең?

t=-73⁰C T₀=273⁰K; T=t+T₀=-73+273⁰C=200⁰K

T=?
5. Арктиканы зерттеушілер неліктен сынапты термометрді таңдап алатынын түсіндіріңіздер: Жауабы:

1. Спирттің, сынаппен салыстырғанда жылу сыйымдылығы мен жылу бергіштік қасиетінің ерекшелігінде.

2. Температуранық кенеттен тезқұбылмалығына спирт тез бейімделеді. Сондықтан спиртті термометр Арктика жағдайында қолайлы.

Жауабы: Медициналық термометр 36⁰С-тан 42⁰С-ға дейнгі аралықта градировка жасалынған. Сондықтанда жылулық ұлғаюға түсірсек температуралық өзгеріс аралығы 6⁰С-аралығында ғана болғандықтан толық толтыру қажет емес.

Т=4,313⁰K t₁=T₁-T₀=4,313⁰-273⁰=-262,7⁰

T=250⁰K t₂= T₂-T₀=250⁰-273⁰=-23⁰

t₁=?

t₂=?
8. Медициналық термометрдің көрсетуі 37,2⁰С. Оны түсірмей 36,6⁰С және 37,6⁰С температурамен ауырып жатқан адамды өлшегенде, бұл термометрдің көрсетуі қандай болады?

Жауабы: термометрдің көрсетуін түсірмей өлшегенде 36,6⁰С орнына 37,⁰С көрсетеді. Ал, 37,6⁰С кісінің қызыуын өз мәніндей көрсетеді.

№ 2 – жаттығу

1. 
   Солтүстікте суықтан қорғанып, теріден жасалынған киімді киеді, ал оңтүстікте ыстықтан сая іздейді. Неліктен олай ?
   

1. 
   Солтүстікте атмосфералық ауаның температурасы – 40⁰С төмен. Адам денесінің өмір сүруге лайық температурасы – 36⁰С. Сонда, сыртқы қоршаған орта мен салыстырғанда температуралық ауытқу 76⁰С – ты құрайды. Осы темературалық алшақтықты болдырмау үшін тон және жылуды сақтау мүмкіндігі бар. Түрліше теріден жасалған киімдерді киеміз.
   
2. 
   Оңтүстік өңірлерде қоршаған ортаның температурасы адам денесінің температурасымен шектес, оның үстіне күн сәулесінің қызуы. Сондықтан ыстық өтіп кетпеу үшін сая іздейміз. Саяда күн сәулесінен қорғанамыз.
   

2. 
   Сыйымдылығы бірдей алюминий және шыны ыдысқа ыстық су құйылады. Қай ыдыс құйылған ыстық судың температурасын тез қабылдайды ?
   

1. 
   Алюминний ыдыс ыстықты тез қабылдайды. Шынының
   

3. Ғимараттың жылу өткізгіштігін кірпіштің қарапайым немесе керек түрінің қайсысы жақсы қамтамасыз етеді ? Неліктен ?

1. 
   Кірпіштің арасы кеуек түрі жақсы оқшаулағыш қызметін атқарады. Себебі: арасындағы бостық орында ауамен толады. Ауа жылуды нашар өткізеді.
   
2. 
   Тұтас кірпіш бірыңғай біртекті зат болғандықтан оның жылу өткізгіштік қасиеті қуыс кірпіштен жоғары. Сондықтан ондай ғимараттар салқын келеді.
   

1. 
   Қар жамылған егістікте күздік жақсы сақталады. Қар түйіршіктерінің арасындағы бостықтар ауамен толады. Мұз жағдайында тұтас біртекті дене. Ауасы бар орта егіс тікті жұтаудан (үсуден) сақтайды. Қар егістіктің жамылған - көрпесі.
   

5. 
   Бір бөлмедегі тасты еден, ағаш еденнен неге суық ?
   

1. 
   Ағаштың жылу өткізгіштігі тастан анағұрлым аз. Тас өз өз бойындағы салқындықты тез басқа жанасқан денеге бере алады. Сондықтанда, бір ортада болғанмен тастың суық болып сезінуі жылу өткізгіштігінің жоғары болуынан.
   

5. 
   Қызған тетік қай жағдайда тез суыйды: оны ағаш не болат тұғырға
   

1. 
   Болат тұғырға орналастырғанда. Себебі: Болаттың жылу өткізгіштігі ағаш тұғырдан бірнеше есе артық. Сондықтанда, тұрмыстық жағдайда қолданатын үй аспаптарына ағаш тұтқа, сап, т.б қолданыс табады.
   
5. 
   Диірменнен шыққан ұн жылы, ал пештен шыққан нан ыстық болады. Осы жағдайлардың әрбіреуіндегі денелердің ішкі энергия сының өсуінің себебі неде ?
   
   1. 
      Ұнның жылы болуы бидайдан ұн шығару кезінде механикалық жұмыс жасау арқылы бидай ұнтаққа айналады. Жұмыстың бір шамасы ұнның ішкі энергиясын арттыруға жұмсалады.
      
   2. 
      Пеште жанған оттың жылу энергиясы жылу берілу арқылы нанға берілді.
      
6. 
   Стаканның бірінде 200г салқын су, ал екіншісінде массасы сондай ыстық су бар. Қай стакандағы судың ішкі энергиясы артық ?
   

№ 3 Жаттығу.

1. 
   Пешті жаға бастағанда неліктен бөлмедегі ауа температурасы кетеді ?
   

2. 
   Дианстрлері де, биіктіктері де, бірдей кірпіштен немесе металдан жасалған мұржалардың қайсысы отты жақсы тартады ? СУРЕТ
   

3. Жаздыгүні қалың орман ішінде күндіз жерге қарағанда ағаштар арасында ауа жылырақ, ал түнде ауа жер бетінде жылы болады. Себебі неде?

1. 
   Орман ішінде күндіз ауаның жылы болуы қалың ағаш ауа ағынының ауасына кері ықпал жасайды. Конвекция процесі баяу жүреді.
   
2. 
   Түн мезгілінде ашық жер бетінде ауаның жылы болуы күнімен жер бетінің күн сәулесін сіңіру арқылы жинаған жылуы түн мезгілінде жерден жоғары көтеріледі. Яғни жер өзінен жылу энергиясын бөледі.
   

1- кастролдегі зат тез суыйды. Себебі ыдыстағы зат мұз үстіне қойылған. Тікелей

жанасатын болғандықтан жылу кастролден мұзға беріледі.

2 – кастролде заттың жылуы – ауаға беріледі. Ауа жылуды нашар өткізеді. Одан – қақпаққа.

Қақпақтан мұзға беріледі. Сондықтан жылу 1 – қарағанда ұзақ сақталады.

5. Қатты, сұйық, газ тәріздес денелердің қайсысында конвекцияның жүруі мүмкін ?

Сұйық, газ тәріздес денелерде конвекция жүреді. Сондықтанда ыдыстағы сұйық пештен жылу алады, бөлме пештің берген жылуынан конвекция нәтижесінде жылыйды. Атмосферада ауа алмасуда газдағы конвекция нәтижесі.

6. Үтіктің ішкі жағынан сыртқы бетіне жылу қалай беріледі?

Қызған металл спиралдың қызуы жылу өткізгіштік арқылы сыртқа беріледі.

№ 4- жаттығу

1.Терезенің жазаланған әйнегі неге күн сәулесінің әсерінен қызбайды, ал кір, күйе әйнек неге жылынады?

а) Таза әйнекке түскен күн сәулесі аз мөлшерде жұмылып негізгі бөлігі өтіп кетеді. Бір

шамасы жағылады.

б) Кір, лас әйнекке түскен сәуленің көп бөлігі жұмылады. Жұмылған сәуленің энергиясы

есебінен шыны қызады.

2. Бір үтік 400⁰С-қа дейін, ал екіншісі -200⁰С-қа дейін қыздырылған. Олардың қайсысында сәуле шығару күштірек? Неліктен?

Дене неғұрлым көбірек қыздырылған болса, оның сәуле шығаруыда жоғары болады.

400⁰С-қа қыздырылған үтік сәулені мол шығарады.

3.Таза немесе күйе шәйнектердің қайсысында қайнаған су тез салқындайды?

Тәжрибелерден байқағанымыздай кір шәйнек сәулені көп сіңіретін болса, онда ол сәулені

де көп шығарады. Олай болса күйе шәйнектегі қайнаған су тез салқындайды.

4.Таза қармен салыстырғанда лас қар неге тез ериді?

Лас қар өзіне түскен күн сәулесінің мейлінше көп бөлігін жұтады да аз бөлігін

шағылыстырады. Ал, таза қар түскен күн сәулесінің көп бөлігін шағылыстырып, мейлінше

аз бөлігін өзіне сіңіреді (жұтады). Сондықтанда таза қар кеш ериді.

5.Күннен Жерге жылудың берілуі қандай тәсілдермен жүзеге асады?

Күн, Әлемдегі бірден-бір теңдесі жоқ жарық және энергия көзі. Табиғаттағы бар тіршілік

Күн энергиясына тәуелді. Ол, Күннен Жерге тек жарық сәулесі арқылы тасымалданады.

6.Шаң мен түтінге көмілген қала неге күн энергиясын аз қабылдайды?

Қала үстін көмкеріп тұрған шаң мен түтін күннен келетін сәулеге жолда тосқауыл болып

күн сәулесінің біршамасын өзіне сіңіреді. Сондықтан күннен келген сәуле толық жерге

жете алмай жолда тосылады. Лас қаланың күн энергиясын толық ала-алмауына бірден-бір

себепкер ол-шаң, түтін.

7.Қыстыгүні қандай аяқ киімде адамның аяғы тез тоңады: кең немесе бар аяқ киімде ме?

Тар аяқ киімде. Себебі тар аяқ киім аяқпен тығыз жанасуда болғандықтан жылу алмасу

тез жүреді. Кең аяқ киімде ауалы кеңістік бар. Ауа жылу алмасуды нашар өткізетіндіктен

аяқ тез тоңа қоймайды.

8.Жаздыгүні қандай көйлек киген дұрыс: ақ түсті немесе қара түсті?

Ақ түсті көйлек киген дұрыс. Ақ түс өзіне түскен күн сәулесінің біршамасын

кері шағылдырады. Өзіне сіңіретіні мейлінше аз мөлшері. Сондықтан ақ көйлек киген

кісі аса ыстықтамайды.

№ 5-жаттығу

1. Стакандағы суды 1 с-қа қыздыру үшін 200 кал қажет. Стакандағы судың 1/4 бөлігін 1 с-қа қыздыру үшін қанша жылу мөлшері қажет?

1 ст суға – 200 кал

2. Судың белгілі массасын 1 с-қа, одан соң 45 с-қа дейін қыздырады. Қай жағдайда жылу көп жұмсалады, қанша есе?

Екінші жағдайда жылу 45 есе көп жұмсалады.

3. Массалары және температуралары бірдей алюмиий және күміс қасықтарды қайнаған суға батырады. Бұл қасықтар судан бірдей жылу мөлшерін ала ма?

Ж: Алмайды. Себебі олардың табиғаты әртүрлі.

4. Массалары және ішіндегі судың температуралары бірдей екі ыдыстың ішіне қорғасын және қалайы шарын салды. Қалайы шар салынған ыдыстағы судың температурасы қорғасын шар салынған ыдыстағы суға қарағанда артығырақ көтеріледі, сонда шарлардың әрбіреуі ыдыс пен суға бірдей жылу мөлшерін бере ме?

Ж:Сураудың шартында қалайы шар салынған судың температурасы артығырақ көтерілді деп отыр. Олай болса қалайы шар су мен ыдысқа қорғасын шарға қарағанда жылу мөлшерін толырақ беретінін көреміз.

5. Күндіз көл бетіндегі мұз ериді. Мұз ерігенде бөлінетін жылу атмосферадағы ауаға бере ме әлде одан ала ма?

Ж: Көл бетіндегі мұз ерігенде атмосфералық ауадан жылу энергиясын алу нәтижесінде мұз ериді. Түн мезгілінде тоңып мұзға айналғанда өзінен энергия бөліп шығарудың нәтижесінде тоңады.

6. Қайнаған суға мыс, темір, алюминий шарлары батырылды. Содан кейін ысыған шарларды алып, бірдей мұз кесектерінің үстіне қояды. Қай шардың астындағы мұз көбірек ериді?

Ж: Алюминий шар астындағы мұз көбірек ериді.

7. Металл бөлшекті егеумен өңдесе қызады. Осы жағдайда металл бөлшекке белгілі мөлшерде жылу берілді деп айтуға бола ма?

Ж: Болмайды. Металл бөлшектің қызуына себепкер механикалық жұмыс. Бұнда ешқандай жылу алмасу болған жоқ.

8. Қай жағдайда энергия көп жұмсалады: Шойын ыдыстың өзін қыздырғанда ма әлде оған су құйып қыздырғанда ма? Шойын ыдыс пен оған құйылатын судың массалары тең?

Ж: Бірдей температураға көтеру үшін ішіне су құйған жағдайда жұмсалатын жылу мөлшері өзін қыздырғаннан бірнеше есе артық жұмсалады.

1. 250г суды 5⁰С-қа дейін қыздыру үшін қанша жылу мөлшері қажет?

Бер: m=250г=0.25кг Шешуі: Q=c·m·t=4200·0.25·5=5250Дж=5,25кДж

C=4200Дж/кг⁰С

t=5⁰C

Q=?

Бер: m=0.2кг Шешуі: Жездің 365⁰с-тан 15⁰С-қа дейн ортаға берген

C=400Дж/кг⁰С жылуы: Q=c·m·(t₁-t₂)=400·0.2·(365-15)=28000Дж

t₁=365⁰C =28кДж

t₂=15⁰C

Q=?

Бер: Q=84 кДж Шешуі Судың алған жылуы: Q=c·m·(t₁-t₂)

m=?

Бер: Q=168 кДж Шешуі: Q=c·m·(t₁-t₂)

t=?

5. 
   Массасы 1кг қорғасынды 100⁰С-қа дейін қыздыру үшін 13000Дж жылу мөлшері жұмсалады. Қорғасынның меншікті жылу сыймдылығын анықтаңдар. Оны кестеде берілген мәндермен салыстырыңдар.
   

Q=13000Дж

C=? Кестедегі қорғасынның меншікті жылу сыйымдылығы

140Дж/кг⁰С, бізде 10Дж-ға кем.

6. 
   Судың иеншікті жылу сыйымдылығы 4200 Дж/кг⁰С, ауаның меншікті жылу сыйымдылығы 1000 Дж/кг⁰С екендігін біле отырып самалдың күндіз теңізден жағаға және кешкісін жағадан теңізге қарай соғатынын түсіндіріңіздер.
   

Бер: m₁=1 г Шешуі: Q₁=C₁·m₁·t; Q₂=C₂·m₂·t

C₂=460 Дж/кг⁰С

8.Бірдей мөлшерде жылу алғаннан кейін, массалары бірдей екі дененің су мен құмның қайсысының температурасы жоғары болады? Жауаптарыңды дәлелдеңдер.

Бер: m₁=m₂ Шешуі: Q₁=C₁·m₁·t₁; Q₂=C₂·m₂·t₂

m₁-су Q₁=Q₂ болғандықтан

m₂-құм C₁·m₁·t₁=C₂·m₂·t₂

Q₁=Q₂ C₁·t₁=C₂·t₂;

C₂=800 Дж/кг⁰С Құмның температурасы судың температурасынан

есе артық болады

t₁=?; t₂=?

t₁=15⁰С

C=4200Дж/кг⁰С

t₁=100⁰С

№7-Жаттығу

1. 100 кг антрацип жанғанда қанша жылу бөлінеді?

Бер: m=100 кг Шешуі: Q=q·m=3·10⁷ Дж/кг·100 кг =3·10⁹Дж

q=3·10⁷Дж/кг

Q=?

Жауабы: Таскөмір дайындыған болар едік. Себебі: басқа отын түрлеріне қарағанда жану жылуы мол. Екіншіден отын жеткізетін темір жол бекеті жақын. Тасымал шығыны аз.

Бер: m=100 кг Шешуі: Q=q·m=2,7·10⁷ Дж/кг·100 кг =2,7·10⁹Дж

q=2,7·10⁷Дж/кг Ал егер қарағанды:q=3,5·10⁷Дж/кг болса, онда

Q=? Q= 3,5·10⁷Дж

4. Сыйымдылығы 5л ыдыс бензинмен толтырылған. Толық жану кезінде 23·10⁷Дж энергия алу үшін осы бензин мөлшері жеткілікті болама?

Бер: V₁=5 л бензин Шешуі: Q=q·m₁; m₁=ρ·ν=0,8кг/л·5л=4кг

m=? Жеткілікті емес.

Бер:Q=440·10⁷Дж Шешуі: Q=q·m

m=?

Бер: m=200 г=0,2 кг Шешуі:Q=q·m=4,6·10⁷Дж/кг·0,2кг=9,2·10⁶Дж=

q=4,6·10⁷Дж/кг =9,2·10³ кДж

Q=?
7.Массасы 5 кг бензин толық жанғанда қанша жылу бөлінеді?

Бер: : m=5 кг Шешуі:Q=q·m=4,6·10⁷Дж/кг·5кг=23·10⁷Дж=

q=4,6·10⁷Дж/кг =2,3·10⁵ кДж

Q=?
8. 2 кг бензин мен 3 кг керосинді араластырады. Осы қоспа толық жанғанда қанша жылу мөлшерін шығарады?

Бер: m₁=2 кг Шешуі: m=m₁+m₂=2+3=5кг

q=4,6·10⁷Дж/кг Q=q·m=4,6·10⁷Дж/кг·5кг=23·10⁷Дж=2,3·10⁵ кДж

m₂=3 кг

1. 
   Су ,мұз және су буының массалары бірдей болса олардың қайсысының ішкі энергиясы ең көп болады?
   

Су буы берілген температурада суға айналуы үшін

көлден - сациялану жылуын ортаға бере отырып

суйық күйіне өтеді.Суйық күйге өткен кездегі ішкі

энергиясы судың ішкі энергиясындай болады.

Сондықтан су буының ішкі энергиясы ең көбі.

2. 
   Егер бір кесек болатын және вольфрамды балқып жатқан темірдің ішіне тастап жіберсе, олардың қайсысы қатты күйде сақталады?
   

Себебі: вольфрамның балқу температурасы 3500 с-тан жоғары.

Темірдің балқу температурасы 1550 с-қа тең.

3. 
   Неліктен суық аймақтарда сыртқы ауаның температурасы өлшеу
   

Спирт өте төмен температурада қатады. Сондықтанда атмосфералық жағдайдағы төменгі температура спиртке әсер етеді.

Сынап төменгі температурада өзінің қасиетін өзгертеді.

Сондықтан төменгі температураны өлшемге жарамсыз.

4. 
   Бірдей температурада қатқан мұз бен қардың қайсысы жақсы тоңазтқыш бола алады?
   

өндіріспен жұмыстың жағдайларда мұзды пайдаланамыз.

Себебі; Мұз қарға қарағанда өте тығыз, қатпарлары арқылы жылу арқылы ұзаққа созылады, көп жылу мөлшерін қажет етеді.

5. 
   Суық күндерде жылу батареялары істен шыққанда,ондағы суды ағызып тастайды.Оны қандай жақсы мақсатпен жасайды?
   

жылу жүйесіндегі суды ағызып тастау керек.Олай болмаған күнде жылу жүйесіндегі су тоңып мұзға айналған кезде көлемінің ұлғаюының

есебінен батареялар мен оларды жалғастырушы құбырлар жарылып тұтастай істен шығып қалу қауіпі төнеді.

6. 
   Мұз кесегі салынған сынауықты еріп жатқан 0⁰ С – тағы қардың ішіне қояды. Сонда сынауықтағы мұз ериме?
   

7. 
   0⁰ С температураны ұстап тұратын тоңазытқыштардың біріне су, екішісіне сүт құйылған бөтелкелерді орналастырды. Осы бөтелкелердегі заттардың қайсысы бұрын қатады? Неліктен?
   

8. 
   Ас тұзын суда еріткенде ерітіндінің температурасы төмендейді. Оның себебі неде?
   

№ 9 жаттығу

1. 
   Егер мұз бен судың температурасы бірдей болса,онда су мен мұз молекулаларының ортьаша кинетикалық энергиясы тең бола аладыма?