Жалпы психология
Психикалык қүбылыстардың жіктелуі
жүктеу/скачать 11,67 Mb. Pdf көрінісі
|
Жалпы психология
| Психикалык қүбылыстардың жіктелуі
Ғасырлар бойы адам ғалымдардың көптеген үрпактарының зертгеу пәні болып келді. Адамзат өзінің тарихын, пайда болуын, биологиялық табиғатын, тілін және салт-дәстүрін танып біледі және оны танып білуде психология ғылымына ерекше орын береді. “Адам үшін басқа адамдардан қызықты нысана болуы мүмкін емес” деген екен ертедегі бір данышпан. Ол қателеспепті. Психологияның дамуының негізіне адамзаттың түрмыс табигатына, адамзат қоғамындагы оның дамуы мен қалыптасу жағдайларына, оның басқа адашармен езара қарым-қатьшасы ерекшеліктеріне әруақытга да өсіп отырған қызуғушылық жатады. Қазіргі кезде өндірісте, ғылымда, медицинада, енерде, о қ ы ту д а, ой ы нд а ж ән е сп о р тта п с и х о л о г и я л ы қ зандылықтарды білмей және түсінбей көптеген іс-әрекеттің түрлерін іске асыру мүмкін емес. Адамның даму заңдары туралы галыми білімдердің жүйесі, оның потенциалдық мүмкіншілікгері туралы барлық қоғамдық даму үшін қажет. Бірақ адам әртүрлі ғылымдардың кешенді зерттеу қүралыньщ нысаны болып табылады. Олардың өрқайсысының өзіндік ерекшелігі бар мәселелері болады. Гуманитарлық ғылымдар ө л еу м еттік ү р д істер д і зер ттеген д е п с и х о л о г и я л ы қ факторларды ескеру қажетігі туындайды, өрбір ғылым басқа ғылымдардан өз пөнінің ерекшелігімен сипатталады. Кезінде белгілі психолог-ғалым СЛ.Рубинштейн “Жалпы психология негіздері” атгы кітабында былай деп жазды: “Психологияның зерттейтін өзіндік қүбылыстардың ішінен анық та айқын, ерекше бөлініп түрғандары — біздің қабылдауларымыз, сезімдеріміз, ойларымыз, талпыныстарымыз, қажеттілік- теріміз және т.б., демек, біздің өміріміздің ішкі мазмүнын қүрайтьшдар жатады”. Шсихология ғылым ретівде нені зерттейді? Оның зерттеу пөніне не жатады? Біздің ойымызша, бүл сүрақтарға жауап беру оңай емес. О ған ж ауап беру үш ін психология ғылымдарының тарихын, оның дамуының әрбір кезеңін қарастыра отырып, мән беруіміз қажет. Бір жағынан, оны өте ертеде қалыптасқан ғылым, сонымен қатар тіпті жас ғылым ретінде қарастыруға болады. Мындаған жыл тарихы бола түрып, оның болашағы алда. Ж ан ды зе р тт еу , т ү с ін д ір у п с и х о л о г и я п ә н ін ің қалыптасуының алгашқы кезеңі болып табылады. Демек, алғаш рет п си х о л о ги я ж ан туралы ғы лы м р етін д е қ арасты ры лады . П с и х и к ан ы ң м ә н і туралы гы лы ми к ө з қ а р а с т ы ң қ а л ы п т а с у ы м ен дам уы әр у а қ ы т т а философияның негізгі мәселесі — материя мен сананың, материалдық ж әне рухани бастаманың арақаты насы н шешумен тығыз байланысты. J Осы мәселені шешудің төңірегінде екі бір-біріне қарама- қарсы философиялық бағыттар пайда болады: идеалистік және материалистік. Идеалистік философияны жақтаушылар психиканың материяға тәуелсіз, оз бетімен омір сүретін бірінші алғаш қы қүбылыс деп қарастыру. Психиканы материяньщ туындысы бойынша психиканы екінші қүбылыс, материядан туады деп қарастырады. И д еал и стік ф и л о с о ф и я н ы ң ө к іл д ер і м атер и ям ен байланьіссыз ерекше діни бастаманың омір сүретіндігін мойындайды, олар психикалық іс-әрекетгі материалдык және өлмейтін жанның көрнісі ретінде қарастырады. Ал барлық материалдық заттар мен қүбылыстарды тек гана біздің түйсіктеріміз бен елестетулеріміз немесе кейбір белгісіз “ а б с о л ю т т ік ” р у х ты ң , “ ә л е м д ік е р ік - қ а й р а т т ы ң ” , “идеялардың” байқалуы деп түсіндіреді. Адам психикасы н м атералистік түрғы дан түсінуді идеалистік философтар коптеген ғасырларға ығыстырды, адам п си хи касы н он ы ң рухани ө м ір ін ің ко р ін ісі ретінде қарастырады, ол барлық материалдық табиғат сияқты 9 зандарға бағынбайды деп есептеді. Тек қана XVII ғасырда Рене Декарт психологиялық білімдерді дамытуда жаңа дөуірді бастады. Оның түсіндіруінше, “тек іш кі органдардың жүмысы емес, сонымен қатар ағзаньщ сипаттамасы, олардьщ басқа да ішкі денелермен өзара іс- өрекеті жанды қажет етпейді” деген болатын-ды. Оның вдеялары психология ғылымының кейінгі тағдырына ерекше үлкен эсер етгі. Декарт бір уақытта екі үғымды енгізді: рефлекс жөне сана. Оның түсіндіруінше, бір-біріне байланыссыз, екі бастама /материя мен pyx өмір сүреді. Сондықтан да психология тарихында бүл ілімді “дуализм” (duali” - гректің е е з і j қазақшалағанда “екіжақты мағьшасьш^ёрёді). Философііяда бүл бағыт объективтік идеализм деген атпен дамыды. жүктеу/скачать 11,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|