«жансугуровские чтения»
жүктеу/скачать 2,06 Mb. Pdf көрінісі
|
|
Сынға салдым Шынға салдым, Жас талапкер өзіңе,- деп, одан арғысын әр жастың өз таңдауына береді. Ортаға ұран, үміттік әуез сарындас өлеңдерінде де ел теңдігі үшін жан аямай күресуге, әлеумет пен қоғам ісіне адал, белсене араласуға шақырады. Бұл тұрғыдағы шығармаларға «Жастар ұраны» (1922), «Тілек» (1922), «Жанар тау» (1922) т.б. өлеңдері жатады. Әйел-еркек, жалпы жас! Көтеріл, көрін, көзіңді аш!... Топтал, тұтас, туғандас! Жасасын еркің! Жоғалмас. Жамырас, үлес, жалпы жас, Қосыл, қозғал, қоғамдас! Ілияс Жансүгіровтің ғылыми шығармашылығының бір саласы қазақтың дәстүрлі ауыз әдебиетін жинап, жариялап, зерттеуі. Балаларға жазылған Ілияс Жансүгіровтың шығармаларының қамтыған үшінші үлкен тақырыбы – еңбек тәрбиесіне арналған. Бұл Ілиястың 1929 жылы Ташкентте, Алматыда басылып шыққан «Малта», «Шәркей» деген суретті кітапшаларынан көреді. Бұл кітапшалар мектеп жасына дейінгі балаларға арналған. Жазушы мектеп жасына дейінгі балалардың ойлауы өте айқын және нақтылы болатынын ескерте отырып психологиялық ерекшеліктеріне тән материалдарды қызықта да күлкілі етіп, солардың өздеріне тарту екен. «Малта»да, «Шәркей» де еңбек процесінен шыққан еңбек жемісі екенін балаларға көптеген мысалдар келтірумен дәлелдейді. Малтаның жасалу процесін ақын балаға былай түсіндіреді: Жайылып келіп толтырған Ауыздарын қомпайтып, Қоңырша қойдың сүті едім.Көбігімді ұлы алды. Қатын қақтап сауған соң,Қаймағымды қызы алды. Шелекте қалып бүркендім.Қаспағымды мысығы. Пісірді де түсірді.Жуындымды күшігі… Тостағынан томпайтып. Малтаның өзінен өзі бірден жасала қоймайтынын, оның осындай қиын процестері бары, оған аналардың көптеген еңбек сіңіргені балаға жүйелі түрде айтылады. Айран беріп балаға,Пісіп-пісіп толқыды, Құя салды сабаға.Бетімде май күлкіді. Тентек піскек түскен-ай,Қылшықтарын шайқады, Күлдір-күлдір піскені-ай Тұзын татып байқады… Бала өзі байқаған осындай әрбір құбылыстың мән-жайы, оның себептерін, осы процестің бәріне белгілі бір уақыттың кететінін, оған бірталай еңбек жұмсалып жатқанын да түсіне бастайды. Серең сирақ сөреге, Жайып қойды өреге. Өреде күннің өткені-ай, Шақылдап шекем кепкені-ай. Ақын «Малта» өлеңінде тіпті құртты жасау үшін де көп еңбек жұмсалатынын пайымдайды. Мұндағы ақын мақсаты құрттың жасалу жолын үйрету емес, соған жұмсалатын еңбек процестерін таныту. Мектеп жасына дейінгі балалар осы махзмұны, тілі түсінікті әрі жеңіл, әрі қызықты, сонымен қатар ұйқасымы, ырғағы жақсы өлеңдерді тез жаттап алады да, ондағы сөз байлығын өздерінің күнделікті сөйлейтін лексикасына айналдырып жібереді. Осыған сәйкес сөз тізбектерін құрастыра сөйлеуге дағдылана бастайды, бұл өлеңді балалар оңай түсінетін тағы бір ерекшелігі – мұндағы кездесетін «Өре, саба, піскек, шүйке, шуда» сияқты қазіргі кезде қолданудан шығып бара жатқан қиын атаулардың бәрі де көрнекі етіп, суреттеумен берілген. Шынында да жұмыстың біржағын баланың өзіне істетіп оны еңбек процесінде 25 «ЖАНСУГУРОВСКИЕ ЧТЕНИЯ» материалы республиканской научно-практической конференции 7 декабря 2018 г. араластыруы және өзінің сол жұмыстың тезірек орындалуына қызықтырып қою жазушының аса шеберлігін білдіреді. Фольклордың даму жолдары мен проблемалары жекелеген ғылыми монографиялардың, көптеген сын-зерттеу мақалалардың, арнаулы диссертациялардың нысаны болды. «Қазақ фольклористикасының тарихы» деген еңбекте XIX ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың бас кезінде қазақ фольклорын, ауыз әдебиеті мұрағаттарын жинаушылар мен жариялаушылар және зерттеушілер өмірі мен шығармашылығын жан-жақты таныту көзделіп, ол мақсат тыңғылықты орындалған. Фольклор мұраларын жинаушылар, жариялаушылар және оған қатысты өз пайымдауларын тасқа басып қалдырғандар қатарында, әлбетте, Ілияс Жансүгіров те бар[1]. Дегенмен, фольклорға қатысты зерттеулерді қарастыра келіп, Ілияс Жансүгіровтің фольклористика саласындағы еңбектері ғылыми зерттеулерде сөз арасында айтылып кеткенімен, осы уақытқа дейін арнайы қарастырылмай келген, фольклорды дамытудағы Ілияс Жансүгіровтің орны әлі күнге ғылыми тұрғыдан сараланбаған. Ильфа Ілиясқызының «Айқын» газетіне берген сұхбатында: «Ілияс шығармашылығы туралы бұрынғы кеңестік замандағы зерттеу еңбектер ескірді. Ілияс шығармашылығы, өмірі туралы жаңаша сөз айтылуы тиіс. «Ілияс және фольклор», «Ілияс және музыка», «Ілияс және театр», «Ілияс сөздігі» атты зерттеу еңбектер қолға алынуы керек. Мәскеуде оқып жүргенде жазған конспектілері, мақалалары, аудармалары, біраз шығармалары жарық көруін күтуде. Жалпы, оқырман қолына жетпеген мұрасы өте көп. Әкемнің мұрағаты өте ұқыпты сақталған. Мұндай мұрағат басқа ешкімде жоқ. Бірақ әлі күнге жете зерттелмеген. Оның себебі әкем 60-жылдарға таман бір-ақ ақталды. Бұл кезде арабша хат танитындар сирек еді. Ал қазір болса, Ілиястанумен ешкім шұғылданбайды» - деп, өкінішін білдіруі заңдылық. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Орталық мұрағатының қолжазбалар қорында кезінде Ілияс жинап кеткен, бірақ әлі күнге дейін Ильфа Ілиясқызы айтқандай қол тимей жатқан қыруар мұра бар. Бұл туралы Ілиястанушы ғалым М.Иманғазинов: «Негiзiнен, Iлияс Жансүгiровтiң мұрағат материалының үштен бiр бөлiгi - қазiргi кезеңге дейiн жарық көрген шығармаларының түп дерегi, жазылу жайының күретамыры. 15-ке тарта қалың бумаларда (папкаларда) Iлиястың өз қолымен жазған 12 қойын кiтапшалары мен дәптерлерi жатыр. Оны оқып қараған адамға әлi де болса талай тың деректiң ашылатыны сөзсiз»- [3,56] деп, ескерткелі де ширек ғасырдай уақыт өтті. Алдағы міндет – мол мұраны жете зерттеп, халқымыздың қажетіне жарайтынын көпшілікке ұсыну, Ілиястың фольклорист-ғалым ретіндегі әдебиетіміздің тарихындағы алатын орнын анықтау, көз майын тауысып, халқының асыл сөздерін қағазға түсірген аяулы азаматтың ардақты ісін оқушысына ұсыну. Бұл-бірдің ісі емес, көптің ісі. Әдебиетші-ғалымдарымыздың, әсіресе фольклорист-мамандарымыздың мазмұнды, мәнді жұмысы, аға алдындағы азаматтық парызы. Өйткені, Ілиястың фольклорист ретінде сіңірген еңбегін, оның өз еңбегінің дәрежесінде жан-жақты зерттегенде ғана ойдағыдай көрсете аламыз. жүктеу/скачать 2,06 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|