Жануар физол

заттармен аралас жағдайда, немесе коллоидтармен байланыста болады. Түрлі 

органдар  мен  ұлпаларда  судың  мөлшері  əр  түрлі.  Мидың  сұр  затында, 

бүйректе, өкпеде, бауырда жəне дəнекер ұлпада оның мөлшері 80-85 пайызға 

жетсе,  бұлшық  еттерде  ол  -  75,  май  ұлпасында  -  30,  сүйек  құрамында  -  22, 

денедегі  ең  қатты  зат  -  тіс  кіреукесінде  (эмалінде)  0,2  пайыз.  Қанның 

құрамының  82  пайызы,  тердің,  сілекейдің,  несептің,  қарын  сөлінің  92-95 

пайызы судан тұрады.  

Денедегі судың негізгі қоймасы – бұлшық еттер, онда бүкіл организмдегі 

су мөлшерінің 49 пайызға жуығы сақталады. Одан кейінгі орынды тері шелі 

алады.  Денеде  су  не  торша  құрамында,  не  одан  тыс  орналасады.  Қан 

плазмасы,  ұлпалық  сұйық  жəне  лимфа  құрамындағы  су  торшадан  тыс 

орналасқан  су  фракциясын  түзеді.  Денедегі  судың  жалпы  мөлшерінің  (сақа 

малда) шамамен 70 пайызы торша ішінде, 30 пайызы одан тыс орналасады. 

Организмде  судың  үш  түрі  кездеседі:  1)  еркін,  байланыспаған  су.  Ол 

торша  мен  торша  аралық  қуыстағы  органикалық  жəне  бейорганикалық 

заттарды ерітеді; 2) байланысқан су, ол коллоидтар құрамына еніп, олардың 

көпсуіне көмектеседі; 3) гидратациялық немесе молекулалардың ішіндегі су, 

ол органикалық заттар құрамына еніп, солар тотыққанда бөлінеді.  

Организмде  су  бірде  көбейіп,  бірде  азайып  отырады.  Соған  қарамастан 

қанның  осмостық  қысымы  əр  уақытта  тұрақты  деңгейде  сақталады,  себебі 

торша  мен  торша  аралық  сұйық  құрамындағы  су  үздіксіз  алмасып,  оның 

мөлшері  үнемі  реттеліп  отырады.  Мал  көп  су  ішсе,  ол  қанға  өтіп,  қанның 

қысымын  арттыруға  тиісті.  Бірақ  қалыпты  жағдайда  мұндай  ауытқулар 

байқалмайды.  Өйткені  судың  артық  мөлшері  қаннан  су  мен  тұздардың 

қоймасы болып табылатын тері шеліне, оның дəнекер ұлпаларына өтіп кетіп, 

ал  шектен  артық  мөлшері  тер  мен  несеп  құрамында  сыртқа  бөлінеді.  Су 

тапшы  болған  жағдайда  су  қоймаларындағы  судың  есебінен  оның  қандағы 

деңгейі қалыпты жағдайда сақталады. Денедегі судың жалпы мөлшерін қанға 

«таңбаланған суң (дейтерий тотығын) егу арқылы анықтайды. 

 

286

Организмге су ауыз сумен жəне азықпен келеді. Қабылданған су мөлшері 

ауа  райының  жағдайына,  азық  сипатына,  малдың  жасына,  күтіміне 

байланысты өзгеріп отырады. Мысалы, жас төл сақа малмен салыстырғанда 

суды  3-4  есе  көп  ішеді.  Құрғақ  азық  балғын  азықпен  салыстырғанда  суды 

көбірек  ішкізеді.  Желінген  азықтың  құрғақ  затының  əрбір  килограмына 

шаққанда  жылқы  мен  қой  -  2-3  л,  сиыр  -  4-6  л,  шошқа  -  7-8  л  су  ішеді. 

Денедегі  судың  біраз  мөлшері  қоректік  заттардың  -  белок,  май, 

көмірсулардың тотығуы кезінде бөлінеді. Денеде 100 г белок тотыққанда - 41 

г, ал дəл осындай мөлшерде көмірсулар мен майлар тотыққанда тиісінше- 55 

жəне 107 г су бөлінеді. 

Организм қабылдаған су қанға оңай сіңеді де, бауырдан өтіп, бүкіл денеге 

тарап,  алдымен  торша  аралық  қуысқа,  одан  кейін  торшаларға  өтеді. 

Торшалардан  бөлінген  су  ұлпалық  сұйық,  лимфа  арқылы  қанға  өтіп,  бөлу 

ағзалары  əрекетімен  сыртқа  шығарылады.  Организмде  су  онкостық  жəне 

осмостық қысым деңгейіне байланысты алмасып отырады. 

жүктеу/скачать 9,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: