Жануар физол

Ұлпаларда    қозу  процесі    тітіркендіру    нəтижесінде    туындайды. 

айтады.  Ал,  тітіркендіргіш  дегеніміз  өз  əсерімен  тірі  ұлпаларда  қозу 

процесін 

тудыратын 

ішкі 

немесе 

орта 

агенттері.Тітіркендіргіштер əртүрлі негізде жіктеледі. 

сілтілер, тұздар, улар т.б.), физикалық (механикалық, термиялық, электрлік, 

дыбыстық,  сəулелік:  альфа-,  бета-,  гамма-  жəне  рентген  сəулелері), 

биологиялық (гормондар, микробтар, вирустар) т.б. болып бөлінеді. 

Ұлпалар  мен  организмге  биологиялық  əсеріне  қарай  тітіркендіргіштерді 

арнаулы деген  мағына береді)   жəне тосын (инадекватты)  деп жіктейді. 

Ұлпаларға  қалыпты,  табиғи  тіршілік  жағдайларында  əсер  ететін 

тітіркендіргіштерді  адекватты  (үйреншікті)  тітіркендіргіш  дейді.  Олардың 

əсеріне  ұлпалар  мен  органдар  эволюциялық  даму  барысында  бейімделіп 

үлгерген.  Мəселен,  ет  талшықтары  үшін  жүйке  тітіркенісі,  көздің  торлы 

қабығының  рецепторлары  үшін  -  сəуле,  есіту  рецепторлары  үшін  -  дыбыс 

толқыны  адекватты  тітіркендіргіштер  болып  табылады.  Инадекватты 

тітіркендіргіштерді айтады. Қалыпты жағдайда олар ұлпаларда қозу процесін 

тудырмайды,  бірақ  əсері  күшті  немесе  ұзақ  болса,  тітіркендіргіш  рөлін 

атқарады. Мысалы, əртүрлі механикалық əрекет (соғу, шаншу, қысу), электр 

тогы, қышқылдар т.б. бұлшық етті жиырылтады. 

І –  өрлеу  тогы;   

2  –  төмендеу тогы. 

 

455

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тосын  тітіркендіргіштер  арасынан  физиологиялық  процестерді  зерттеу 

мақсатында  электр  тогы  кең  қолданылады.  Оның  себебі,  табиғаты  жағынан 

электр  тогы  қозу  кезінде организмде  пайда  болатын биотокпен  тектес  жəне 

токтың  күшін,  əсер  мерзімін,  градиентін  оңай  өзгертуге  болады.  Осыдан 

экспериментте қолданылатын ток күші ұлпаны зақымдамайды. 

Ет пен жүйке жақсы электролит, токты оңай өткізеді. Оларға тұрақты ток 

көзімен  жалғасқан  екі  электрод  тигізсе,  иондар  алмасу  процесі  жүреді  де, 

анодқа  -  аниондар,  катодқа  -  катиондар  жиналады.  Е.Перлюгер  деректеріне 

сəйкес  тұрақты  ток  ұлпаны  тек  қана  электр  тізбегі  тұйықталған  жəне 

ажыраған  кезде  ұлпаның  барлық  жерін  емес,  тек  электродтар  жанасқан 

жерлерін ғана тітіркендіреді. Орташа күші бар ток тізбегі тұйықталған кезде 

қозу  катодта,  ал  ажыраған  кезде  -  анодта  пайда  болады.  Бұл  құбылыс 

«тітіркендірудің өрістік заңың деп аталады (153-сурет). 

Əсер  күшіне  қарай  тітіркендіргіштер  табылдырықты,  табылдырықтан 

төмен жəне табалдырықтан жоғары болып бөлінеді. 

Тітіркену  табалдырығы  (бастау  күш)  деп  қозу  процесін  тудыратын 

тітіркендіргіштің  ең  аз  шамасын  айтады.  Əсер  күші  бұл  шамадан  төмен 

тітіркендіргіштерді 

табалдырықтан 

төмен, 

ал 

артықтарын 

- 

жүктеу/скачать 9,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: