Қан плазмасы                                                           Зақымданған ұлпа

 

65

Жоғарыда  аталған  плазма  мен  тромбоциттер  құрамындағы  бір  ғана 

фактор  жетіспесе,  ұю  процесі  жүрмейді.  Демек,  қанның  ұюы  дұрыс  жүру 

үшін аталған факторлардың түгел болуы шарт. Мысалы, қан құрамында VІІІ 

жəне  ІX  факторлар  жетіспесе,  гемофилия  ауруы  байқалады.  Бұл  ауру  тек 

ерлерде  ғана  кездеседі  жəне  тұқым  қуалайды.  Ер  балаларға  ауру  аналары 

арқылы  беріледі.  Гемофилияның  қауіптілігі  -  аз  ғана  жарақаттың  өзінен 

қансырау қаупінің туындауында. Бұл ауру ит пен шошқаларда да кездесетін 

көрінеді  жəне  шошқаларда  ол  аталық  ізбен  де,  аналық  ұямен  де  тарала 

береді.  

Көптеген зерттеулерге қарамай əлі күнге дейін қанның ұю механизмінде 

түсініксіз  жайлар  мол.  Оған  екі  түрлі  себеп  бар.  Біріншіден,  қанның  ұюын 

тек  фибрин  талшықтарының  пайда  болуына  қарап  анықтайды.  Ал  оның 

басталған  кезеңі  мен  фибрин  талшықтары  пайда  болған  аралықта  көптеген  

тізбектелген    реакциялар  жүреді.  Бұл  реакциялардың  басталу,  даму  жолын 

анықтау  əзірше  мүмкін  емес.  Екіншіден,  қан  құрамында  қанды  ұйытатын 

факторлармен қатар оны ұйытпайтын да факторлар болады. Қанның қалыпты 

жағдайы  осы  екі  жүйенің  арақатынасына,  тепе-теңдігіне  байланысты.  Егер 

организмде  қанды  ұйытатын  фактор  басымырақ  болса,  онда  қанның 

тамырларда ұю қаупі туады  (тромб, немесе қан ұйығы пайда болады). Егер 

екінші жүйе басымырақ болса - онда қан ұю мүмкіндігінен айырылады. 

Қалыпты  жағдайда  тамырларда  қан  ұйығы  пайда  болмайды.  Оған  қан 

тамырларының 

ішкі 

– 

астарлық 

қабатының 

(интима) 

тегістігі, 

тромбопластиннің 

қиын 

түзілетіні 

жəне 

қан 

құрамында 

 

антикоагулянттардың болуы себеп. 

Қазіргі кезде қан ұюының əрбір кезеңіне əсер ететін антикоагулянттар 

анықталған.  Олар  ұю  процесіне  қатысатын  факторларды  не  бұзып,  не 

бейтараптап отырады. Қанды ұйытпайтын мына заттар: 

 Гепарин  (грек  тілінде  ¿ераr  -  ”бауыр”  деген  мағына  береді)  бауыр 

торшаларында  түзілетін  мукополисахарид.  Ол  тромбопластиннің  түзілуін 

баяулатады,  протромбиннің  тромбинге,  фибриногеннің  фибринге  айналуын 

тежейді. 

Антитромбопластиндер 

(антикефалин, 

липоидты 

басытқы) 

тромбопластиннің түзілуін тоқтатады. 

Антипротромбопластин -Хагеман факторының (XІІ) басытқысы. 

 Антитромбиндер - тромбинді бейтараптайтын, не бұзатын заттар. 

Фибринді  ерітетін  жүйе.  Қан  құрамында  профибринолизин  немесе 

плазмоген деген зат болады. Ол көптеген ұлпаларда болатын фибринокиназа 

ферментінің  əсерімен  белсенді  түрге-  фибринолизинге  айналады. 

Фибринолизин пайда болған фибрин талшықтарын ерітіп отырады. 

Қанның ұюын басқа жолмен де тоқтатуға болады. Егер ұю үстінде пайда 

бола бастаған фибрин талшықтарын таяқпен алып тастаса, қан ұю қабілетін 

жоғалтады.  Мұндай  қанды  фибринсіз  қан  деп  атайды.  Қанның  ұюын 

 

66

қымыздық жəне лимон қышқылды натрий тұздары да тоқтатады. Қымыздық 

қышқылды  натрий  тұзын  қосқанда  кальций  иондары  тұнады  да,  еркін 

кальций  ионы  болмағандықтан  ұю  процесі  жүрмейді.  Мұндай  қанды 

оксалатты  қан  деп  атайды.  Ал  лимон  қышқылды  натрий  тұзын  қосқанда 

кальций  иондары  тұзбен  қосылыс  түзіп,  қан  цитратты  қан  деп  аталады. 

Қанның  ұюын  жасанды  антикоагулянттар  -  дикумарин,  пелентан,  синкумар 

сияқты заттар да тоқтатады. Сүліктің сілекей безінен бөлінетін гирудин деген 

зат та қанды ұйытпайды. 

Қанның  ұю жылдамдығы əр  түлікте  əр  түрлі.  Ол  жылқыда 11,5  мин, ірі 

қарада - 6,5, қоянда - 4,5, шошқада - 3,5, қой, ешкі, ит 

 

жəне мысықта - 2,5, 

құста - 0,5-2 мин. 

Қанның  ұю  жылдамдығы  түрлі  факторларға  қарай  өзгеріп  отырады. 

Салқын  ауада  қанның  ұю  жылдамдығы  баяулап,  жылы  температурада  – 

шапшаңдайды.  Ауырсыну  түйсігі,  симпатикалық  жүйкені  тітіркендіру, 

адреналинді егу қанның ұюын тездетеді. 

Қанның  ұю  процесін  реттеу  механизмі  өте  күрделі.  Ол  екі  кезеңнен 

тұрады:   1-рефлекстік, 2-рефлексті - гуморальдық кезең. Алдымен ауырсыну 

түйсіктері  орталық  жүйке  жүйесінен  қан  жасаушы  органдар  мен  деполарға   

жүйке  импульстерін  жібертеді.  Осының  əсерінен  деполар  жиырылып,  қан 

құрамындағы  тромбоциттер  саны  көбейеді,  қан  плазмасындағы    ұйытушы 

факторлардың 

белсенділігі 

күшейеді, 

тромбопластиннің 

түзілуі 

жылдамдайды.  Осыдан  кейін  гуморальдық    кезең    басталады  да,  қанда 

ұйытатын  жүйенің  белсенділігі  арта  түсіп,  ұйытуға  қарсы  жүйенің 

(антикоагулянттардың) белсенділігі төмендейді. 

 

жүктеу/скачать 9,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: