Жануарлар экологиясы
Жануарлардың адам өміріндегі пайда – зияны
жүктеу/скачать 0,76 Mb.
|
Æàíóàðëàð ýêîëîãèÿñû
- Бұл бет үшін навигация:
- Жануарлардың тіршілік ету сипаты.
| Жануарлардың адам өміріндегі пайда – зияны.
Төрт түлік мал – түйе, жылқы, сиыр және қой ешкінің арғы тегі жабайы аңдар екені мәлім. Мал өнімдері ішсе сүт (қымыз шұбат), жесе ет, кисе киім, мүйіз, сүйектері әр – түрлі бұйымдар жасауға қолданылады. Бал араның балы жібек көбелектің жібегі, қасқыр, түлкі, және басқа үлпек жүнді, аңдардың – үлбірі адам үшін қажетті шикізаттар. Адам жыртқыш құстарды (бүркіт, қаршыға, сұңқар) саятшылыққа пайдаланса су жануарлары (балық, итбалық) мен жәндіктерін (асшаян) т.б. тағамға жаратты. Көптеген балық бунақ денелердің бақалшықтары түрлі бұйым жасауға қажетті материал болып табылады. Жануарлардың эстетикалық маңызыда зор. Құстардың сайрауы (бұлбұл, сандуғаш) алуан түске боялған бунақ денелілер (көбелектер) адамның көңілін келтіреді. Жануарлардың барлығы бірдей адамға пайдалы бола бермейді, оларды зияндылары да кездеседі. Мысалы тышқан және басқа кемірушілер астықтың жауы, сонда – ақ кемірушілер арқылы өте қауыпты аурулар (оба, сүзек) адамға тез таралады, оларды жұқтырушы бит, маса, бүрге тәрізді бунақ денелер көбінесе кемірушілердің денесінде тіршілік етеді. Кейбір хайуанаттар, (жылан) мен жәндіктер (маса, бал ара, бүйе, қарақұрт) шағып, адамның ағзасын улайды. Жеміс ағаштарын көкеністерді басқа да әдемі өсімдіктерді қорегіне пайдаланып, зиянын тигізетін жануарлар мен жәндіктер бар. Жануарлардың тіршілік ету сипаты. Жануарлар жер жүзінде суда да ауада да құрлықтада топырақтада тіршілік етеді. Жанарлардың қорек етіп ұрпағын өрбітетін аймағы мекен ету ортасы деп аталады. Жануарлардың негізгі мекен ету ортасы құрылық топырақ және су. Құрылықта тіршілк ететін жануарлар – жүруге топырақтағылары қозуға. Ал судағылары – жүзуге бейімделеді. Жануарлардың қалыпты тіршілік етуіне әсер ететін әр түрлі жағдайлар ортаның жағдайлары деп аталады. Олар: өлі табиғаттың әсері, тірі табиғаттың әсері, және адам әрекеті. Жануарлар тіршілігіне әсер ететін өлі табиғаттың жағдайларына ылғалдылық, жарық, жер бедері, жел т.б. жатады. Жануарлардың қалыпты тіршілік етуі үшін қоректің тізбектіңде маңызы зор. Ол жануарлардың құрылысынын, дамуын, түр құрамын, таралуын, шығу тегін, табиғаттағы және адам өміріндегі маңызын зерттейді. Қазақстанның жануарлар дүниесін жүйелі және ғылыми тұрғыдан зертеу жұмыстары XVII-XVIII ғасырларда ұйымдасытырлған. Экспедицияларға байланысты мұнда қазақтың ұлы ғалымы Шоқан Уалихановтың еңбегі ерекше орын алады. Қазақстанның жануарлар әлемі туралы ғылыми құнды деректері Н.А. Зарудный, Т.П. Сушкин, М.А. Мэкспир, А.М. Никольский, Л. Ушкин еңбектерінен оқып білуге болады. 1943 жылдан бастап Қазақстан Респцбликасы Ғылым академиясының Зоология институты жұмыс істейді. Л.С. Берг, Э.А. Далгушин, М.Д. Зверев, Т.Н. Досжанов, А. Бекенов және басқа ғалымдар Қазақстанның жануарлар дүниесіне арнай зерттеулер жүргізіп ғылымның дамуына ерекше үлес қосты. жүктеу/скачать 0,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|