Жануарлар экологиясы

биохимиялык жолмен 
бейімделу 
кабілеті 
дамыған. 
Олардың 
ферментінің құрамындағы қысымға сезімтал ферменттер азайып, 
қысымға төзімді дегидроғеназа катарлы ферменттердің мөлшері 
көбейетіндігі дәлелденген.
Судың эртүрлі тереңдіктегі 
қабаттарында жануарлардың 
тіршілігіне қажетті экологиялық жагдай эртүрлі екенін оның 
жогарыда сипатталган қасиеттерінен көруге болады. Қандай бір суды 
негізінен 
бенталь 
яғни судың түбі жэне 
пелагиаль 
яғни судың іші (су 
кабаты) деген екі бөлікке бөледі. Осыган сәйкес судың түбінде 
тіршілік ететін жануарлар мен осімдіктер 
бентос 
агзалар деп, ал 
судың бетінен түбіне дейінгі ішкі қабатында ішкі белдемдерінде 
тіршілік ететін ағзалар 
пелагос 
деп аталады. Теңіз мүхиттардагы 
пелагос ағзалар судың тереңдік белдеміне сәйкес:
а) эпипелагиаль (200 метрге дейінгі терендікті қамтитын, беткі 
саяз белдемі); б) батипелагиаль 
(Ъаіһуз
- терең; 200-2000 метрлік 
тереңдікті қамтитын, мэңгі күңгірт, қарауытқан қабат);
в) 
абиссопелагиаль (2000 метрден терең, мүлдем қараңгылық 
басқан су белдемі). Батипелагиаль жэне абиссопелагиаль белдемдерде 
өсімдік болмайды, тек кана микроорганизмдер мен жануарлар 
тіршілік етеді.
4.1.2 
Жануарлардың суда тіршілік етуге бейімделуі
Судың тығыздыгы мол болғандыктан 
су тереңдеген сайын 
ондагы қысым да көбейеді. Әрбір ІОм тереңдікке батқан сайын 1 
атмосфералық қысым қосылып отырады. Мүхиттың ең терең жері 11 
км-ге тең. Ондагы қысым 1000 атмрсфераға жетеді. Су тереңдеген 
сайын қысым күрт өзгеретіндіктен суда тіршілік ететін жануарлар 
қүрлыкта тіршілік ететін жануарлармен салыстырганда қысымның 
өзгерісіне төзімді (эврибат) келеді. Әр 
түрлі 
тереңдікте тіршілік ететін 
кйбір жануарлар судың беткі қабатындагы 1-2 атмосфералык 
қысымнан 
бастап 
судьгң 
терең 
қабатындағы 
бірнеше 
жүз 
атмосфералық қысымда да тіршілік ете алады. Сондықган олар теңіз,
мүхиттардың жағасынан бастап абиссалдық белдемнің 
6-7 км-лік 
терең қабатында да мекендей алады.
Бірак теңіз, мүхиттарда тіршілік ететін жануарлардың басым 
бөлігі белгілі бір деңгейдегі қысымда ғана өмір сүре алады — яғни 
стенобионт. Әсіресе таяз суда немесе өте терең суда тіршілік ететін 
жануарлар кысымның ауытқуына төзімсіз болады. Мысалы, қүмқазар 
(Агепісоіа)
дейтін буылтық қүрт, теңіз табақшасы 
(Ра(еііа)
дейтін 
былқылдак денелі жәндіктер теңіздің 
жағалық 
белдемінде ғана 
тіршілік етеді (2-суреттің 1 -6).
38

Лл ісвитсгсн түрлі балыгшр, басаяігты үлулар, шаянлар. тсиіі 
жүлдыяиалары. г.б тек 4-3 км-лһс герен;иісте 400-500 ггмосфершіык 
қысымію
гаиа тіршшік ете;іі.
Судың 
тыгытдыіы 
жгнары 
болган/іыктан 
ктгтсіси 
і и'іробиомтгар оиы гірек боллырып калкып жүрсіі. Мүилай кхікыма 
тіршілікті аіздлар плаиктон аіпалар дейтін срскіпе *ко.іоі нялық топты 
қүрайды. [Іланктониын курамына карапайым існелі ?ср, чсду шлар, 
сифонофор, гаракніалар, канатаякгы ұлулар. аітуан гүрлі кітксне 
шаянлар (мүртиіааякты, ескекаякты). балыктын. баканын уьииырыгы
және т.б. көлтеген жануарлар жаталы.
I Іланісгои агіалар щлігіиен белсенлі жүііп жүре а.імайлы. Олар 
судың толкыны мен агынын найлаланыгі еижар калку аркы.іы 
коіғалады. Су гүбіне шогіп кетией калкып жүру үініи плаиктонларла 
өідерінін калкымалыгын жаксыратуга багытталған бейімделуигіліктер 
дамыган. Каікып жүругс бейімдслгси сипаттарын атасак: I) денссіиін 
мвлшерін атайту. жалпаю, үзару, көптегсн оскіилер мен тікенектер 
найда болу аркылы жәнс піпііиі домалак шар тәріілес, кол шатыр 
тэрілдес болып тгеру аркылы суды тірек етіп сүйеиетін аукымын 
үлгайтады; 2) денесіне ауа көпіриііктері мен майды коптсп жмнау, 
сүііек қаңкасы біртіидеп кішіреиі нсмесе гүтелдей жойылуы аркылы. 
дснссінің 
салмағын 
азайту 
негізінде 
сута 
батып 
кетпеуіне 
бейімделген. Мысалы, коптеген бір жасушалы планктои жәнліктердін 
ііигоплазмасы ауалы копіріпіктерге (гаювыс вакуоли) жәнс май 
тамшыларына бай болатыны медуза, планкгон, күрсакаякты үлу ларда 
ауаға 
толы 
капгаыктар 
болатыны 
планктондык 
тіршілікке 
бейімделгенін дәлелденді. Судың бетінде, аньнъграк айтканда, ауалы 
ашык орта мен судың аралыгында тіріпілік ететіи планктондык 
жануарлардын жеке бір экологиялық тобы н е й с т о н деп аталалы. 
Нейстондарға масанын. жүзбе коныздык дернәсілдері, суаршын 
қандалалар, кейбір шыбындар мен өрмекшілер және кейбір 
күрсакаякты үлулар және т.б. жатады. Нейстон жәндіктер судың 
толкыны мен агынын пайдаланып енжар козғалумен катар кейбіреуі 
белсенді түрде өздігінен козғала алады.
39

ПЯАИКГОН
К £ К Т 0 Н
НЕКГОБЕНТОС
БСНТОС
Щ
' 2-с> рет. Теңіз жануарларының экологиялық топтары және 
тіршілік нысаны.

жүктеу/скачать 12,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: