Жануарлар экологиясы
жүктеу/скачать 12,6 Mb. Pdf көрінісі
|
| 8. Жануарлар популяциясы
8.1 Популяция туралы мағлұмат Түрді қүрай гын ағзалар ешқашан жеке-жеке бөлектеніп тіршілік етпейді, ағзалар бірігіп белгілі бір мөлшерде ұйымдасқан жиын құрып өмір сүреді. Бір түрді қүрайтын ағзалардың осылайша бірлескен жиынтығы популяция (гр: рориіиз — халайык) деп аталады. Популяцияны биология ғылымының коптеген саласы зерттейді. Бұл салалар популяция ұғымына өз өздерінің зерттейтін объектісі тұрғысынан аньщгама береді. Мысалы жануартану (зоология) саласы «Популяция деп түрдің таралған ареалының белгілі бір бөлігін иеленіп орналасқан, сол түрге жататын ағзалардың бірлескен жиынтығы. Олардың морфологиялық, биологиялық сипаттары ұқсас, генофондық және функциялық касиеттері ортақ болады» деген анықгама береді ( Шилов, 1985. 1988; Дава, 1967) Эволюциялық теория тұрғысынан А.Н. Северцовтың (1987) анықтамасында: «Популяция - түрдің тараған мекеннің белгілі бір бөлігін иеленіп, ағзалары басқалармен салыстырғанда сол мекенде ерекше тығыз қарым - катынаста тіршілік ететін бір түрдің ішіндегі оқшауланған топ. Түрдің табиғатта тіршілік етуінің және # эволюциялық өзгеріске түсіп дамуыньщ ең қарапайым бірлік бөлігі - популяция» деп тұжырымдайды. Генетикалық тұргыда Айала, Кайгерлердің (1988) берген анықгамасьшда: «популяция деп шығу тегі және кобеюі тұрғысьшан өзара байланысып бірлескен ағзалардың жиынтығы» делінген. Экологиялық бағытта берілген Н.М.Чернова, А.М. Быловалардың (1981) анықтамасында «ортақ бір мекенде бір — бірімен байланысып тіршілік ететін, бір түрге жататын ағзалардың жиынтығы» деп сипатгайды. Б.А.Быков (1983): «Популяция дегеніміз өзін өзі толықтьфып, ұрпақтан ұрпақ жалғасқан ұзақ мерзім бойында көбею қабілетін сақтай алатын, бір немесе іргелес бірнеше биоценозда мекендейтін бір түрдің агзаларының (дарақтарының) жиынтығы» деген аныктама береді. А.М.Гиляров: «Популяция деп оз түрінің баска топтарынан уақыт және кеңістік арқылы бөлініп азды — көпті мөлшерде оқшауланған, өзін өзі сергітіп, жаңғыртуға қабілетті, бір түрге жататын ағзалардың (дарақгардың) жиынтығы» деген экапогиялық анықтаманы ұсынады. Аныктамаларға зер салып сапыстыра отырып популяцияның төмендегідей сипаттарын байқауга болады: 1 ) популяция биологиялық бір түрге жататьш ағзалардың топ — топка бөлініп бір - бірінен оқшлаулануының нәтижесінде пайда болады; 2 ) кез келген түр табигатта популяциялардың жиынтыгы түрінде кездеседі; 3) 113 V популяция - түрдің кұрылымдық және эволюциялық бірлігі; 4) популяцияны қүрайтын ағзалар өзара еркін қарым-катынас жасап, жаппай араласып көбейе алады. Сондықтан популяция өзін өзі жаңартып, шыгынданған агзалардың орнын толтыруға кабілетті. Бір популяцияға қарасты ағзалардың мекені бір болғандықган басқа популяцияның ағзаларынан ғөрі өз популяциясының ағзаларымен жиі шағылысып көбейеді. Сондықган олардың генофонды (барлык ағзаларының генотипінің жиынтыгы немесе генетикалық коры) сол түрдің басқа популяцияларынан өзгеше болады. Белгілі бір популяция сол түрдің басқа популяцияларынан кеңістікте орналасуы, саны, популяцияны күрайтын ағзалардың жастық, жыныстық құрылымы, мінездік қарым қатынастары т.б. сипаттары түрғысынан айьфмашылықга болады. Бір түрге жататын әртүрлі популяциялардың арасындағы байланыс, карым — қатьгаастарының нәтижесінде түрдің бір түтастыгы сақгалады. Биологиядағы төменгі деңгейдегі жүйелер бірігіп жогары деңгейлі ж\тіені қүрған кезде төменгі деңгейдегі жүйеде болмаған жаңа - жаңа қасиеттерге ие болады. Бүл жалпы биологиялық заңдылық эмержент зандылығы деп аталады. Агзалардан күралған популяцияда да оны қүрастырған әрбір жеке дарақгың (ағзаның) ешбірінде жоқ жаңа қасиеттер пайда болады. Бүл популяция ішіндегі даракгардын өзара қарым - қатынасынан жэне популяция мүшелерінің бірігіп басқа популяциялармен қатынасуынан туындайды. Бір түрге жататын эртүрлі популяциялардың арасында мутуалистік жэне бэсекелестік қарым-қатынастың түрі басым кездеседі. Популяцияның ішіндегі өзаралық ерекше байланыска жьгаыстары эртүрлі дарақтардың, әртүрлі жастагы дарактардың, ата- анасы мен төлдерінің арасындағы қарым қатынастар жатады. Популяцияда тобьга қоргау, тобын сақгауга бағытталган карым қатынастар басым орын иеленеді. Соның нәтижесінде популяциядағы даракгардың саны реттеліп түрақтанады. Популяцияның қүрылымы мен санының дер кезіндегі ортаның жағдайына үйлесімді сәйкескен жагдайда болуын популяцияның гомеостаздығы дейді. жүктеу/скачать 12,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|