Жануарлар экологиясы
қарқынды температуралардың
жүктеу/скачать 12,6 Mb. Pdf көрінісі
|
| қарқынды температуралардың
қосындысымен өлшенеді. Қарқынды температура дамуды қолдайтын әуелгі табалдырық температура мен коршаған орта температурасының айырмашылыгы арқылы елшенедь Мысалы, судың температурасы +5°С-қа жеткеннен бастап бақаның уылдырыгы дами бастайды деп көрсек бүл 5°С температура табалдырық температурасы деп есептеледі. Ал даму барысында судың температурасы жылып 12°С-қа жеткен болса қаркынды температура К=12-5=7 болады. Бүны дамудьщ түрақты температурасы деп те атайды. Егер табалдьфық температураны I деп, кезіндегі ортаның температурасын Т деп белгілесек, қарқынды температураны К=Т-1 деп белгілейтін боламыз. Егер бақаның уылдырығы жогарыдагы көрсеткіштер бойьшша 20 тәулік (С) бойы дамьш бақашабақ сатысына жеткен болса уылдырықтан бақашабақ сатысына дейінгі дамуына қажетті қарқынды температуралардьщ қосындысы х = ( Т - 1° ). С формуласымен оңай есептей аламыз. Мүндагы х - дамуға қажетті (қарқынды) температуралардың қосындысы, С - табалдырық температурадан артық температуралы тәуліктің (немесе сағаттын) саны. Жоғарыда көрсетілген сандарды пайдаланып дамуга қажетті қарқынды температураның жиынтығын (қосындысын) есептейік: х =(12°С - 5°С )*20=140°С. Ендеше уылдырықтан бакашабақ болып даму үшін 140°С жылу қажет екені белгілі болады. Қарқынды температура жинағын есептей білудің праісгикалық маңызы зор. Әсіресе жануарларды жерсіндіру, тоған шаруашылығында балық өсіру, ауыл шаруашылығының, орманның зиянкес жэндіктерімен күресу жұмыстарын тиімді жүргізу үшін олардьщ дамып жетілуіне кажетті температуралық көрсеткіштерді міндетті түрде ескеру қажет. 3.2 Ы лғалдылық, онын жануарларға әсері Жануарлардың тіршілігіне тікелей немесе жанама ықпалын тигізетін негізгі фактордың бірі — ортаның ылғалдылығы. Су агзадағы зат айналым үрдісін қамтамасыз етіп, ағзаның барлық қызметтерінің қалыпты жағдайда дүрыс жүрілуіне мүмкіндік туғызады. Сондықтан денесіндегі ылғалдың теңдестігін сақтау жануарлар үшін аса маңызды. Жануарлар құрлықта, кейбірі суда тіршілік етеді. Ылғалдық 20 үнемі тапшы болатын шөдді мекеңдерде тіршілік егепн жануарлар да аз емес. Әсіресе құрлыкга тіршілік ететін жануарлар ылғалдың тапшылығына үшырамауға эртүрлі жолмен бейімделген. Жан>’арлардың дене салмағыньщ 70-ке жуык пайызьш су кұрайды. Әсіресе зат йлмасуьш үнемі екпінді жүргізетін жүйке жүйесі, бауьф сшгқты мүшелердің жасушасьшын жалпы салмағыньщ 80-85 пайызын су иеленеді. Осьшьщ өзі-ақ жануарлар үшін су канша маңызды екенін баяндайды. Жасушадағы барлык судьщ 95 пайызын еркін су, 4-5 пайызын акуыз бен косылыс түзіп байланыскан су қүрайды. Судың жануарларға қажеггігі оның физикалық, химиялық касиеттеріне және ағзаға аткаратьш қызметтеріне байланысты. Судьщ ағзаға атқаратын төмендегідей қасиеттері мен қызметгерін атауға болады: - Су - әлемдік табиғи еріткіштердің бәрінен артық еріткіш: көптүрлі затгарды ерітуге қабілетгілігі түрғысынан судан аргық ешбір сүйық жоқ. Жасушада жүрілетін көптеген химиялық реакциялар суда еріген иовдардьщ эрекеттесіп, эсерлесуіне негізделген. Соңдықган да су заттардың ыдырау, түзілуі жүрілетін негізгі ортаның рөлін атқарады. - Су тек реакңияларды жүргізегін орта ғана емес, судьщ өзі эртүрлі реакцияларға тікелей қатысьш эртүрлі күрделі затгарды түзеді. - Су агзалардьщ жылуьш түрақгаңдьфушы, жылу мөлшерін реттеуші ретінде үлкен рөл атқарады. Бұл — судың жылу өткізгіпггік, жылу сыйымдылык қасиеті жоғары жэне жоғары температурада (100°С) буланатьш касиетгеріне байланысгы. Жылу сыйымдылығы жоғары болгандыкган сьфткы ортаньщ температурасы қальшты деңгейден өпге азайьш, не өте көбейіп а>ъггкыған кезде, сол ауыткудың ағзаға тигізетін әсерін жұмсартады. Жылу өткізгіштігі — ағзаның барлық мүшесіне жылудың біркелкі таралуына жәрдемін гигізеді. Судьщ булану температурасы жоғары болғандықган жануарлардың ішкі мүшелеріңде пайда болған ыстық терлеген кезде буланған сумен бірге сьфтқа белініп шығады да ыстықгаған денесі салқьшдайды. | Агзаға кажетгі заттар суда еріген ерітінді түрде жануарлардьщ эртүрлі үлпалары мен мүшелеріне таравды, ал ағзага кажетсіз зиявды затгар тағы да су арқылы аластатылады. Сондыктан судың тасымалдаушылық рөлі де аз емес. Ылғалдық сүйгіш касиетіне сэйкес жануарларды жүктеу/скачать 12,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|