Жануарлар этологиясы оқу құралы Қостанай, 2016 Әож 591. 500(075) кбж 28. 6я7

Мысалы, оңтүстік америка саваналарында өмір сүретін арқасы ала қалақайларда болашақ жұмыртқалары үшін ұяларын қорғаудағы аталық – отбасының басшысы қамқорлық жұмыстарын өзіне алады. Құрғақ кішкене шыбықтардан салынған және жібек мамыргүлдердің бұтағына ілінген ұялары бүйір есігі бар сопақша қапшық түріндегі массивті қорғаныстан тұрады. Аналықтары ол жерге 3-5 ала жұмыртқадан туады, олар ешқандай көмексіз 20 күн ішінде басылып шығады. Ерлі – зайыпты жұптар обасылық қамқорда болған кезде, көмекшілері отбасылық аумақтың шекарасын түнгі ұяларында отырып күзетумен айналысады. Осындай баспаналарында көмекшілері және өз ұясында жұмыртқа басып жатқан анылықтан басқа коммундардың басқада мүшелері бірге ұйықтайды. Кейінірек, коммундар жас балапандарға толысқан кезінде, өзінің аумағында азық іздеуге қаңғыра бастайды. Бұл ұялар барлық топтардың ұжымдық түнейтін жерлері болып табылады.

Негізгі ұядағы жұмыртқадан балапан шыққаннан кейін, көмекшілері оларға жәндіктерді және басқада асыранды құстарда әкеле бастайды, осы жұмыстан ата – аналарын босатады. Олар өздерінің ұяларынан кеткеннен кейін, барлық қамқорлықты көмекшілері қолына алады. Бұл аналықтың кезекті жұмыртқалауына мүмкіндік берелі. Егер олар жұпта болса, бұл мүмкіншіліктен айырылады. Олар емін – еркін азық табу қабілетіне ие болмайды.

Осындай қарым – қатынастың жүйесі, бір немесе бірнеше көмекшісі бар зайыпты жұп болып ұялайтын басқада құстардың түрлеріне тән. Бұл жерде Бұл жерде Африкада өмір сүретін жасыл байырғы сасықкөктерді және ала көкқұтанды, оңтүстік америкалық далалық ақсарыны, флоридиялық бұта жорғаторғайды, австралиялық қалақайлықтарды және Галапагоссия аралардарындағы ауыспалы құстарды еске түсіруге болады.

Бұл далалық құстардың ұядағы жұмыстары басым аналықтарға ғана тән. Бұл жерде жұмыртқалағыштықтың қалыпты емес ұлғаюы болмайды, сондықан жұмыртқа немесе жұмыртқаны жарып шыққан балапандар ешқандай кедергісіз дамиды (Панов, 2002. С. 334-335)