Жаратылыстану негіздері
жүктеу/скачать 0,86 Mb.
|
| Минералдың меншікті салмағы – минерал салмағының сол минералдың көлеміне қатынасымен өлшенетін шама.
Минералдың мөлдірлігі оның жарық сәулесін өткізу қабілетімен анықталады. Мөлдірлік дәрежесі жағынан минералдар үш топқа бөлінеді, олар-мөлдір минералдар (тау хрустальі, топаз, исландия шпаты); жартылай мөлдір минералдар (халцедон, замартас, киноварь) және мөлдір емес минералдар (пирит, галенит, магнетит Минералдардың басқа да физикалық қасиеттері бар. Мұндай сипаттардың қатарына жататындар минералдардың магниттілігі (байырғы магнитке тартылу қабілетті), ергіштігі (галит, яки ас тұзы), дәмі (тұзды, қышқылтың, ащы), сипап көргенде қалдыратын әсері (майлы, салқын т.с.с.), исі (жер иісті) т.с.с. 2.Тау жыныстары деп - жер қыртысындағы геологиялық денелерді құрайтын әртүрлі минералдар жиынтығын айтамыз. Тау жыныстары - жер қыртысындағы сан түрлі геологиялық денелерді құрайтын әр түрлі минералдық агрегат тар жиынтығын атайды. Ал минералдар әр түрлі элементтердің химиялық қосындылары. Миниралдардың түрлері мыңдап саналады (қазір минералдардың 2500-ден астам түрлері белгілі), себебі химиялық элементтердің бір-бірімен әрекеттесу мүмкіндіктері мейлінше мол. Дей тұрғанмен, жер қыртасына тән тау жыныстарын құруға қатынасатын басты-басты элементердің ұзын саны жиырмадан аспайды. Олардың ішіндегі сегіз элемент-оттегі, кремний, алюмений, темір, кальций, натрий, калий және магний-ең басты жыныс құрушы болып саналады. Жер қыртысында табиғи таза күйінде кездесетін жеті-ақ элемент-көміртегі, (көмір, графит, алмас), күкірт, алтын, платина, күміс, мыс және темір, қалған элементтер тек қана химиялық қосындылар түрінде көрінеді. Бұл элементтің басқа элементтермен қосындылары жер бетінде барынша жиі кездеседі. Табиғи таза элементтерге қысқаша тоқталу. Көміртегінің табиғатта екі түрі : а) Алмас, ә) Графит. Алмас бұл - грек”адамас” жеңдірмейтін деген сөзден шыққан. Бұл қатты және физикалық әсерлерге төзімді. Химилық формациясы С түссіз, немесе көкшіл, көк, қоңыр, алмасша жылтылдайды, қаты зат, ұрғанда морт сынады. Графит бұл - гректің “графо” жазамын деген сөзінен шыққан. Формациясы С, қара және қою сырғылт түсті, жиырылатын метал сияқты. Ол саусаққа немесе қағазға жұғады. Әртүрлі өнеркәсіпте қолданылады. Күкірт - химиялық формациясы S, алмасша жылтырайды, сары түсті, морт сынғыш, сірінке отынына оңай-ақ жанады. Күміс – формациясы Ag, ақшыл түсті, жылтырайды, күміс күкіртті қосындысының ыдыруы нәтижесінде түзіледі. Бұдан бұйымдар мен тиындар жасайды. Мыс - формациясы Cu, сарғылт қызыл түсті, жылтырайды, бұл күміс күкірттің қосындысының нәтижесінде түзледі. Өте сирек мыс рудасы ретінде пайдаланылады. Платина – формациясы P, түсі ақшыл, металша жылтылдайды, табиғи таза, күміспен темірге ұқсайды. Олар өнеркәсіптерде, тіс, алтын бұйымдар жасауға қолданылады. Темір – Fe түсі сұрғылт, металша жылтылдайды, өте жоғары магниттік қасиеттеріннің және ауада тез тотығатындықтан ерекшеленеді. Табиғи таза темір іс–тәжірбеде пайдаланылады. Тау жыныстары бір немесе бірнеше минералдан тұруы мүмкін. Бір ғана минералдан тұратын тау жыныстарын мономинералды жыныстар деп атайды. Мұндай тау жыныстарының жарқын өкілдері әктастар (негізінен алғанда кальцит минералынан тұрады) мен шақпақтастар (негізінен алғанда кварц минералынан тұрады). Рельефтің пішіндері мен элементтері және оның морфографиясы мен морфометриясы. Рельеф - эндогендік және экзогендік процестердін өзара карым-катынас әрекетінен калыптасқан құрлық беті және мұхит түбі пішіндерінің жиынтығы. Қыскаша айтқанда, рельеф - жер беті пішіндерінің жиынтығы. Рельеф жеке пішіндерден, ал пішіндер элементтерден құралады. Рельеф элементтері - жер бетінің жай категориясы, мысалы, жеке беткейлер, шындар, төбешіктің етегі және т.б. Бірнеше рельеф элементтері рельеф пішіндерін құрайды. Рельеф пішіндері - биіктігі немесе тереңдігі, ұзындығы немесе ендігі бар жер бетінің көлемді табиғи күрылымы. Рельеф пішіндері - оңаша (жеке шокы, төбешік), немесе ашық (сай, жыра), оң мағыналы (дөңес) жәнс теріс мағыналы (ойыс), жай және күрделі болып келеді. Рельеф пішіндерінің элементтері көбінесе табнғат агенттерінің әсерінен өздерінің морфологиялық көрсеткіштерін жоғалтып дөңгеленіп қалады, күрделі түрлерінде беткейлердің иілуі аркылы пішіндері бір-біріне ауысып түрады. Экзогендік агенттер әрекетінен борпылдак жыныстар үйіліп шоғырлану аркылы аккумулятивтік рельеф пішіндерін (құм төбе, шағыл) және шайылу, мүжілу аркылы денудациялык немесе эрозиялык рельеф пішіндерін (сай, дефляциялык қазан щүңқырларды) калыптастырады. Рельефтін. тектік түрлері (генетические типы рельефа) - белгілі бір табиғат әрекетінен пайда болған, күрылымы және сырткы бейнесі жағынан ұқсас жер беті пішіндерінің занды түрде үйлескен табиғат құрылыстары. Мысалы, жел әрекетінен пайда болған рельефтің эолдык, пішіндері, мүздык әрекетінен калыптаскдн биік таудағы рельефтін, мүздык пішіндері және т.б. Рельефтің элемснттсрі мен пішіндерін зерттеп білу олардың негізгі белгілерін,яғни морфометриясын, морфографиясын, калыптасу тегін және кенелігін (мезгілін) анықтауға мүмкіндік береді. Белгілі бір аумактың рсльефін зерттеу үшін ең алдымен оның морфоғрафиялык және морфометриялык сипатын білу кажет. Морфография - (гр. mогрһе пішін+graphy - бейнелеу, суреттеу) рельефті с ы ртқы бейнесін, оның пішінін бейнелеу Морфометрия (гр. mогрһе пішін metreo -өлшсу) рельефке сандык сипаттама беру. Морфометриялык, тәсілмен белгілі геоморфология аймақтарынын, рельеф пшіндерін өлшеу; олардып. үзындығын, енін, биіктігін, терендігін және рсльефтін. тілімделу жиілігіп аныктау арқылы жүзеге асады. Морфометриялык. мәлімсттер кебімс топографиялык жәие әуе-ғарыш материалдарып талдау нәтижесінде алынады. Жүргізілгсн өлшеулер меп есептеулер негізінде арнайы морфометриялык. карталар жасалыналы. Морфометриялык. мәліметтер әсіресе жол құрылыстарын жобалауға, эрозияға кдрсы күрес шараларын бе;ігілеуге, мұнайлы газды тектоникалык құрылымдарды іздестіруге кажет. Рельеф пішіпдері оздерінін, молшеріне карап томендегідеи топтарға белінеді: жүктеу/скачать 0,86 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|