5-лекция
Тәуелдік жалғау
Заттың біреуге не басқа затқа меншікті, тәуелді екенін білдіретін қосымша тәуелдік жалғау деп аталады.
Тәуелдік жалғау үш жақта қолданылады. Жақ адаммен қатысты болып, бірінші жақ сөйлеушіні, екінші жақ тыңдаушыны, үшінші жақ бөгде адамды білдіреді. Тәуелдік жалғауының І, ІІ жақтары үнемі адамға қатысты айтылады да ІІІ жағы адамға да, затқа да қатысты қолданыла береді. Мысалы: менің кітабым, сенің қаламың, оның дәптері, судың ағысы, өзеннің арнасы, т.с.с. Сондықтан ІІІ жақтың мағынасы кең болады.
Зат есімнің тәуелдік жалғауын қабылдауы зат есімнің тәуелденуі деп аталады. Тәуелдеу оңаша (анайы) тәуелдеу және ортақ (сыпайы) тәуелдеу болып екіге бөлінеді.
Заттың бір ғана адамға не затқа тәуелді, меншікті екенін білдіретін анайы түрдегі тәуелдеу оңаша тәуелдеу деп аталады. Заттың бірнеше адамға не затқа меншікті екенін білдіретін сыпайы түрдегі тәуелдеу ортақ тәуелдеу деп аталады. Яғни оңаша тәуелдеу анайы түрмен, ортақ тәуелдеу сыпайы түрмен беріледі.
Оңаша тәуелдеу
Жекеше:
І жақ атам, отауым, егеуім
ІІ жақ атаң, отауың, егеуің
ІІІ жақ атасы, отауы, егеуі
Көпше:
І жақаталарым, отауларым, егеулерім
ІІ жақ аталарың, отауларың, егеулерің
ІІІ жақ аталары, отаулары, егеулері
Ортақ тәуелдеу
Жекеше:
І жақатамыз, отауымыз, егеуіміз
ІІ жақ атаңыз, отауыңыз, егеуіңіз
ІІІ жақ атасы, отауы, егеуі
Көпше:
І жақ аталарымыз, отауларымыз, егеулеріміз
ІІ жақ аталарыңыз, отауларыңыз, егеулеріңіз
ІІІ жақ аталары, отаулары, егеулері
Достарыңызбен бөлісу: |
