9.1. ЖОЛАУШЫЛАР АЙНАЛЫМЫ
Жолаушылар айналымы – қозғалушы күштің
көрсеткіші. Ол әр түрлі көліктің түрлерін реттеуге
және дамыту үшін аса маңызды. Әр түрлі көлік
түрлерімен
атқарылатын
жолаушылар
айналымының арақатынасы әсер етудің тиімді
шараларын бағалауға көмектеседі. Әртүрлі көлік
түрлерімен
орындалатын
жолаушылар
айналымындағы байланыс ықпал ету шараларының
тиімділігін бағалауға көмек береді.
2011 жылдан 2013 жылдар аралығындағы
мерзімде Қазақстан Республикасының жолаушылар
айналымы 24,8%-ға өсті. Егер 2011 жылы
9 БӨЛІМ
КӨЛІК
2011-2014 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының Табиғи ресурстарын пайдалану және қоршаған
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама
64
2
3
.
1
1
.
2
0
1
5
Е
С
Э
Д
О
Г
О
(
в
е
р
с
и
я
7
.
1
3
.
2
)
К
о
п
и
я
э
л
е
к
т
р
о
н
н
о
г
о
д
о
к
у
м
е
н
т
а
.
П
о
л
о
ж
и
т
е
л
ь
н
ы
й
р
е
з
у
л
ь
т
а
т
п
р
о
в
е
р
к
и
Э
Ц
П
.
жолаушылар айналымы 188939,4 млн. шақ. құраса,
онда 2013 жылы 235 738,7 млн. шақ. құраған.
Қазақстан
Республикасында
жолаушылар
айналымының негізгі үлесі автомобиль және
қалалық электр көлігінде болады. 2013 жылы
автомобиль және қалалық электр жолаушылар
айналымы 87,1%-ды құрады.
9.1-кесте. Жолаушылар айналымы
№
Атауы
Өлшем
бірлігі
2011
2012
2013
2014
Темір жол көлігі
1
Жолаушылар айналымы
млн. жш
164524
185156
205425
27997
Автомобиль және қалалық электр көлігі
2
Жолаушылар айналымы
млн. жш
16575
19256
20625
217372
Ішкі су көлігі
3
Жолаушылар айналымы
млн. жш
1,9
1,9
0,9
1,2
Әуе көлігі
4
Жолаушылар айналымы
млн. жш
7838,5
8622,6
9687,8
10586
5
Барлығы
млн. жш
188939,4
213036,5
235738,7
255956,2
соның ішінде
6
Теміржол
%
8,77
9,04
8,75
10,9
7
Автомобиль және қалалық
электр
%
87,1
86,9
87,1
84,9
8
Ішкі өзен
%
0,0010
0,0009
0,0004
0,0005
9
Әуе
%
4,15
4,05
4,11
4,14
Халықтың жан басына шаққандағы жолаушылар айналымы
10
Ел халқы
млн
16,6
16,9
17,1
17,3
11
Халықтың
жан
басына
шаққандағы
жолаушылар
айналымы
ш.
11381,9
12605,7
13785,9
14795,6
9.2. ЖҮК АЙНАЛЫМЫ
Қоршаған ортаға әсер көзқарасымен көлік
түрлері бойынша тасымалдауды тарату Жолаушы
айналымы сияқты әртүрлі көлік түрлері бірдей емес
«экологиялықпен» шартталған. Жүк тасымалдау
автокөлігі саласынан су, темір жол, құбыр желісі
көлігіне көшу қоршаған ортаға кері ықпал етудің
төмендеуіне мүмкіндік беретіндіктен маңызды
болып табылады. Әртүрлі көлік түрлерімен
орындалатын жүк айналымындағы байланыс
қоршаған ортаға ықпал ету шараларының
тиімділігін бағалауға көмек береді.
9.2-кесте. Жүк айналымы
№
Атауы
Өлшем бірлігі
2011
2012
2013
2014
Темір жол
1
Жүк айналымы
млрд. ткм
223,6
235,9
231,3
216,6
Автомобиль және қалалық электр
2
Жүк айналымы
млрд. ткм
121,1
132,3
145,3
155,7
Ішкі өзен
3
Жүк айналымы
млрд. ткм
0,08
0,06
0,03
0,03
Құбыр желісі
4
Жүкайналымы
млрд. ткм
100,7
106,9
116,0
116,0
Әуе
5
Жүкайналымы
млрд. ткм
0,09
0,06
0,06
0,05
Барлығы
6
Барлығы
млрд. ткм
445,573
475,22
492,693
488,38
соның ішінде
2011-2014 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының Табиғи ресурстарын пайдалану және қоршаған
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама
65
2
3
.
1
1
.
2
0
1
5
Е
С
Э
Д
О
Г
О
(
в
е
р
с
и
я
7
.
1
3
.
2
)
К
о
п
и
я
э
л
е
к
т
р
о
н
н
о
г
о
д
о
к
у
м
е
н
т
а
.
П
о
л
о
ж
и
т
е
л
ь
н
ы
й
р
е
з
у
л
ь
т
а
т
п
р
о
в
е
р
к
и
Э
Ц
П
.
7
Теміржол
%
50,2%
49,6%
46,9%
44,4%
8
Автомобиль және
қалалықэлектр
%
27,2%
27,8%
29,5%
31,9%
9
Ішкі өзен
%
0,02%
0,01%
0,01%
0,01%
10
Құбыр желісі
%
22,6%
22,5%
23,5%
23,8%
11
Әуе
%
0,02%
0,01%
0,01%
0,01%
ЖІӨ бірлігіне жүк айналымы
12
2005 жылы тұрақты бағада
СҚТТ ЖІӨ
млрд.
халықаралық
доллар
343,9
361,1
382,8
399,2
13
ЖІӨ бірлігінежүкайналымы
ткм / 1000
халықаралық
доллар
1,30
1,32
1,29
1,22
Қазақстан Республикасында жүк айналымы
көбіне көлік секторының үш түрімен қамтамасыз
етеді: темір жол - 231,3 млрд. шақ., автомобиль -
145,3 млрд. ткм және құбыр желісі 116,0 млрд. ткм,
бұл тиісінше 2013 жылға 46,9%, 29,5% және 23,5%-
ды құрайды (9.2 – кесте). Қазақстанда жүк
тасымалы серпінінің соңғы 3 жылда өсу
тенденциясы бар (9.2 – кесте).
9.3. ТҰТЫНАТЫН ЖАНАРМАЙДЫҢ ТҮРЛЕРІ БОЙЫНША ЖОЛ МЕХАНИКАЛЫҚ КӨЛІК
ҚҰРАЛДАРЫ ПАРКТЕРІНІҢ ҚҰРАМЫ
Парк құрамы көлік секторын дамытушы үрдісті
сипаттайтын көрсеткіштер және жанармайды
тұтынуда жанама қызмет ететін көрсеткіштер
болып табылады. Көрсеткіш тұтынған жанармайға
байланысты жол механикалық көлік құралдары
паркінің
құрамының
қалай
ауысатындығын
бағалауға жәрдемдеседі, бұл өз кезегінде көліктің
қоршаған ортаға әсер етуінің бақыланатын
тенденциясын түсіндіреді. Көліктің қоршаған
ортаға жағымсыз әсерін төмендетуді қамтамасыз
ету үшін экологиялық жанармайды пайдаланатын
көлік құралдарының түрлерінің үлесін ұлғайту
қажет: ең алдымен «балама» жанармайда жұмыс
істейтін электромобильдер мен көлік құралдары,
отынды төмен күкіртті және күкірттің нөлдік
құрамымен пайдалануды ынталандыру, жол көлік
құралдарын ластағыш заттар шығарындыларының
қысқаруына мүмкіндік береді.
9.3-кесте. Тұтынатын жанармайдың түрлері бойынша жол механикалық көлік құралдары парктерінің
құрамы
№
Атауы
Өлшем бірлігі
2011
2012
2013
2014
Жеңіл автомобильдер
1
Барлығы
Бірлік
3553814
3642826
3678282
3941492
соның ішінде
2
Бензин
Бірлік
3513098
3580756
3613651
3846116
3
Бензин
%
98,9%
98,3%
98,2%
97,6%
4
Дизельдік отын
Бірлік
24559
31277
32245
45945
5
Дизельдік отын
%
0,7%
0,9%
0,9%
1,2%
6
Газбаллонды
Бірлік
2127
2753
2781
2868
7
Газбаллонды
%
0,1%
0,1%
0,1%
0,1%
8
Аралас
Бірлік
13876
27908
29473
46429
9
Аралас
%
0,3905%
0,7661%
0,8013%
1,1780%
10
Электрлік
Бірлік
154
132
132
134
11
Электрлік
%
0,004%
0,004%
0,004%
0,003%
2011-2014 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының Табиғи ресурстарын пайдалану және қоршаған
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама
66
2
3
.
1
1
.
2
0
1
5
Е
С
Э
Д
О
Г
О
(
в
е
р
с
и
я
7
.
1
3
.
2
)
К
о
п
и
я
э
л
е
к
т
р
о
н
н
о
г
о
д
о
к
у
м
е
н
т
а
.
П
о
л
о
ж
и
т
е
л
ь
н
ы
й
р
е
з
у
л
ь
т
а
т
п
р
о
в
е
р
к
и
Э
Ц
П
.
9.4. ЖОЛ МЕХАНИКАЛЫҚ КӨЛІК ҚҰРАЛДАРЫ ПАРКІНІҢ ОРТА ЖАС ШАМАСЫ
Қоршаған ортаға қолайсыз әсері, көлік
құралдары паркілерінің жас шамасының өсуімен
ұлғаяды. Жол механикалық көлік құралдарының
паркінің жас шамасы оның жас шамасының
көзқарасынан парктің техникалық жағдайын
сипаттайтын қозғаушы күштердің көрсеткіші.
Көлікті дамытудың мемлекеттік саясатының
бастамашылығы көлік құралдары паркінің құрамын
ескілерін ауыстыру есебімен жақсарту, аз
экологиялық
көлік
құралдарын
жаңа
аса
экологиялық көлік құралдарына ауыстыру болуы
тиіс.
9.4-кесте. Жол механикалық көлік құралдары паркінің орта жас шамасы
№
Атауы
Өлшем
бірлігі
2011
2012
2013
2014
Жеңіл автомобильдер
1
Жалпы саны
1000 бірлік
3553,8
3642,8
3678,3
4000,1
соның ішінде
2
<= 3 жыл
1000 бірлік
114,9
97,4
110,2
326,1
3
<= 3 жыл
%
3,2%
2,7%
3,0%
8,2%
4
3 <= 7 жыл
1000 бірлік
367,3
364,9
367,3
280,7
5
3 <= 7 жыл
%
10,3%
10,0%
10,0%
7,0%
6
7 <= 10 жыл
1000 бірлік
252,4
264,4
266,9
268
7
7 <= 10 жыл
%
7,1%
7,3%
7,3%
6,7%
8
> 10 жыл
1000 бірлік
2806,9
2895,3
2913,1
2900,6%
9
> 10 жыл
%
79,0%
79,5%
79,2%
72,5
10
Басқалары
1000 бірлік
12,30
20,7
20,8
224,7
11
Басқалары
%
0,4%
0,57%
0,6%
5,6%
Автобустар
12
Жалпы саны
1000 бірлік
98,4
97,3
101,0
99,0
Троллейбустар
13
Жалпы саны
1000 бірлік
0,2
0,2
0,2
0,2
Жүк автомобильдері
14
Жалпы саны
1000 бірлік
414
428,9
450,2
424,7
2011-2014 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының Табиғи ресурстарын пайдалану және қоршаған
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама
67
2
3
.
1
1
.
2
0
1
5
Е
С
Э
Д
О
Г
О
(
в
е
р
с
и
я
7
.
1
3
.
2
)
К
о
п
и
я
э
л
е
к
т
р
о
н
н
о
г
о
д
о
к
у
м
е
н
т
а
.
П
о
л
о
ж
и
т
е
л
ь
н
ы
й
р
е
з
у
л
ь
т
а
т
п
р
о
в
е
р
к
и
Э
Ц
П
.
Қалдықтармен жұмыс істеу өзекті мәселелердің
бірі болып қала береді.
Еліміздің аумағында 28 015,420 млн. тонна
өндірістік қалдықтар жиналған. 2014 жылғы
кәсіпорындарда 979,675 млн.тонна қалдықтар пайда
болған, олардың ішінде қайта өңделгені, қайта
пайдаланылғаны және кәдеге жаратылғаны 166,903
млн.тонна. Өндірістік қалдықтардың негізгі пайда
болу көзі тау-кен, металлургия, мұнай-газөндіруші,
жылыту энергетикалық салалар болып табылады.
Өндірістік қалдықтардың көлемі жыл сайын артып
келеді (10.1-кесте).
10.1-кесте. Жылдар бойынша пайда болған өндірістік қалдықтардың көлемі, мың тонна
Жыл
Пайда болған өндірістік
қалдықтардың көлемі
Жыл
Пайда болған өндірістік
қалдықтардың көлемі
2009
665 631,8
2012
9601606,0
2010
7864375,8
2013
9789306,6
2011
10101416,3
2014
9742981,3
10 БӨЛІМ
ҚАЛДЫҚТАР
2011-2014 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының Табиғи ресурстарын пайдалану және қоршаған
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама
68
2
3
.
1
1
.
2
0
1
5
Е
С
Э
Д
О
Г
О
(
в
е
р
с
и
я
7
.
1
3
.
2
)
К
о
п
и
я
э
л
е
к
т
р
о
н
н
о
г
о
д
о
к
у
м
е
н
т
а
.
П
о
л
о
ж
и
т
е
л
ь
н
ы
й
р
е
з
у
л
ь
т
а
т
п
р
о
в
е
р
к
и
Э
Ц
П
.
Қостанай,
Павлодар
және
Қарағанды
облыстарының кәсіпорындарында қалдықтардың
ең көп мөлшері жинақталған және жинақталған
қалдықтардың азаюы, тек Қостанай облысында
байқалады (10.2-кесте).
10.2-кесте. Аймақтар бойынша өндіріс қалдықтарының көлемі
Жылдың соңына,
мың тонна
2010
2011
2012
2013
2014
Қазақстан
Республикасы
7864375,8
10101416,3
9601606,0
9789306,6
9742981,3
Ақмола
10393,8
3829,4
7538,9
8601,3
8582,7
Ақтөбе
6028,7
4435,1
4898,5
4648,6
4511,7
Алматы
5626,4
62366,5
763,7
763,7
1270,2
Атырау
5724,5
104,3
76,8
17,5
21,3
Батыс-Қазақстан
5861,1
237,3
248,4
164,1
158,2
Жамбыл
15755,4
9409,4
7567,5
857,9
6786,0
Қарағанды
11660,5
2676,9
609937,3
609899,8
617461,3
Қостанай
7175181,0
9418800,4
8344938,3
8263287,8
8348517,0
Қызылорда
5628,6
15,6
16,5
8,4
8,3
Маңғыстау
10823,7
2944,6
540,1
303,5
306,5
Оңтүстік-Қазақстан
10662,1
5022,3
125,8
27,1
32,2
Павлодар
505452,6
498213,6
479241,7
500539,8
346778,7
Солтүстік-Қазақстан
36721,2
58653,3
30427,4
32387,6
33820,1
Шығыс-Қазақстан
32242,4
15535,8
95031,6
347195,6
353495,8
Астана қаласы
26613,8
19171,7
20253,8
20593,6
21231,1
Алматы қаласы
-
0,1
-
10,3
0,2
2014
жылдың
соңына
республиканың
кәсіпорындарында
9,7
млрд.тонна
қауіпті
қалдықтар жиналған, олардың ішінде қызыл – 94,5
мың тонна, янтарлық – 1,9 млрд.тонна, жасыл
тізімінен – 7,8 млрд.тонна (10.3-кесте).
10.3-кесте. Кәсіпорындарында қауіпті өндіріс қалдықтарының болуы
Жылдың соңына,
мың тонна
2010
2011
2012
2013
2014
Барлық деңгейдегі
қалдықтардың жалпы
көлемі, олардың ішінде
қауіптілік тізімі бойынша:
7864375,8
10101416,3
9601606,0
9789306,6
9742981,3
қызыл
100,2
157,5
101,0
97,6
94,5
янтарь түсті
536388,6
572970,3
1181478,1
1836233,2
1916848,7
жасыл
7179258,4
9527612,3
8420026,9
7952978,2
7826038,1
10.4-кесте. Кәсіпорындарда радиоактивті қалдықтар өндірісінің болуы
Жылдың соңына
2011
2012
2013
2014
Барлығы қалдықтар
1 260,24
1 594,61
9 792,06
1 441,72
олардың ішінде:
-
-
сұйық, мың тонна
-
1 444,79
6 267,65
1 424,09
қатты, мың тонна
-
141,01
3 524,41
17,63
трансуранды, мың тонна
-
0
альфа-радиоактивті, мың тонна
-
3, 39
3,25
3,17
бетта-радиоактивті, мың тонна
-
0,81
3,04
2,67
төмен радиоактивті, мың тонна
-
1 582,08
9 785,77
1 435,88
құрамында радиоактивті қалдықтар бар
аспаптар, дана
-
2,61
2,63
0,054
олардың ішінде:
-
ампулалы көздер, дана.
-
79,52
79,58
28,13
2011-2014 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының Табиғи ресурстарын пайдалану және қоршаған
ортаның жай-күйі туралы ұлттық баяндама
69
2
3
.
1
1
.
2
0
1
5
Е
С
Э
Д
О
Г
О
(
в
е
р
с
и
я
7
.
1
3
.
2
)
К
о
п
и
я
э
л
е
к
т
р
о
н
н
о
г
о
д
о
к
у
м
е
н
т
а
.
П
о
л
о
ж
и
т
е
л
ь
н
ы
й
р
е
з
у
л
ь
т
а
т
п
р
о
в
е
р
к
и
Э
Ц
П
.
Статистикалық деректер бойынша 2000 - 2012
жылдар аралығында пайда болған қауіпті
қалдықтардың негізгі мөлшері тау-кен өндірісі мен
карьерлерді пайдалануға келеді. 2012 жылы пайда
болған қалдықтардың деңгейі 2011 жылмен
салыстырғанда 15,4 %-ға төмендеп, жылына
355952,5 мың тоннаны құрады. 2013 жылы пайда
болған қауіпті қалдықтардың көлемі 382,2
млн.тоннаға дейін жоғарылады (11.5-кесте). Қауіпті
қалдықтарды залалсыздандыру деңгейі өте төмен:
жылына 0,5-0,8 млн.тонна, олардың біразы қауіпті
қалдықтар полигонында көміледі.
10.5-кесте. Қауіпті қалдықтардың пайда болуы, пайдалану және залалсыздандыру
(жылына млн.тонна)
Жыл
Қауіпті қалдықтардың
пайда болуы
Кәсіпорындарда қауіпті
қалдықтарды пайдалану
Қауіпті қалдықтарды
залалсыздандыру
2009
228,1
3,3
0,5
2010
303,1
19,6
0,6
2011
420,7
45,0
0,6
2012
355,9
94,7
0,8
2013
382,2
81,8
0,5
2014
337,4
110,1
0,3
Қазақстанда
көму
мақсатында
қауіпті
қалдықтарды иморттауға тиым салынған, ал қайта
өңдеу мақсатында лицензия арқылы жүзеге
асырылады.
Қалдықтарды
Қазақстан
Республикасының аумағына әкелу, қалдықтарды
Қазақстан Республикасының аумағынан әкету,
Базель конвенциясына, қауіпті қалдықтарды
Еуразиялық экономикалық одағының кедендік
аймағына
әкелу,
Еуропалық
экономикалық
одағының кедендік аймағынан әкету туралы
Еуропалық экономикалық комиссия Алқасының
2015 жылғы 21 сәуірдегі № 30 Шешімімен
бекітілген Ережесімен, сондай-ақ Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 11 шілдедегі
«Қалдықтарды әкелу, әкету және транзиттеу
ережесін бекіту туралы» № 594 қаулысына сәйкес
жүзеге асырылады.
Барлығы 2011 жылы - 6,2, 2012 жылы – 13,8,
2013 жылы – 0,7 мың тонна қауіпті қалдықтар
Қазақстанға әкелінді (10.6-кесте). 2012 жылы
әкелінген
қалдықтардың
негізгі
салмағын:
Қытайдан кремний диоксиді, Чехия, Қытай және
басқа елдерден сілтілер, Қытайдан және басқа
елдерден пластмасса, Украинадан престелген
үгінділер,
Өзбекстаннан
мақта
қалдықтары,
Қырғызстаннан зығыр қалдықтары және басқа да
жіп иіру қалдықтары, Қырғызстаннан түсті және
қорғасын
қалдықтары,
Өзбекстаннан
және
Украинадан қара металл сынықтары, Қытайдан
молибден сынықтары, әр түрлі елдерден тантал
сынықтары құрады.
2011 жылы - 0,6, 2012 жылы – 20,5, 2013 жылы
0,3 мың тонна қалдықтар Қазақстаннан әкетілген
(10.6-кесте). 2012 жылы әкетілген қалдықтардың
негізгі
салмағын:
Қытайға,
Қырғызстанға,
Өзбекстанға күл және қара металлургия калдығы;
Қырғызстанға, Украинаға, Латвия, Өзбекстанға
мұнай өнімдерінің қалдықтары; Испания мен
Қытайға полимер және пластмасса қалдықтары;
Қытай мен Латвияға мақта қалдықтары, Германия,
Литва, Қытайға және басқа елдерге болат және
басқа сынықтары, Әзірбайжан, Украина, Қытай,
Греция, Иран және басқа елдерге жоңқа және басқа
да қиындылар, қара және түсті металдардың
сынықтары, Қытай, Бельгия және Нидерландияға
титан және висмут сынықтары құрады. 2011 және
2013 жылдары Базель конвенциясы бойынша
Қазақстан есеп тапсырған жоқ, сол себепті
қалдықтарды әкету және әкелуді егжей-тегжейлі
талдау жоқ.
10.6-кесте. Қауіпті қалдықтардың айналымы, мың тонна
Достарыңызбен бөлісу: |