Жұмыс бағдарламасы (Syllabus). Бірінші басылым Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

ЕҰУ Ф 703-08-17. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. Алтыншы  басылым 

Румынияда 2000 жылы бағалы металдарды өндіру  өндірісінің бірінде авария нәтижесінде 

мөлшерде Дунай суларына құйылып, өзен ағысының бойында 100 км-ден аса жерлердің 

бәріндегі тірі ағзалардың бәріне өзінің залалын тигізді. 

Ең ауыр экологиялық қауіп- жоғары токсикалық химиялық заттарды әскери мақсатта 

қолдану болып саналады. І Дүниежүзілік соғыс жылдарында соғысып жатқан мемлекеттер 

соғыс алаңында 120000 тонна улану заттарын қолданған. Нәтижесінде, 1,3 млн. адам 

уланды, бұл оқиғаны тарихта ең ірі экологиялық апат деп санауға болады. өткір 

экотоксикалық әсер әрқашанда адамдардың немесе басқа да биологиялық түрлердің 

өліміне немесе ауыр ауруларға әкелмейді. Осылай, І Дүниежүзілік соғыста қолданған 

өткір заттардың ішінде күкіртті иприт болды. Бұл канцерогенді зат болған соң, жаңа 

түзілістен зақымдалған ұзақ уақыттан кейін келген өлімнің себепшісі болды.  

Созылмалы экотоксикалылық қасиетін көрсететін заттар көп жағдайда сублеталды нәтиже 

көрсетеді. Жиі бұл анықтамаға репродуктивті функциялардың бұзылуын, иммунды 

өзгерістер, эндокринді патологияны,  

дамудың өзгерістерін, аллергизацияны түсінеді. Бірақ токсиканттың созылмалы әсері жеке 

түрлердің арасындағы даралардың өліміне әкелуі мүмкін. 

Адамға экотоксиканттың әсерінің байқалуы алуантүрлі және белгілі бір әсердің 

интенсивтілік деңгейі әрекет етуші фактор үшін спецификалық болуы мүмкін.  

Көп жағдайда экотоксиколог көбінесе созылмалы экотоксикалылықпен жиі ұшырасады. 

Мәні бойынша, экополлютанттардың созылмалы әсері-экологияның негізгі мәселесі. 

Қазіргі заманғы әдебиеттерде қоршаған тірі ортаға   химиялық заттардың механизмдерінің 

әсеріне көптеген мысалдар келтіруге болады, соның арқасында олардың күрделілігін және 

аяқ асты спонтандылығын бағалауға болады. 

Пестицидтердің эффективті түрлерін қолдану зиянкестердің массалық өліміне әкеледі: 

бунақденелердің (инсектицидтер) немесе арамшөптердің (гербицидтер). Осы  

стратегияда химикаттарды қолдану саясаты салынған. Осылай 50-60 жж. Швецияда дәнді 

дақылдар дәнін өңдеуге метилсынапдицианамид кең қолданыста болды. Дәнектегі сынап 

концентрациясы 10 мг/кг жетті. Құстардың уланған дәнектерді жиі шоқуынан, бірнеше 

жылдан кейін фазан, кептер, бөденелердің және басқа да дәнекжегіш құстардың  сынаппен 

созылмалы интоксикациясынан массалық қырылу басталды.  

Экологиялық ахуалды бағалау кезінде экотоксикологияның негізгі заңын еске алу керек: 

әр түрлі организмдердің химиялық заттарға сезімталдылығы әр түрлі. Сондықтан да 

қоршаған ортада поллютанттың аз мөлшерде кездесуінің өзі, сезімталды түрлерге қауіпті 

болуы мүмкін. Осылай, қорғасын хлориді бір тәулік ішінде оның судағы құрамы 0,01 мг/л 

концентрациясында кездесуі дафнияларды өлтіреді, ал басқа түрлер үшін бұл 

концентрацияның қауіптілігі аз болады. 

Қоршаған орта сапасына қарай тазаға немесе комфортты (адамдардың денсаулығына 

қарай) және зиянды (адам денсаулығы нашарлаған) ортаға бөлінеді. Егер де адамдар 

ортамен байланысқанда олардың денсаулық  жағдайлары қайтымсыз өзгеріске ұшыраса, 

мұндай ортаны экстремалды деп атайды. 

Осыған оай біздің еліміздің тұрғындарының денсаулығын сақтау үшін қоршаған ортаның 

сапасын барлық уақытта бақылауда  ұстау қажет. Ол үшін қоршаған ортаның сапасын 

бағалау мақсатында қоршаған орта сапасының стандартты жасалған.Стандарт 

экологиялық және өндірістік-шаруашылық болып бөлінеді. 

Экологиялық стандарт қоршаған ортаға шекті рауалы әсер нормаларын белгілейді.Егер де 

осы кологиялық регламенттер негізінде есептелген және құқықтық статус алған 

антропогендік жүктеме шамасы белгіленген мөлшерден асатын болса, адам денсаулығына 

қауіп төнуі, ал өсімдіктер мен жануарлар әлеміне оларды құртатын әсер орын алуы 

 

жүктеу/скачать 1,62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: