Жоғары оқу орнында ұлттық тәрбие беру негіздері
жүктеу/скачать 2,3 Mb. Pdf көрінісі
|
улттык тарбие оку куралы
| Әдет, ғұрып, салт, дәстүр. Әлемде әр ұлттың өзіне тән әдеті, ғұрпы,
салты, дәстүрі бар. Олар тарихи жағдайға байланысты өзгеріп және қалыптасып отырады.Әлеуметтік өмірде әдет пен ғүрып, салт пен дәстүрлер бірге айтылатын бір ұғым болып көрінеді. Әдет-ғұрыптар адамдардың қоғамдық мінез-құлқының, олардың өмір және тұрмыс салтының тарихи қалыптасқан тұрақты нормалары, олар ұрпақтан ұрпаққа беріліп және қоғам дамуымен бірлікте сақталып отырады. Біздің пайымдауымызша, ғұрып - ұлттық рәсімдік сипаты бар, көпшілікке тән әрекет, ал әдет - көпшілікке мінез-құлыққа, қарым- қатынасқа байланысты әрекеттерді қамтитын ереже. С.Қалиев әдет пен ғұрыпты салттың синонимі деп қарастырады. Өйткені әдет, ғұрып, салт әлеуметтік өмірде қатар дамып келе жатқан қоғамдық тәртіптің көрінісі. К.Қожахметова әдет пен ғұрыпты салттың бөлшегі ретінде қараса, С.Қалиев ырым, рәсім, жол-жораларды салттың құрамдас бөлшегі деп қарастырады. Ырым, кәде, жол-жоралғылар әдет пен ғұрыптан өрбіп, тұрмыстан, қарым-қатынастан және өмірлік қалыптасулардан көрініс береді. Әдет, ғұрып сияқгы салт, дәстүрдің де өзіндік мағынасы бар. Мысалы, қазақ кеңес энциклопедиясында салт - халықтар кәсібіне, сеніміне, тіршілігіне байланысты қалыптасқан ұрпақтан-ұрпакқа ауысып отыратын әдет-ғұрып, дәстүр делінсе, дәстүр - ұрпақтан-ұрпаққа көшетін тарихи қалыптасқан әлеуметтік нормалар мен қағидалар деп жазылған. Салт пен дәстүрге жеке-жеке анықтама берілгенмен, мағынасы бір- біріне өте жақын екенін аңғаруға болады. Осы салада зерттеулер жүргізген О.А. Сегизбаев: «Салт ежелден бір халықты екінші халықтан ажырататын қоғамдық құбылыс ретінде көрініп келді, ...дәстүр өзінің мазмұны жағынан әдет-ғұрып пен салтка қарағанда терең әрі кең ұғым», - деп түсіндіреді [275], ал Н.Сәрсенбаев: «...дәстүр - адамдардың қоғамдық қатынастарының тарихи қалыптасқан тұрақты және мейлінше қорытылған нормалары мен қағидалары, олар ұрпақтан-ұрпаққа беріліп отырады және мінез-құлықта сақталады» [216], - деп тұжырымдаған. Салт пен дәстүрге берілген анықтамалар орынды болғанмен, олардың ұғымдық мағынасы бір-бірінен толық ажыратылмаған. Бұл олқылық С.Қалиев зерттеуінде былай толықтырылады: «Салт - адам өмірінің күнделікті тіршілігінде қолданылатын мінез-құлық, қарым- қатынас ережелері мен рәсімдердің жиынтығы. Дәстүрдің мазмұны салттан әлдеқайда кеңірек. Ол - қоғамдық сананың барлық салаларымен байланыста бірыңғай көзқарасын негіздейтін үрдіс. Ол – ғылымда, әлеуметтік ортада байқалатын құбылыс. Дәстүр идеологияға жақындау да, салт қоғамдық психологиямен мазмұндас» [220]. Сонымен әдет, ғұрып, салт, дәстүрлер - бір-бірінен аз да болса айырмасы бар әлеуметтік өмірдің әртүрлі жақтарын қамтитын ережелер. Олар бірін-бірі толықтырып, және жаңарып отырады. Қасиетті қазақ халқының салт-дәстүрлері өте көп. Соның ішінде қазіргі жастар біле бермейтіндеріне қысқаша тоқталсақ. Ақ құйып шығару. Халқымызда: «Үйге кірген жыланға да ақ құйып шығарады» деген мәтел бар. Қазақтың ақ деп атайтыны: сүт, қымыз, шұбат, айран. Қалың өрт келіп қалғанында алдынан ақ шашады, үйге жылан кіріп кеткенінде басына сүт не айран құйып үйден шығарып барып өлтіреді. Бұл қазақтың үйіне келген жауына да жамандық жасамайтын ұлттық мінезінен шыққан әдет. Ат тергеу. Ол – адамды сыйлауға арналған ізеттілік әдет-ғұрып. Ұлттық болмыс бойынша әйелдер атасына, қайнағасына, қайнысына, қайынсіңілісіне атын атамау үшін қосымша ат қояды. Мұны ат тергеу деп атайды. Мұндайда қойылатын аттардың кейбірі мынандай: «Мырза қайнаға», «бай атам», «би аға», «тентегім», «еркежан», «шебер шешей», «ақ әже», «сырғалым», «шашбаулым». Жеңгелері қайныларына әзілдеп, бойлары тапал болса «сұңғақтым», жайбасар болса «жүйрігім» деп те ат қояды. Ер адамдар да өзінен үлкендерді Мәке, Сәке деп құрметтейді. Анттасу. Жаудан кек қайтару үшін, адамдар бір-біріне деген адалдықтан айнымау үшін, еларалық тату келісімді сақтау үшін ант айтатын салт-дәстүр бар. Халық антын бұзған адамды «Ант атқан» деп жек көріп, «Уа, айтылған ант, серттескен уәде, алысқан қол қайда?» - деп, кінәласады. жүктеу/скачать 2,3 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|