Жолдасбекова Б. А. «Дене тәрбиесі мен спорт түрлерінің физиологиялық негіздері мен гигиенасы»
Жилов Ю.Д Назарова Е.Н. Возрастная анатомия, физиология и гигиена. Москва, 2014.-С.256
жүктеу/скачать 0,53 Mb.
|
Қосымша әдебиеттер.
1. Жилов Ю.Д Назарова Е.Н. Возрастная анатомия, физиология и гигиена. Москва, 2014.-С.2562. Прокофьева В.Н. Практикум по физиологии физического воспитания и спорта. Москва, 2008-С.1913. Дж.Х. Уилмор Д.Л. Костилл Физиология спорта и двигательной активности. Москва, 2007.-С.503 Практикалық сабақ №7 Сабақтың тақырыбы: Жаттығу жүктемелерінің жіктелуін, спорттық жаттығулардың принциптерін және жоспарлануын физиологиялық негіздеу Сабақтың жоспары: 1.Спорттық шынығу және оның кезеңдері. 2.Шынығудың негізгі функциональді тиімділіктері. 3.Шынығудың физиологиялық принциптері. 4.Шынығу жүктемлерінің қарқындылығын, жиілігін және көлемін физиологиялық негіздеу. 5.Шынығу тиімділігінің арнайылығы және қайтымдылығы. 6. Шынығудың дайындық-жарысты және өтпелі кезеңдерінің физиологиялық сипаттамасы. Сабақтың мақсаты және міндеті, ептілік, дағды және құзыреттілік: Спорттық шынығу – жалпы және арнайы жұмысқа қабілеттілікті арттыруға бағытталған арнайы педагогикалық процесс. Спорттық шынығу – адам ағзасының өзі таңдап алған спорт түрінің талаптарына ұзақ жылдар бойы бейімделу процесі Практикалық сабақтарын өткізу түрі: Семинар-дискуссия Қысқаша теориялық мәлімет: Физиологиялық тұрғыдан алғанда, спорттық шынығу – функционалді қорларды қолдаун жолымен дене сапаларын дамыту, сондай-ақ, шартты және шартсыз рефлекстредің күрделі жиынтығы негізінде қимыл дағдыларын жетілдіру процесі. Спорттық шынығудың 2 принципі бар: жалпы педагогикалық принциптер – белсенділік, саналылық, жүйелілік, реттілік, мықтылық, көрнекілік; шынығудың арнайы принциптері – жалпы және арнайы дене дайындығының бірлігі, шынығу процесінің реттілігі және үздіксіздігі, шынығу жүктемелерін біртіндеп арттыру. Спорттық шынығудың негізгі шарттарының бірі – спортшының жалпы және арнайы дене дайындығының бірлігі. Шынығу 3 кезеңнен тұрады: I дайындық кезеңі екі сатыдан тұрады: бірінші сатысының негізгі міндеті – жалпы дене дайындығын қамтамасыз ету, дене сапаларын арттыру, алдын қалыптасқан сапаларды қалпына келтіру және жаңа қимыл дағдыларын дамыту; оның нәтіжесінде арнай жұмысқа қабілетіліктің біршама жоғары деңгейіне шығуға болады. екінші сатысының негізгі міндеті – қимыл дағдысының ары қарай жетілдіру, таңдап алынған спорт түрінің қимыл техникасын жетілдіру және белгілі бір спорттық қалыпты құру. Дайындық кезеңі 3-4 айға созылады, ол спортшының жеке басының ерекшеліктеріне және шыныққандық деңгейіне байланысты. II жарысты кезең, жарыстарға қатысуға байланысты шынығу және тынығу тәртібінің спорттық қалыпты сақтау міндетіне және шынығу деңгейін арттыруға тәуелді. Жарыстар арасындағы шынығулар да осыған жатады. Бұл кезеңде спортшы жұмысқа қабілеттіліктің жоғары деңгейіне жетеді., бірақ, бұл деңгейді спортшы бар жоғы – 4-5 ай ұстап тұра алады. III өтпелі кезең жарыстарға қатысуды және шынығу жүктемелерін тоқтатқаннан кейін басталады, бұл кезеңде шынықтыру жүктемелері төмендейді. Нақты тынығып немесе қандай да бір басқа жқмыспен шқғылдану керек. Бұл кезеңнің орташа ұзақтығы – 4-6 апта Таңдап алынған спорт түріне байланысты шынығу циклі мерзімінің ұзақтығы әртүрлі болады, сондықтан шынығудың функциональді жылдық мерзімінің күнтізбектік жылмен сәйкес келуі шарт емес. Жүйелі шынығудың негізгі екі оң тиімділігі бар: ағзаның максимальды функционладі мүмкіндігі артады, яғни ағзаның физиологиялық қорлары артады. Бұл максимальды жүктемелер кезінде байқалады. МАҚ (максимальды анаэробты қуаттың) және МАС (максималді анаэробты сыйымдылық) артуы рН ығысуы бойынша ағзаның анаэробты жұмысқа бейімделуін айқын сипаттайды. ОМҚ-ы деңгейі аэробты жұмысқа бейімделумен сипатталады, яғни ағза қызметінің үнемділігі артады. Шынығу кезінде бұлшық еттерде бірқатар жағдайлар жүреді: әрбір бұлшық ет талшығы жуандайды, бірақ жасушалардың саны тұрақты күйде қалады; 2) бұлшық еттердегі өзіндік оттегінің қоры гемоглобин мөлшерінің артуы есебінен жоғарылайды да, бұлшық еттің түсі қошқылданады; 3) қылтамырлар саны артып, бұлшық ет жасушалары оттегімен көбірек қамтамасыз етіледі (төзімділікке арналған динамикалық жұмыс кезінде); 4) бұлшық еттердің бағдары жақсарады, көптеген бұлшық ет талшықтары бір уақытта ширығатын болады. Шыныққандықтың ең жоғарғы деңгейі спорттық қалып күйінде жетеді. Бұл күй ағзаның барлық қызметті жүйелерінің мүмкіндігінше қосылуын және реттейтін процестердің біршама ширығуын талап етеді. Осыған Мұндай бейімделу деңгейінің құны жоғары болады – бұл кезде ағзаның қоршаған ортаның жағымсыз жағдайларына, жұқпалы ауруларға қарсы тұруы артады, яғни иммунитет күрт көтеріледі. Оттегінің қолданылу шапшандығын өлшеудің тікелей және жанама әдістер қолданылады. Жанама әдіс кезінде ЖСЖ өлшенеді, соның ішінде табалдырықты ЖСЖ-і, орташа шыныққандықты ЖСЖ-і және ең жоғары ЖСЖ-і алынады. Ол үшін максимальды ЖСЖ-і анықталады. мах ЖСЖ-і = 220 – артады табалдырықты ЖСЖ-і = мах ЖСЖ-ң 75% - ы орташа шыныққандық ЖСЖ-і = мах ЖСЖ 85 – 95% ең жоғары ЖСЖ-і = мах ЖСЖ-ң 95% - ы. Ең жоғары ЖСЖ-і шынығу кезінде байқалады, бірақ одан асып кетпеуі керек. Өте жоғары ЖСЖ-і кезінде стрессті реакциялар нәтижесінде катехоламиндер көп бөліне бастайды, ал олар өз кезегінде зат алмасуды жетілдіреді, жүрек қабырғасы қылтамырларының өткізгіштігі өзгереді және миокард дистрофиясы байқалады. Жүктеме қарқындылығын анаэробты алмасу табалдырығымен (ААТ) анықтауға болады. ААТ көрсеткіш – 36 мг/% сүт қыщқылының концентраясы. Сүт қышқылы деңгейі 36 мг/% - дан төмен болғандығы жүктемелер аэробты. Сүт қышқылының деңгейі 37 – 80 мг/ % болғанда – аралас, ал 80 мг/ % - дан жоғары болғанда анаэробты жүктеме болады. Стандартты жүктемелерді орындау кезінде бірқатар жағдайлар байқалады: Бабына ену шыныққандарда жылдамырақ жүреді, физиологиялық көрсеткіштер максимуміне дейін жетпейді, қалпына келу процесі тезірек жүреді. Шынықпағандарда барлық процестер баяу жүреді. Шыныққандар стандартты жүктемені орындай отырып қызметтердің үнемделуі нәтижесінде аз қуат жұмсайды және жоғары нәтижеге жетеді. Кеңінен таралған стандартты сынамаларға PWC170 (ЖСЖ-і 170 соғу/мин-1 болғандығы жұмыс қуатының көрсеткіші бойынша) және жүктемеден кейінгі ЖСЖ-ң қалпына келу шапшаңдығы бойынша анықталатын Гарвард степ – сынмасының индексі (ГССИ) жатады. PWC170 мөлшері спортпен шұғылданбайтындарда – 1060 шапшаңдық пен күш жұмсалатын спорт түрімен шұғылданатындарда – 1255, ал төзімділікке шынығатын спортшыларда – 1500 кгм-1. жүктеу/скачать 0,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|