Жоспар: Мәдениет тілі: мәні мен жіктелуі
жүктеу/скачать 23,56 Kb.
|
ÐекÑÐ¸Ñ 2
| 2. Тілдер классификациясы
Мәдениет тілін келесідей жіктеуге болады: - шындықтың немесе адам қызметінің белгілі бір саласына сілтеме (өнер тілі, математиканың сленгы); - белгілі бір субмәдениетке жататындығы (этникалық, кәсіби, тарихи-типологиялық және т.б.); - тілдік қауымдастық (ағылшын тілі, хиппи тілі); - белгілерді бейнелеу, оның түрлері мен түрлері (вербальды, ым-ишара, графикалық, иконикалық, бейнелі, формальданған тілдер); - мәдени тапсырыстар (шаш үлгісінің тілі, костюм тілі); - семантикалық экспрессивтіліктің ерекшелігі (ақпараттық мазмұн, эмоционалды экспрессивті, экспрессивті мәнді); - қабылдаудың белгілі бір тәсіліне бағдарлау (рационалды білім, интуитивтік түсіну, ассоциативті конъюгация, эстетикалық эмпатия, дәстүрлі атрибуция); - ішкі грамматикалық, синтаксистік және семантикалық ережелердің ерекшеліктері (семантикалық ашық және жабық тілдер, толық және толық емес синтаксисі бар тілдер және т.б.); - белгілі бір коммуникативтік-аудармалық жағдаяттарға бағдарлану (саяси сөйлеу тілі, ресми іс-қағаздар тілі); - мәдениеттің сол немесе басқа деңгейінде, оның мамандандырылған нысандарында, сол немесе басқа субмәдениеттерде басымдық пен танымалдылық. Сонымен қатар, қазір мәдениет тілдерін басқа критерийлер бойынша жіктеуге болады. 1. Табиғи тілдер таным мен қарым-қатынастың негізгі және тарихи алғашқы құралы ретінде. Олардың негізі – сөз. Қарапайым адамның сөздік қоры 10-15 мың сөзді құрайды, олардың кейбіреулері белсенді, ал кейбіреулері енжар, адам олардың мағынасын түсінеді, бірақ қолданбайды, мысалы, Уильям Шекспирдің (1564-1616) сөздік қорында 30 000 сөз болған. Табиғи тілдер - шексіз дамуға қабілетті ашық жүйе. Олар автордың жоқтығымен сипатталады, олар табиғи түрде және адамдардың еркінен тәуелсіз пайда болады және өзгереді, олар үздіксіз өзгеру, ассимиляция және өлім процесімен сипатталады. 2. Жасанды тілдер – мағынасы бекітілген және қолданудың қатаң шегі бар ғылым тілдері. Жасанды тілдердің авторы болуы мүмкін (мысалы, Морзе коды, жол белгілері), олардың мағынасы интонацияға байланысты емес, олар осы саламен айналысатын барлық адамдарға түсінікті. 3. Қосалқы тілдер – табиғи тілдердің (миф, дін, өнер) үстіне құрылған коммуникациялық құрылымдар. Адам санасы – тілдік сана. Демек, сананың үстіне салынған модельдердің барлық түрін қайталама модельдеу жүйелері ретінде анықтауға болады. Екінші ретті модельдеу жүйелерінің құрылымдарының күрделілігі берілетін ақпараттың күрделілігіне байланысты. Мысалы, поэтикалық сөйлеу табиғи тілмен салыстырғанда өте күрделі құрылым. Ал поэтикалық және қарапайым сөйлеудегі ақпараттың көлемі бірдей болса, көркем сөз өмір сүру құқығынан айырылар еді. Бірақ көркем құрылым қарапайым тіл арқылы жеткізуге мүлде қолжетімсіз көлемді ақпарат беруге мүмкіндік береді. Мәдениет тіліне тән көпқырлылығы (полисемантизм) «тілдер ішіндегі тілдердің» пайда болуына әкеледі, яғни. басқа тілдің экспрессивтік құралдарының шеңберінде қалыптасатын немесе бірнеше түрлі тілдердің құралдарын біріктіретін тәуелсіз тіл субъектілері (мысалы, дипломатиялық лексикон немесе сән тілі). Тілдердің қай-қайсысы болмасын, онда сөйлейтін халықтың бүкіл мәдениетінің негізін құрайтын тарихи қалыптасқан таңбалар жүйесі. Адам тілі адамның биологиялық табиғатына тән мүмкіндіктер негізінде дамыды. Тілдік қабілеттің жүзеге асуы және дамуы адамдарда тек қарым-қатынас жағдайында ғана болады. Тіл адамдардың бірлескен қоғамдық өмірі арқылы ғана қалыптасады және дамиды, сондықтан биологиялық алғышарттары бар ол өз мәні бойынша әлеуметтік құбылыс болып табылады. Сонымен, тіл – мәдениеттің өнімі, құрылымдық элементі, шарты. Мәдениет тілі адам өмірінің сан алуан жақтарын – әлеуметтік, мәдени-тарихи, психологиялық, эстетикалық, т.б. синтездейді. Өмірлік оқиға мәдени құбылысқа айналуы үшін оны мәтінге аудару керек. Демек, тіл – мәдени жүйенің өзегі. Тіл арқылы адам идеяларды, бағалауларды, құндылықтарды - оның дүние бейнесін анықтайтын барлық нәрсені үйренеді. Демек, мәдениет тілі мәселесі ғылымның ғана емес, адам болмысының да түбегейлі мәселесі. Мәдениет тілі - оны сақтау және ұрпақтан-ұрпаққа жеткізу тәсілі, ол мәтіндерде белгілер мен таңбалар түрінде бекітіледі. Мәдениет тіліндегі белгілердің жиынтығы (алфавит әріптері, лексикалық бірліктер, иероглифтер және т.б.) және оларды біріктіру ережелерінің жиынтығы (грамматика, синтаксис) мәдениет тілінде әрқашан шекті, сондықтан құбылыстардың сан алуандығына қатысты шектеулі. Демек, тілдегі мағынаның шоғырлануы – мағына, бір мағынаның екінші мағынаға ауысуы – тек формализацияны ғана емес, таңбаланғанға толық сәйкес келмегенде мағынаның белгілі бір бұрмалануын да қамтиды. Мәдениет тілінің қызмет етуінің тағы бір маңызды аспектісі – түсіну. Қарым-қатынаста (белгілер алмасуда) сөзсіз белгілі бір түсінік жеткіліксіздігі, бастапқы мағынаны бұрмалайтын түсіндіру сәті болады. Түсінуші әрқашан не түсінетіні туралы белгілі бір түсінікке ие болады және қабылдаған белгілерді өзінің (кейде өте жеткіліксіз) идеясына сәйкес түсіндіреді. Бүгінгі күнге дейін табиғи және жасанды тілдерге бөлуге негізделген тілдердің жалпы қабылданған классификациясы болды. Табиғи (ауызша, лингвистикалық) тілдердің аударма мен қарым-қатынастың негізгі және тарихи негізгі құралы ретінде (қазақ, орыс, француз, эстон және т.б.) авторы жоқ. Олар үздіксіз баю, өзгеру, ассимиляция және жойылу процесімен сипатталады. Сөздер мен ұғымдардың мағынасын өзгерту әртүрлі факторлармен, соның ішінде әлеуметтік-саяси, экономикалық, материалдық-техникалық және т.б. байланысты болуы мүмкін.Тілді тар бағытта қолдану оның кейбір ерекшеліктерін белсендіруді, ерекше «ой әлемін» құруды талап етеді. Адамның сөздік қоры орта есеппен 10-15 мың сөзді құрайды, олардың кейбіреулері белсенді, адам оны ауызша және жазбаша сөйлеуде қолданады, екінші бөлігі пассивті, оның мағынасын оқығанда және есту арқылы түсінеді, бірақ өзін пайдаланбайды. Табиғи тілдің адам өміріндегі маңызы қаншалықты зор болғанымен, өзінің барлық ақпараттық сыйымдылығы мен коммуникативті күшімен ол адамдар мен қоғамға қарым-қатынас пен өмір сүру үшін қажетті ақпаратты толық бейнелей және жеткізе алмайды: бұл туралы еске түсіру жеткілікті. Әрбір адамға ауызша сөздерді мимикамен, ыммен, интонациямен толықтырып, сөздерге дұрыс мағына реңктерін беру қажеттілігі белгілі. Сондықтан адам жасанды тілдерді - вербальды тілдерден айырмашылығы, қатаң белгіленген функцияларды орындау үшін мақсатты түрде жасалған арнайы тілдерді жасайды.Төменде жасанды тілдердің кейбір мысалдары берілген: программалау тілдері және компьютердің көмегімен ақпаратты автоматты түрде өңдеуге арналған компьютерлік тілдер; әртүрлі ақпаратты өңдеу жүйелерінде қолданылатын ақпараттық тілдер; білімді формализациялауға және математиканың, логиканың, физиканың, химияның және т.б. фактілері мен теорияларын символдық түрде жазуға арналған ғылымның символдық тілдері; көркем әдебиет немесе ойын-сауық мақсатында жасалған жоқ халықтардың тілдері; осылайша, ең танымалы - ағылшын жазушысы және лингвист Джон Толкин (1892-1973) жасаған Эльф тілі, сондай-ақ ғылыми фантастика үшін американдық лингвист Марк Окранд (1948 жылы туған) ойлап тапқан клингон, вулкан және атлант тілдері. АҚШ-тағы сериалдар мен фильмдер; табиғи тілдер элементтерінен жасалған және ұлтаралық қатынастың көмекші құралы ретінде ұсынылатын көмекші халықаралық тілдер; ең танымал тіл - эсперанто, 1887 жылы әмбебап халықаралық тіл ретінде қызмет ету үшін жасалған; сөзжасам мен синтаксистің нақты анықталған құрылымы бар философиялық және логикалық тілдер; маргиналды қоғамдастықтарда қарым-қатынас пен практикалық қолдануға арналған көмекші жаргон тілдері (мысалы, қылмыстық ортада кең таралған «блатная Феня», жастар жаргоны және т.б.). Қазірдің өзінде мыңнан астам мұндай тілдер бар және адамдар арасындағы қарым-қатынасты кеңейту, олардың мәдениет кеңістігіндегі бағдарын жақсарту үшін үнемі жаңа таңбалау жүйелері жасалуда. Қазіргі мәдениеттану ғылымында тіл мәселесі пәнаралық сипаттағы мәселе ретінде анықталады. Оның талдауын логика, философия, антропология, лингвистика, феноменология және мәдениеттану сүйенетін басқа да ғылыми пәндердің деректеріне сүйенбей елестету қиын. Дегенмен тіл мәселесін зерттейтін ғылымдардың ішінде семиотика мен герменевтика ерекше орын алады. жүктеу/скачать 23,56 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|