Жүсіп баласағҰН "ҚҰтты білік" педагогикалық дастаны
жүктеу/скачать 55,08 Kb.
|
«ҚҰТТЫ БІЛІК» ДАСТАНЫНЫҢ ТӘРБИЕЛІК МӘНІ
"Білікті Кут"("Кут білімді білікті"). Қашқар қаласында он сегіз ай бойы Баласағын қаласындағы мектепті бітірген. Осыған байланысты" Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес, сондай-ақ" діни қызмет және діни бірлестіктер туралы" Қазақстан Республикасының Заңын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ: қоса беріліп отырған діни төзімділікті және конфессияаралық келісімді нығайтуға бағытталған діни іс-шараларды ұйымдастыру және өткізу қағидалары бекітілсін."Құрбанғали Хамедовтың 1911 жылы қазан айында жарияланған" Тауарих Хамса "(Бес әңгіме) хроникасы кітабында" Баласағұн","Құтадғу білік" сөздері жазылған. Бұл жерде Баласағұн-Бұл Кутадгу мағынасында, бақыт, білім. Бұл кітапта Баласағұнда туған сахабалардың бірі сипатталған. Сонымен қатар, өткен жылдағыдай, биыл жаңа мешіт құру туралы шешім қабылданды. Оның еңбектерін ескере отырып, оған Хас-қажылық (Хан, министр) атағын берді, Жер бетінде танымал Хас-Қажибтің ұлы Жүсіпке айналғаны үшін ерекше қамқорлық көрсетті.Бізге Қараханидтер дәуірінің екі үлкен әдеби ескерткіші жетті. Біріншіден, Баласағұни Юсуф Баласағұнидиннің ұлы "Беғазы-Дәндібай мәдениеті Дастан тақырыбына, Махмұд Қашқари Махмудтың еңбегі және" диван лугат Ат-түрк "труд" ("Тараздан тарландар-тарих") екінші аудармасы.Көне Түркістанның батысы мен шығысында IX ғасырдан бастап құрылған Қарахан әулетінің дәуірлік (841-1212) басқаруынан бізге жеткен Жүсіп Хас Хажиб" құтты Бәйтерек "адамзат өркениетінің Мәңгілік қазынасының баға жетпес мұрасы". Мұндай кең, тарихи және негізделген пайымдаулар белгілі бір өркениетті жағдайдың, тарихи және әлеуметтік ортаның, қоғамдық-саяси жағдайдың құнарлы негізі ретінде ғылыми ой мен поэтикалық өнердің дамуындағы заңдылықтарға айналатынына күмән жоқ.Бұл классикалық шығарма белгілі бір дәрежеде тарихи-идеологиялық, психо-педагогикалық, әдеби-мәдени дәстүрлердің, көркем–эстетикалық танымның қалыптасқан мектебі болғанын білдіреді. Туылу, мұндай көлемді шығармаларды жазу-тұтас шығармашылық кезеңнің жемісі, полярлық дәстүр. Сонымен қатар, әр түрлі ірі-Борлы, маңызды-құнды сан алуан туындылардың, жазбалардың бар екенін байқауға болады, әлі күнге дейін сақталған, әр түрлі тізбектерден жақсы. Бір қызығы, Орта Азия мен Қазақстан аумағында жазылған шығармалардың ежелгі сипаттамаларында, библиографиялық сипаттамаларында бұл еңбектің атауы айтылмаған. Сонымен қатар, басқа елдердегі сияқты, Ислам даму банкі (Мүбарак) және ислам даму банкі (Мүбарак) подписали меморандум о взаимопонимании и сотрудничестве "деп хабарлайды" Islam-today. Түстеліп, "вала" байқауына хатталып ұсынылған еннен гөрі ерекше жағдайларды сақтай отырып, біз жеңіске жеттік. Қазіргі уақытта Қазақстанда бірде-бір ұғым жоқ болғандықтан, олардың бірде-біреуі Қазақстанда, басқа елдердегі сияқты, "Ислам мемлекеті", сондай-ақ "Ислам мемлекеті" және "Ислам мемлекеті" деген бірде-бір ұғым жоқ. Осыған байланысты, діни экстремизм мен терроризмнің алдын алу мақсатында, сондай-ақ діни экстремизм мен терроризмнің алдын алу мақсатында, Діни экстремизм мен терроризмнің алдын алу мақсатында жастар арасында діни экстремизм мен терроризмнің алдын алу мақсатында жастар арасында діни экстремизм мен терроризмнің алдын алуға бағытталған түрлі іс-шаралар өткізіледі. Бұл тақырып бүгінгі күні өте өзекті және әлі де терең зерттеуді қажет етеді. ...Жүсіп Хас Хажиб Баласағұн-XI ғасырдың көрнекті ақыны, ойшыл, ғалым-энциклопедист, белгілі қоғам қайраткері. Көп жылдар бойы ғалым өзінің құрдастары мен Орта ғасыр ұрпақтарынан кейін георг зиммель, дәлірек айтқанда, табиғаттану, риезиет (математика), фәләкиәт (астрономия), тарих, парсы, араб тілдері, білім беру т. б.өмір сүрген. Дегенмен, Жүсіптің"Құтадғу білік" Дастанның бірегей тарихи-әдеби мұрасы. Бұл Ортағасырлық тарих, қоғамдық-саяси өмір, ғылым, әдебиет және мәдени дәреже, әдет-ғұрып, наным-сенім және т. б. түркі халықтары туралы қызықты әрі ауқымды ақпарат беретін көркем шығарма. Ақын қандай адам" Ұлы Хасом Хажиб "болатынын" Құтты білімі" деп сұрады, ол оған егжей-тегжейлі жауап берді. "Ұлы Хас Хажиб-патшаның көзі-билеуші, есітердің құлағы, ол мемлекеттің заңдары мен осы елдің салт-дәстүрлерінің дұрыс орындалуын қадағалайды. Сонымен қатар, Уәли ұлы патшаның атынан сарайда жұмыс істейтін көшірушілер мен қолөнершілерге өледі, елшілерді қабылдайды және шығарып салады, заңға сәйкес ресми салтанатты жиналыстарды өткізуді қадағалайды және кедейлер мен жетім жесірлердің өтініштерін тыңдайды және оны эликбекке, яғни Табғаш Қара Боғра ханға жеткізеді". Сонымен қатар, Қазақстан Жазушылар Одағының мүшесі болмаған, Қазақстан Жазушылар Одағының мүшесі болмаған, Қазақстан Жазушылар Одағының мүшесі болмаған, Қазақстан Жазушылар Одағының мүшесі болмаған, Қазақстан Жазушылар Одағының мүшесі болмаған, Қазақстан Жазушылар Одағының мүшесі болған жоқ, Қазақстан Жазушылар Одағының мүшесі болған. "Араб, тәжік кітаптары көп. Бұл біздің тілдегі даналықтың алғашқы жинағы". Белгілі болғандай, "біздің тіліміз" ақын түрік тілінде сөйлейді. Сондай-ақ, осы дастанда жазылған кіріспеде "Шығыс елдерінде, барлық Түркістан халқында түркі сөздерімен бограхан тілінде жазылған кітаптар жоқ"деген пікір бар. Қара Богра хан Қарахан әулеті дәуірінде мемлекеттегі билік "бограхан тіл" әдеби тілінің Табғаш жазбасы кең таралған, деп хабарлайды. Осылайша," Құтты білік " түркі тілдері тобына жатқызуға болады, дастанның сұраныс тілін білуді бір нәрсе тууда. Бұл туралы бүгінгі түркология ғылымында әртүрлі пікірлер айтылады. Мысалы, С. Е. Малов" Құтты білік" ежелгі-ұйғыр тілінде жазылған, өйткені шығарманы аудармада ұйғыр сөздері көп болды " (және нұсқалардың бірі ұйғыр тілімен аударылған; Вена нұсқасы). Ал а. И. Щербак Карлук тілінде, Г. Ф. Благова дастанда сөздерді талдау тұрғысынан, бұл шығарма Карлук-қыпшақ тілінде жазылған деген тұжырым жасайды. Сол кезде Жүсіп Баласағұн Қашғардан Дауа Амударияға дейін тұрған Қараханид мемлекетінде тұрған барлық түркі тайпаларына түсінікті жалпы тілде жазды. Сонымен қатар, бүкіл әлемге шығыстанушы ғалым В. В. Бартольдтың есімі белгілі: "Қарахан өздерін ел азаматтары деп атаған жоқ, ұйғыр, ұйғыр тілін георг зиммель тілі үшін өзі жазған жоқ"-бұл әділ пікір. Юсуф Хас Хажиб Баласағұнның," Құтты білік " сақталған және осы күнге дейін дастанның үш нұсқасы бар: Бірінші, Вена нұсқасы, ол да Герат нұсқасы деп аталады. Бұл қолжазба Венаның Корольдік кітапханасында сақталады. Ол үшін Веналық нұсқа дейді. Ұйғыр әрпіне көшірілген адамның аты-Хасан Кара Сеиил. Бұл дастанның Веналық нұсқасының тағдыры қызықты. Бұл қолжазба немесе кім Герат арқылы Түркияға жеткізіледі. 1474 жылы "Құтты білік"қолжазбасы Ыстамбұлға сатып алынды және шығарылды. 300 жыл өткеннен кейін, 1796 жылы белгілі австриялық ғалым Иосиф фон Хаммер-Пургшталь Стамбулдағы дипломатиялық жұмыс кезінде осы қолжазбаны біреулерден сатып алып, Венадағы Корольдік кітапханаға сыйға тартты. Каирдің екінші нұсқасы. Бұл қолжазба араб әрпімен аударылған. Оны 1896 жылы Каирдегі бір кітапхананың сирек қолжазбалар қорынан неміс ғалымы Б. Мориц анықтады. Белгілі орыс ғалымы В. В. Радлов Петербург Ғылым академиясының Азиялық мұражайы үшін Каир нұсқасының бір данасын көшіреді. Казир бұл қолжазбаны Ресей Ғылым академиясы Шығыстану институтының Ленинград бөлімінде сақтайды. Үшінші, Наманган нұсқасы. 1913 жылы А. В. Валидов Өзбекстанның Наманған қаласында табылды. Бұл араб әрпімен аударылған "Құтты білік" дастанның ең толық нұсқасы Өзбекстан Республикасы Ғылым Академиясының Әбу Райхан әл-Бируни атындағы Шығыстану институтында сақталады. Ал енді тарихнамаға қатысты өзбек ғалымы Каюм Каримов ұзақ жылдар бойы Наманган нұсқасы бойынша зерттеулер жүргізді. Осылайша, 1971 жылы Өзбек әріптері негізінде транскрипция жасалды,оны ғылыми хаттамамен бірге жеке кітапқа шығарды. Әрине, осы үш қолжазбаның әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері бар, яғни әрбір қолжазбаның артықшылықтары мен кемшіліктері бар. Сондықтан ғалымдар үш нұсқаны зерттеп, салыстыра отырып, "Құтты білік"атты толық ғылыми мәтінді әзірлеуге үлкен үлес қосты. "Құтты білік "даст туралы алғаш рет баспасөзде жазған, ал оның нұсқасының бір бөлігі 1823 жылы француз Жауберт Амадеспен" Азия" журналында басылып шыққан. Бұл істі кейін венгерлік ғалым Герман Вамбери бастаған болатын. Ол дастанның бірнеше тарауларын транскрипттеді, неміс тіліне аударды, оған түсінік беретін сөздік жасады. 1870 жылы "Құтты білікті"атты кітап шығарды. жүктеу/скачать 55,08 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|