Жусупова д. Ж

36 
Бұл бағыттар  бойынша жұмыстар  бұрыннан орындалып келеді. 1981 
жылы жекеленген атомдарды тасымалдауға мүмкіндік беретін туннельдік 
микроскоп жасалды. Туннельдік эффект потенциальдың өткелмен оқшау-
ланған  бөлікке  микробөлшектің  классикалық  қозғалыс  обылысынан  өту-
дің кванттық құбылысы. Микроскопты ойлап табудың негізінде өте үшкір 
инені  қолдану  жатыр.  Бүл  ине  зерттеуге  алынған  беттің  үстімен  сырғып 
отырады.  Иненің  үшының  және  беттің  арасы  1  нанометрден  кіші.  Бүл 
жағдайда  электрондар  иненің  үшынан  осы  аралық  арқьшы  бетке  қарай 
бағытталады. Алайда, беткі қабатты зерттеуден басқа, микроскоптың жаңа 
түрлерін ашу және жасау нанометрлік өлшемі бар элементтерді жасаудың 
түбегейлі жаңа жолын ашып берді. Атомдардың орын ауыстыруы, немесе 
оларды  алып  тастау  және  берілген  нүктеге  түсіру  бойынша,  сонымен 
химиялық  үрдістерді  белгілі  бағытта  жүргізу  бойынша  ғажайып  нәтиже-
лер алынды. Содан бері технология өте мәнді дамып жетілдірілді. Қазіргі 
уақытта  бүл  жетістіктер  күнделікті  қолданылуда:  кез-келген  лазерлік 
дискілердің өндірісі, әсіресе өндіру нанотехникалық бақылау әдістерінсіз 
пайдаланьш жасау мүмкін емес. Нонахимия – бұл нанодисперстік заттар-
дың және материалдардың синтезі, нанометрлік өлшемдері бар денелердің 
химиялық өзгерістерін реттеу, нан құрылымдық химиялық деградациясы-
ның  алдын  алу,  нанокристалдарды  пайдаланып  ауруларды  емдеу  тәсіл-
дері. Төменде нанохимиядағы зерттулердің бағыттары санап көрсетілген: 
наноманипуляторлардың көмегімен атомдардан ірі молекулаларды жинақ-
тау  әдістерін  жасау;-  механикалық,  электрлік  және  магниттік  әсерлердің 
барысында  атомдардың  молекулаішілік  орын  ауыстыруларын  зерттеу; 
шектілігі  өте  жоғары  сұйықгықтардың  ағысында  наноқүрылымды  дене-
лерді синтездеу; фракгальдық, каркастық, түгікшелік және бағаналық нан 
құрылымдарды  бағыттай  отырып  жинақтаудың  әдістерін  жасау;  ультра-
дисперстік  заттардың  және  нан  құрылымдардың  физикалық-химиялық 
эволюциясының  теориясын жасау;  нан құрылымдардың химиялық  дегра-
дациясын  алдын  алудың  тәсілдерін  жасау.  «Білімі»  күшті  оқушылар  әр 
уақытта жоғары бағаланып отырады, және нәтижеде оларда өзіндік жоға-
ры бағалау туындайды да олар сапалық жағынан дамуы тежеледі. Мыса-
лы, әр уақытта «өте жақсы» баға қойылған оқушы басқа мұғалімнен төмен 
баға алып қалуы сияқты мысалдар бар. Немесе сыныптың басқа мұғалім-
нің сабақ өтуіне немесе топтың басқа оқытушының сабақ жүргізуіне қар-
сылық көрсетуі, сыныптың мұғалімге үйреніп қалуы және басқа мұғалімді 
«қажет етпеуі» сияқты жағдайлар педагогикалық тәжірибеде жиі кездесе-
ді. Ал ендігі кезекте, білімінің деңгейі төмен оқушьшарды мұғалімдер жә-
не педагогтар төмен бағалайды да, олар осы деңгейге қалыптасып қалады. 
Оқушының оқу қызметінің табыстылығын бағалаудың мәселесі бойынша 
басты  тенденңия  ол  бағалаудың  басты  функциясының  айқын  болуында. 

37 
Ол функция оқушының білімі және білігі  қалыптасуының шарты ретінде 
бақылаумен  байланысты.  Яғни,  білім  мен  білік  қалыптасқандығын  бақы-
лау. Сондықган да бақьшау сонымен қатар оқушының ынта қою және пси-
хикалық  танымдық  үрдістерді  дамыту  қабілеттерін  қалыптастырудың 
негізі ретінде бола алады. 
Мақсаттар  оқу  жетістіктерін  критерийлер  бойынша  бағалау  үрдісін 
ұйымдастыру  барысында  мақсаттар  оқу-танымдық  қызметінің  төмендегі-
дей  психологиялық  және  педагогикалық  ерекшеліктері  ескерілуі  керек: 
-  өзбетінше  білімін,  біліктілігін  және  дағдыларын  жетілдіругежәне  жаңа 
жетістіктерге  ұмтылуға  дайын  болуы  керек;  -  өзінің  жетістіктерін  нақты 
бағалай  алуы  керек;  -  өзінің  алдына  қойылған  міндеттерін  түсіне  алуы 
керек;-  оқушының  жеке  білім  алу  бағытын  таңдауға  және  оны  қүрасты-
руға ұмтылуы; - оқу және өз бетінше дайындалу сабактарының барысында 
оқу-танымдық  белсенділікке  ұмтылуы  сыныптастарымен  қарым-қатынас 
жасауға  ұмтылуы;  -  оның  құрбы-құрдастарының  алған  бағаларына  көңіл 
аударуы, яғни оның өзара бағалауға ұмтылуы; - теориялық және критерий-
лік ойлауының қапыптасуы; - талғампаздығы; - ақпаратгы қабылдау бары-
сында ынтасының тұрақтылы; бір мақсатқа бағытталуы. 
Оқушының  жұмысындағы  кемшіліктерді  анықтау,  олардың  себебін 
және  сипаттарын  айқындау  бақьшаудың  педагоғикалық-психологиялық 
негіздері болып табьшады. Мұндағы мақсат – осы кемшіліктердің алдын-
алу. Мұғалімге осы білімдер оқушыда қалай (немесе қандай жолмен) және 
қаншалықты  игерілгендігі  туралы  білу  қажет.  Тексеру  –  бұл  оқушының 
білімін бекіту, нақтылау, ойлану  және жүйелеудің түрі. Мұғалімнің тара-
пынан тақырып бойынша қойылған сұраққа жауап беріп жатқан жолдаста-
рын  тыңдап,  оқушылар  оның  алдында  гана  өздері  берген  жауаптарын 
қайталайды. Тексеру неғұрлым жақсы ұйымдастырылса, білімнің бекітілуі 
де соғұрлым жақсы болады. Мұғалімнің осы орайда мақсаты  – материал-
дың  толық  игерілуі.  Ал  ол  үшін  білімді  арнайы  әдіс  бойынша  тексеру 
керек.  Тек  сонда  ғана  білім  толық  және  терең  игерілгеніне  көзіміз  анық 
жетеді. Ал сыныптың барлық оқушыларының тақырып бойынша деңгейін 
анықтау  өз  алдына  талдауды  қажет  ететін  жеке  сүрақ.  Бұл  мәселенің 
шешімі тест сұрақтарын бірнеше нұсқада жасаумен байланысты. 
Критериалды бағалау түрлеріне сипаттама қалыптастырушы бағалау, 
жиынтық  бағалау  (суммативтік)  және  альтернативтік  («аутентичный») 
бағалау. 
- Ағымдық бағалар қорытынды бағаға әсер етпейді. Яғни, оқушы ма-
териалды алғашқы кезеңдерде инәтижеру барысыңда алған бағалары үшін 
қорықпайды. Ағымдық бағалаудың негізгі мақсаты  – оқу үрдісінде мұға-
лімнің  жәнемақсаттар арасында жұмыс байланысын іске асыру. Бүл оқу-
шыларға  берілген  жаңа  материалды  игеру  кезеңінде  оқу  тапсырмаларын 

38 
қаншалықгы  дұрыс  орындап  жатқандығы  туралы  түсінік  береді.  Мұндай 
бағалаудың  басты  талаптарының  бірі-  оның  оқу  үрдісімен  біртұтастығы 
және үйлесімділігі. 
-  Бағалаудың  нақты  бір  ұпайлармен  берілуі  міндетті  емес  те.  Мүм-
кіндігінше анағүрлым сөзбен суреттеу түрінде беруге үмтылу керек, яғни 
ол  оқушыларға  мүмкіндігінше  ақпаратты  көбірек  беруі  керек.  Мақсаттар 
бұл  үшін  бағалау  үрдісінде  қол  жетімді  барлық  төрт  түрінде  –  өзіндік 
бағалау, өзара бағалау, бағалаудың критерийлерін жасауға қатысуы және 
орындалған оқу іс-әрекеттерінің нәтижелерін рефлексивтік талдауға қаты-
суы маңызды жағдай болып табылады. 
-  Қорытынды  бағалау.  Оқу  ақпаратының  бөлігін  оқуды  аяқтау  бары-
сында  қалыптасқан  білімді  және  дағдылардың  деңгейін  анықтау.  Қоры-
тынды  жұмыстар  үшін  қойылған  бағалар  есеп  беру  кезінде  (жарты  жыл-
дық, жыл) курс бойынша қорытыңды бағаларды анықтау үшін негіз болып 
табылады.Критериалдық  бағалаудың  іс  жүзіндегі  маңызы:  -  тек  оқушы-
ның жұмысы бағаланады; - оқушының жұмысы алдын-ала оқушыға белгі-
лі  орындалған  жұмыстың  үлгісімен  (эталонымен)  салыстырылады;  -  оқу-
шыға бағаны қоюдың нақты жолы белгілі, ол осы алгоритм бойынша өзі-
нің жұмысын бағалай алады және ата-анасын хабардар ете алады. Оқушы-
ларға  түсіндірілген  және  оқытылған  материал  бойынша  ғана  бағалау 
жүргізіледі. Себебі бағалау критерийі оқу мақсаттарының нақты көріністе-
рі болып табылады. 
-  Бағалаудың  осы  түрі  мұғалімдерге  сапалы  оқу  нәтижелерін  алуға 
мүмкіндік беретін критерийлерді жасауга мүкіндік береді; - өзінің қызме-
тін талдау және жоспарлау үшін жұмыс ақпаратын алуға; - сабақ өту сапа-
сын жақсартуға жеке қабілеттерін ескере отырып әр оқушының жеке білім 
алу траекториясын түзуге; - бағалаудың әр түрлі  құралдарын  және тәсіл-
дерін  пайдалануға;  -  оқу  бағдарламасын  жетілдіру  бойынша  ұсыныстар 
жасауға мүмкіндік береді. Оқушыларға өзінің түсінуін көрсету үшін оқу-
дың алуан түрлерін, ойлау қызметінің және қабілетінің түрлерін пайдала-
нуға; - нәтижені болжау үшін бағалаудың критерийлерін білугежәне түсі-
нуге,  табыстың  критерийлерін  түйсінуге  өзін  және  құрбы-құрдастарын 
бағалай  отырып,  рефлексияға  қатысуға  нақты  міндеттерді  шешу  үшін 
білімдерін  пайдалануға, әр түрлі  көзқарасты білдіруге, критериалдық  ой-
лауға  мүмкіндік  береді.  Ата-аналарға  баланың  білімінің  деңгейі  туралы 
дәлел  алуға  баланың  оқуындағы  оң  өзгерістерді  қадағалауға;  -  оқу  үрді-
сінде балаға көмек беруге мүмкіндік береді. Критериалдық бағалау техно-
логиясы  оқушының  мектептегі  қорқынышын  төмендетуге,  ал  мұғалімге 
«соңғы бекеттегі соттың» орнында қалудан құтылуға, оқушыда өзіндік ба-
ғалаудың қалыптасуына, өзінің еңбегінің нәтижелері үшін жауаітгы болу-
ға  мүмкіндік  береді.  Олай  болса,  осы  оқу  технологиясын  қолдану  әр  бір 

39 
оқушының, бүкіл сыныптың, бүкіл мектептің, - бұл дегеніміз қоғамды то-
лық  алғанда  –  білімдерінің  және  тәрбиелік  деңгейінің  жоғарлауына  әке-
леді. 
Критериалды бағалау технологиясы. 
Жалпы білім беретін мектептердегі білім алушылардың оқу жетістігін 
бағалауды қазіргі тәжірибеге енгізудің негізін критериалды бағалау жүйесі 
анықтайды. Бұл бағалау рәсімдерінің сапалылығын, олардың халықаралық 
стандарттарға  сәйкестігін  және  әр  білім  алушының  оқудағы  қажеттілігін 
қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. 
Қазақстан үшін ұсынылып отырған жаңа критериалды бағалау жүйесі 
білім  алушының  дамуын,  оның  қызығушылығын  және  оқуға  деген 
ынтасын  арттыруға  бағытталады.  Егер  әр  білім  алушыға  және  оның  ата-
анасына  түсінікті  болатындай  нақты  әрі  өлшемді  бағалау  критерийлері 
белгіленетін болса, бұған жетуге әбден болады. 
Критериалды  бағалау  жүйесінің  мақсатыбағалау  критерийлерінің 
негізінде білім алушылардың оқу жетістіктері туралы шынайы ақпарат алу 
және оқу үдерісін жетілдіре түсу үшін оны барлық қатысушыларға ұсыну. 
Критериалды бағалау жүйесінің міндеттері: 
-  Оқу  үдерісінде  бағалаудың  қызметі  мен  мүмкіндіктері  аясын 
кеңейту; 
-  Жүйелі  кері  байланыс  орнату  арқылы  білім  алушылардың  өзін-өзі 
үнемі жетілдіріп отыруына жағдай жасау; 
-  Бірыңғай  стандарттарды,  сапалы  бағалау  құралдарын,  механизмде-
рінқалыптастыруға көмектесу; 
Қолжетімді, нақты, үздіксіз: 
- білім алушыларға олардың оқу сапасы туралы; 
- мұғалімдернәтиже білім алушылардың ілнәтижерілеуі туралы; 
- ата-аналарға оқу нәтижелерінің деңгейлері туралы; 
-  басқару  органдарына  ұсынылған  білім  беру  қызметінің  сапасы 
туралы ақпараттар ұсыну. 
Критериалды  бағалаудың  басты  ерекшелігі:  Алдын  ала  ұсынылған 
бағалау  шкаласы;  Анық,  айқындылығы;  Бағаның  әділдігі;  Өзін  бағалауға 
мүмкіндіктің берілуі. 
Критериалды  бағалау  жүйесінің  мүмкіндіктері:Оқу  үрдісінің  әрбір 
кезеңінде оқушының дайындық деңгейін анықтау; 
Оқу  бағдарламасына  сәйкес  оқытудың  мақсаты  мен  нәтижелерінің 
жетістіктерін мақсаттар өздерінің талдауы; 
Әрбір оқушының жеке даму траекториясын бақылау; 
Оқу бағдарламасын меңгерудегі олқылықтарды жою үшін оқушылар-
ды ынталандыру; 
Оқу бағдарламасының тиімділігін бақылау; 

40 
Оқу үрдісін ұйымдастырудың және оқу материалын меңгерудің ерек-
шеліктерін анықтау үшін мұғалім, оқушы және ата-ана арасында кері бай-
ланысты қамтамасыз ету. 
Критериалды бағалау артықшылықтары: 
Оқушының жеке басы емес, тек қана жұмысы бағаланады; 
Оқушының  жұмысын  бағалау  алдын-ала  ұсынылған  критерийлерге 
негізделеді. 
Бағалау алгоритмі оқушыларға алдын-ала белгілі; 
Оқушы нақты не мақсатта жұмыс істеп отырғанын біледі; 
Оқушыға өзінің білімділік деңгейі анық көрініп тұрады; 
Критерий  арқылы  бағалау  мұғалімнің  оқушы  деңгейін  анық  біліп 
отыруына мүмкіндік береді; 
Білім берудің сапасы артады. 
Критериалды бағалау: Мұғалімдерге: Сапалы нәтиже алуды қамтама-
сыз ететін критерийлерді құрастыруға; 
Өз жұмысын талдау және жоспарлау үшін ақпарат алуға; 
Оқу үрдісінің сапасын жақсартуға; 
Әрбір  оқушының  жеке  ерекшеліктерін  ескере  отырып,  оқушы  үшін 
оқытудың жеке траекториясын алуға; 
Бағалаудың әр түрлі тәсілдері мен құралдарын қолдануға; 
Оқу  бағдарламасының  мазмұнын  жетілдіру  бойынша  ұсыныстар 
енгізуге мүмкіндік береді 
Оқушыларға: Нәтижені талдау үшін бағалау критерийлерін білу және 
түсінуге; 
Рефлексияға қатысу, яғни өзін және өз достарын бағалауға; 
Нақты критери құруда білімдерін  қолдану, өз ойларын еркін жеткізе 
білуі, сын тұрғысынан ойлай білуге. 
Ата- аналарға: Баласының білім деңгейлерін бақылай алуға; 
Баласының оқу үрдісін бақылай алуға; 
Баласына оқу үрдісі кезінде қолдау көрсетуге мүмкіндік береді. 
Критериалды  бағалау  бүгінгі  білім  беру  жүйесінде  зор  маңызға  ие. 
Өйткені,  қазір  мақсаттар  білімділігі  ғана  басты  рөлде  емес,  басты  рөлде 
оқушының  құзіреттілігін,  оның  жеке  тұлғалық  қасиеттерін  дамыту,  қор-
шаған ортамен дұрыс қарым-қатынас, өзін-өзі дамыту, өзіндік білімін кө-
теру сияқты мақсаттар қойылған. Критериалды бағалау бұл мақсаттар мен 
міндеттердің барлық талаптарына сай орайластырылған. 
 
 
 
 
 

41 

жүктеу/скачать 1,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: