К., Аубакирова С. С. М. Ж. КӨпеев, С. Торайғыров пен ж. Аймауытов шығармашылықтарындағы этикалық ЖӘне эстетикалық
жүктеу/скачать 491,5 Kb.
|
| Тақырыптың мазмұны
1. Этикалық және эстетикалық туысқандық қатыстардағы сыртқы және iшкi диалектикалық бiрлiк. 2. Асан-Қайғы, Доспамбет-жырау, Шалкиіз-жырау, Шал-ақын, Бұқар-жырау шығармашылықтарындағы бақыт және өмірдің мәні туралы мәселелері. Сөзсіз, туысқандық қатынастардың мәселесi бұрыннан қозғалып жүр. Ортағасырдың өзінде де адамдардың бір-бірімен қарым-қатынасынан гармония формасына ерекше екпін қойылған. Белгiлi жай, адамдардың материалды және рухани өмiрлері көп жүзжылдар бойы қазақ қоғамында бiр-бiрiне этика және эстетикалық байланыстар рулық, отбасылық, қандас-туысқандық қатынастарымен айқын анықталып отырған. Сол кездегі қатал хал-жағдай біреуінің өмiр сүруіне мүмкiндiк бермеді, ол адамдарды ол адамдарда мәдениеттің жаңа оң сапаларын дамыды, олар халықты алдымен бірлік пен біртұтастыққа алып келді. Далалықтардың бір-бірін сыйлауы және махаббат, қандас-туысқандық қатынастардың беріктігі мынадай ұғымдарда туысқандық, ағайындық, абысындық және т.б көрінді. Әр дәуiрлерде ойшылдардың жиі еске алатындары, олар терең мәнді этика-эстетикалық негізге ие, туысқандар арасында өзара келiсiм идеясы және туыстардың бірі-біріне деген сыйластығы, демек бұл, барлық халықтың бiрлiгін, адамгершілікпен жақсы қасиеттерді және тұлғаралық қатынастардың жақсы орналасқанын байқаймыз. Және бұл қарым-қатынастың сипаты бiр уақытта оң эстетикалық және этикалық құндылыққа ие болды. 18 ғасырдың белгілі ойшылы Бұқар-жырау жақын туыстар мен ағайындылар арасындағы жаман қатынастар тайпа ішіндегі дұшпандыққа, халықтың моральды құлдырауына әкеледі және ағайындылардың әйелдерінің бір-бірімен келіспеушіліктері ауыл ішіндегі адамгершілікті жояды, тұлғааралық қатынастың берекесін кетіреді деп айтқан. Ағайынның аразы Елдің сәнін кетірер, Абысынның аразы Ауыл сәнін кетірер [13,93б.]. Абысындардың арақатынастарына үлкен мән берілу себебі, қазақ қоғамында әйелдер жас ұрпақққа тәрбие беру рөлімен ұғындырылады. Атап өту керек, адамгершілік қасиеттерге жанның әдемілігіне көп көңіл бөлінеді, «Сұлу – сұлу емес, ару – сұлу, неге десең жаны сұлу» – «Не та прекрасна, что красива, а та, что душою хороша». Шалкиіз-жырау өз ойында ағайындық ұғымы тек қана туыстық қатынастарда кездеспейді деп айтқан. Осы ұғым оның шығармашылық дамуында барлық адамдардың тұлғааралық қатынастармен байланысады дейді. Жырауды айтып өткен, адамдардың арасындағы күндеушiлiк әсiресе, дарынды адамдарға деген әділ қатынастардың болмауы, олардың кеңестерi және даналықтары халыққа қиын қыстау кезінде көмегін берер еді. Оларды туған өлкесінен қуу тек қана күндеушілердің өкінулерінде, кеш нәтиже шығарады: Ағайынның ішінде, Бір жақсысы бар болса, Қоңқылдаған көп жаман, Сол жақсыны көре алмас. Сол жаманның басына, Қиын қыстау іс келсе, Бағанағы жақсысын Қос арғымағын қолға алып, Күнінде іздесе де таба алмас [13, 45б.].
жүктеу/скачать 491,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|